تمهیدات قطر علیه انزوا: از معافیت روادید تا خرید نیمار و اف-۱۵

۵ ژوئن، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع و مرزهای هوایی، زمینی و دریایی‌شان را به روی این کشور بستند؛ علی‌رغم میانجی‌گری کشورهایی مثل کویت، ترکیه و فرانسه، بحران دیپلماتیک همچنان ادامه‌دارد. در این مدت اما قطر منفعل نبوده است و علیه انزوا تمهیداتی را اتخاذ کرده است: تمهیداتی برای گشودگی و گسترش روابط با جهان فراسوی خلیج فارس و ورای کشورهای برادر عرب.

بحرانی که قطر را به جزیره فرصت بدل کرده است

به استثناء هراس عمومی روزهای نخست، پیامدهای بحران را هنوز در زندگی روزمره شهروندان به شکلی ملموس نمی‌توان مشاهده کرد؛ به ویژه از آن جهت که ثروت کشور به نسبت جمعیت سید هزار نفری قطر بسیار بالا است. شکی نیست که پشت قطر به ذخیره ارزی ۳۴۰ میلیارد دلاری‌اش گرم است، وقتی وزیر امور خارجه قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی مورد تأکید قرار می‌دهد که «ما می‌توانیم در این وضعیت زندگی کنیم، بدون آنکه زندگی قطری‌ها تحت تأثیر قرار بگیرد.» او حتی گفته است که این بحران «یک فرصت»  برای قطر است.

یوسف محمد الجیده، مدیر قطر فایننشال (که مرکزی مسئول سرمایه‌گذاری‌های خارجی است)، اگرچه اعتراف می‌کند پس از بحران «قطر به یک جزیره بدل شده است»، حرف وزیر خارجه را تأیید می‌کند و معتقد است، بحران با شتاب دادن به اصلاحات اقتصادی و امور مربوط به مهاجرت، یک «شوک سودمند» بوده است.

از این بابت حرفهای مقامات قطری کم و بیش تکراری است؛ احتشام هیبت‌الله مسئول روابط بین‌الملل الجزیره – شبکه‌ تلویزیونی‌ای که در قلب بحران قرار داشت— به همین ترتیب، می‌گوید: «بحران باعث تحریک کنجکاوی جهانیان و افزایش مخاطبان الجزیره شده است.»

از جمله اقدامات اولیه قطر برای جلوگیری از قطع و تعلیق مراودات اقتصادی دریایی، جایگزینی بندر صحار در عمان، به جای بندرجبل علی در امارات برای ترانشیب بندر به بندر کالا بوده است؛ اقدامی که به نقل از خانه فوتبال قطر، باعث شد حتی یک روز هم کمبود مواد و مصالح در کشور برای ساخت و سازهای لازم برای جام جهانی فوتبال احساس نشود.

در حال حاضر، در قطر حدود شانزده هزار کارگر— که اغلب آنها هندی، پاکستانی، نپالی و لبنانی هستند— در حال ساخت ۸ استادیوم بزرگ فوتبال و دیگر زیرساختهای لازم برای جام جهانی ۲۰۲۲ هستند.  نقطه اوج این ساخت و سازها، بنا به تقویم کمیته برگزاری، در سال ۲۰۱۸ خواهد بود که پیش‌بینی شده سی هزار کارگر به کار گرفته شود. فشار بر برخی از این کارگران خارجی، پس از بحران دیپلماتیک در قطر، اکنون مضاعف شده است: علاوه بر شرایط دشوار کار در قطر، آنها تحت فشار کشورهای مطبوعشان نیز قرار گرفته‌اند تا بازگردند و خاک قطر را ترک کنند.

فعالیت فوتبالی قطری‌ها  اما محدود به خاک این کشور نیست؛ آنها در همین مدت توانستند نیمار، ستاره برزیلی بارسلون، را برای تیم فوتبال پاری سن ژرمن خریداری کنند. این خرید پرسروصدا، که رکورد نقل و انتقالات فوتبال را جابه جا کرد، به بحرانی که قطر درگیر آن شده، چندان بی‌ارتباط نیست. با خرید نیمار، این کشور کوچک بار دیگر ثروت خود را به رخ جهانیان کشید و بر صحنه بین‌المللی خودنمایی کرد.

قطر و  اراده به گشودگی اقتصادی و مهاجرتی بیشتر

همه می‌دانند قطر مقصد جذابی برای خارجی‌ها نیست؛ دوحه نه آوازه توریستی‌ای دوبی با مراکز تجاری و تفریحی عظیمش را دارد، و نه حرم و مکانی مقدس برای جذب زائران. این اما به معنای خلع سلاح بودن قطر برای برای شکستن دیوارهای انزوا نیست.

یک ماه و شش روز پس از بحران، در ۱۱ ژوئیه، قطر قراردادی را با آمریکا برای مبارزه علیه تروریسم امضا کرد. این اما نخستین اقدام قطر گشودگی بیشتر به سمت جهان و به ویژه آمریکا نبود. درست چند روز پس از بحران، در ۱۴ ژوئن، قطر ۱۲ میلیارد دلار جنگجده اف-۱۵ از ایالات متحده خریداری کرد. والبته خریدهای تسلیحاتی قطر در این مدت محدود به همین یک مورد نیست. روز اول ماه اوت، قطر قرارداد خرید هفت کشتی جنگی به ارزش ۵ میلیارد دلار را امضا کرد و البته همزمان، همکاری نظامی خود را با ترکیه افزایش داد.

یکی از مشکلات عمده‌ای که بحران پدید آورده، ناشی از درهم‌تنیدگی قطری‌ها با مردم عربستان، بحرین و امارات به دلیل روابط خونی و خانوادگی است. بنا به گزارش کمیته ملی حقوق بشر، پس از بحران، عربستان سعودی، امارات و بحرین به ۱۳۰۰۰ شهروند ساکن قطرشان دستور دادند که خاک این کشور را ترک کنند. و این  امر ناخرسندی‌های ایجاد کرده است. در این خصوص، تا امروز ۳۲۷۰ شکایت از جانب قطری‌ها و ۴۵۹ شکایت از جانب کارگرانی که پشت مرز در عربستان سعودی گیر کرده‌اند، ثبت شده است.

برای حل بخشی از این مشکل، در دوم ماه اوت، قطر امکان و فرصت ویژه‌ای را برای اقامت دائمی سه دسته از خارجی‌ها به وجود آورد. بنا به این تسهیلات تازه، فرزندان مادران قطری (از پدر خارجی)، خارجی‌هایی که «به قطر خدمت کردند»، و خارجی‌هایی که به دلیل  مهارتها و استعدادهایشان می‌توانند به قطر «سود برسانند»، از این پس از اقامت دائم در قطر بهره‌مند خواهند شد. چنین تسهیلاتی در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس بی‌سابقه است.

در ۹ اوت، قطر گام دیگری برای گشودن درها برداشت، و شهروندان ۸۰ کشور جهان را از روادید معاف کرد. شهروندان ۳۳ کشور از این پس خواهند توانست ۱۸۰ روز بدون روادید در قطر اقامت گزینند؛ مدت زمان قانونی اقامت برای شهروندان ۴۷ کشور دیگر ۳۰ روز است، که البته یک بار نیز قابل تمدید است. تنها کشور عربی در این فهرست ۸۰ تایی، لبنان است.

باید به انتظار نشست و درعمل مشاهد کرد که تاچه اندازه این تمهیدات قانونی و اقتصادی جلوی انزوای قطر را در سطح جهانی خواهندگرفت.  به نظر، اما همزمان با این اقدمات، تب درگیری و بحران نیز خود تاحدی پایین آمده است، دو هفته مانده به مراسم حج مسلمانان در مکه، عربستان سعودی، ۱۷ اوت، اعلام کرد مرزهایش را در موسم حج به روی زائران قطری خواهد گشود.

در همین زمینه: