ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب
امکان خطا در استدلال قیاسی
<p>لارن استارکی – استدلالی را که دلیل ضعیفی برای نتیجه‌اش دارد، سفسطه می‌نامیم. در این بخش، خواهیم دید چه رابطه‌ای بین استدلال قیاسی و منطقی‌بودن آن برقرار است. هم‌چنین چهار نوع از سفسطه‌های رایج را بررسی می‌کنیم، سفسطه‌هایی که استدلال قیاسی را بی‌اعتبار می‌سازند و اتفاقا مردم مدام به دام آنها می‌افتند.</p> <div dir="RTL"> </div> <!--break--> <div dir="RTL">در <a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/08/10/6088"><span>بخش ۱۲</span></a> یاد گرفتیم که چه چیزی استدلال قیاسی را معتبر می‌سازد: اگر دو قضیه‌ی مبنایی استدلال درست باشند و نیتجه به روالی منطقی از این قضایا استخراج شده باشد و چیزی را بر قضایا حمل نکرده باشد، آن‌گاه استدلال معتبر است. اما اگر قضیه‌ای نادرست باشد و نتیجه از قضایا استخراج نشده باشد، استدلال‌مان نامعتبر است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سفسطه</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">وقتی در منطقمان اشکالی وجود داشته باشد، استدلالمان نامعتبر می‌شود. این اشکال منطقی را سفسطه می‌نامیم.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">سفسطه‌های منطقی زیادی وجود دارند که در استدلالات قیاسی روی می‌دهند. گاهی دشوار بتوان چنین سفسطه‌ها را شناخت، اما ما نباید بگذاریم دیگران با سفسطه‌های‌شان ما را گمراه و متقاعد سازند. این چهار نوع سفسطه عبارتند از:</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">۱. شیب لغزنده</div> <div dir="RTL">۲. مغالطه دوراهی</div> <div dir="RTL">۳. استدلال دوری</div> <div dir="RTL">۴. ابهام</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>شیب لغزنده</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">همان‌طور که در بخش قبلی گفتیم، استدلال شرطی قضایایی هستند که از «اگر ... آن‌گاه» استفاده می‌کنند تا به نتیجه برسند. مثلا: اگر خواب بمانی، اتوبوس می‌رود.</div> <div dir="RTL">شیب لغزنده، یک استدلال شرطی است که دچار سفسطه‌ی منطقی شده است. استدلال شیب لغزنده توضیح نمی‌دهد که اتفاق اول چگونه منجر به اتفاق دوم می‌شود. مثلا: اگر فقط یک‌بار قبض برق را نپردازی، آن‌گاه نمی‌توانی برای خرید ماشین وام بگیری.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">استدلال شیب لغزنده، دلیل‌ خود را مرموز می‌کند؛ یعنی مثلا می‌گوید یک اشتباه می‌تواند به اشتباه دیگری منجر شود. این استدلال، "رابطه"ی بین دو اتفاق را برای ما تعریف نمی‌کند و نمی‌گوید چرا اتفاق اول که افتاد منجر به اتفاق دوم می‌شود. مثال قبلی را ببینید: بین اتفاق "الف" (اگر یک‌بار قبض برق را نپردازی) و اتفاق "ب" (نتوانی وام برای خرید ماشین بگیری) مراحل یا پله‌های زیادی وجود دارد. صحیح نیست که بگوییم اگر فقط یک‌بار قبض برق را نپردازی حساب بانکی‌ات مخدوش می‌شود و دیگر نمی‌توانی وام بگیری.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">قبل از این‌که مثال‌های دیگری بزنیم، به یاد داشته باشید که بین اتفاق "الف" و اتفاق "ب" چندین پله‌ی احتمالی وجود دارد، و احتمال دارد یا احتمال ندارد که اتفاق "ب" پیامد اتفاق الف باشد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">− از او کمک مخواه. بدان که او زندگی‌ات را نابود خواهد کرد.</div> <div dir="RTL">− به دیگران رو نده؛ اگر دادی، له‌ات می‌کنند.</div> <div dir="RTL">− این هفته تو می‌خواهی قاعده‌ی بیرون رفتن را زیر پا بگذاری؛ اگر به تو اجازه بدهم که امشب بروی، هفته‌ی بعد هر شب می‌خواهی بروی.</div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">• تمرین</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">استدلال زیر را بازنویسی کنید و سفسطه‌ی شیب لغزنده را برطرف کنید:</div> <div dir="RTL">ما نباید به این سازمان خیریه کمک کنیم، چرا که سازمان‌های خیریه پول‌های هنگفتی را به هدر می‌دهند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">پاسخ</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">دلیلی منطقی برای این‌که چرا در موردی خاص نباید کمک کرد، می‌تواند از این دست باشد: این سازمان خیریه را نمی‌شناسیم، معلوم نیست که این سازمان چگونه کنترل می‌شود، حوزه‌ی کمک‌رسانی آن با اولویتی که ما در نظر گرفته‌ایم متفاوت است، بودجه‌ای برای کمک نداریم ...</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>دوراهی دروغین</b></div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">مغالطه دوراهی، استدلالی است که می‌گوید گزینه‌های محدودی وجود دارد حال آن‌که واقعا این‌طور نیست. یعنی، این استدلال ما را فقط بین گزینه‌ی یک یا هیچ («یا این – یا آن») مخیر می‌داند در صورتی که گزینه‌های دیگری هم ممکن است وجود داشته باشد. از مغالطه دوراهی با تعبیر «سیاه و سفید دیدن» یاد می‌کنند، چراکه این استدلال یک گزینه را کاملا خوب و گزینه‌ی دیگر را کاملا بد می‌داند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">یک مثال:</div> <div dir="RTL">این‌قدر وقت من را نگیر! یا تصمیم بگیر که این لپ‌تاپ را می‌خواهی یا که امشب بدون لپ‌تاپ بخواب!</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">این استدلال، سفسطه‌ی منطقی دارد، چون نمی‌تواند بفهمد که گزینه‌های دیگری به‌جز خریدن یک نوع خاص لپ‌تاپ هم وجود دارد. مثلا مخاطب می‌تواند یک لپ‌تاپ ارزان‌قیمت یا یک دسک‌تاپ بگیرد. یا حتی می‌توان یک لپ‌تاپ یا دسک‌تاپ قرض کرد. گزینه‌های زیادی به‌جز «این یا هیچ» وجود دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">مثال‌های دیگر:</div> <div dir="RTL">یا دوستش داشته باش یا ولش کن.</div> <div dir="RTL">یا با مایی، یا دشمن ما.</div> <div dir="RTL">یا نمره‌هایت را بهتر کن وگرنه دانشگاه نمی‌توانی بروی.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در حوزه سیاست مدام به این مغالطه برمی‌خوریم. بسیاری از سیاسیون دوست دارند که شما به حزب آن‌ها بگروید و باور کنید که کار حزب‌ آن‌ها درست است و کار حزب رقیب نادرست. آن‌ها هم دو گزینه دارند: یا کاملا خوب یا کاملا بد. مثال: «ما در راه استقلال و آزادی می‌جنگیم، اما آنان می‌خواهند با آمریکای جهانخوار رابطه برقرار کنند و کشور را بر باد دهند.»</div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">• تمرین</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">کدام از این مثال‌ها، از سنخ مغالطه دوراهی نیست؟</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">الف. چیزی که او در آسمان دیده است یا یک سفینه‌ی فضایی بوده یا یک هلیکوپتر.</div> <div dir="RTL">ب. نمی‌توانم باور کنم که نماینده‌های مجلس به ضرر امور بهداشتی کشور رای داده‌اند. یا آن‌ها نفهمیده‌اند چه می‌کنندیا این که اصلا به انسان‌های فقیر و بدبخت فکر نکرده‌اند.</div> <div dir="RTL">ج. امشب جایزه‌ها را می‌دهند. یا ما جایزه‌ی بهترین موسیقی را می‌بریم یا نمی‌بریم.</div> <div dir="RTL">د. ما باید همین حالا نفت بیاوریم وگرنه امشب نه روشنایی داریم و نه گرما.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">پاسخ</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">"ج" از نوع مغاله دوراهی نیست، چوندارد از یک واقعیت حرف می‌زند که دو تا گزینه بیش‌تر ندارد: یا برنده می‌شوند یا نمی‌شوند. جمله‌های دیگر هرکدام‌شان دو گزینه پیش پا می‌گذارند در صورتی که گزینه‌های دیگری هم وجود دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>استدلال دوری</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">نتیجه‌ی یک استدلال معتبر قیاسی باید منطقا از قضایایش گرفته شود و بر اطلاعاتی مبتنی باشد که آن قضایا ارائه می‌دهند. اما در استدلال دوری، که "مصادره به مطلوب" نیز خوانده می‌شود، فرد قضیه‌ای را حقیقی در نظر می‌گیرد که قرار است اثبات شود. در همه‌ی استدلال‌های معتبر، نتیجه – که باید اثبات شود – از قضایا تبعیت می‌کند؛ اما در استدلال سفسطه‌آمیز دوری، نتیجه فقط از یک قضیه تبعیت می‌کند. نتیجه – معمولا با بیانی دیگر − همان قضیه‌ای را تکرار می‌کند که منظور اثبات آن است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">وقتی آن قضیه را کنار بگذاریم، کل استدلال هم از بین می‌رود. فرد، در استدلال دوری، می‌خواهد ما باور کنیم که آن‌چه دارد می‌گوید حقیقت است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">مثال‌ها:</div> <div dir="RTL">۱− « گفتم اتاق‌ات را تمیز کن! ». «چرا؟ ». «چون من می‌گویم.»</div> <div dir="RTL">۲− «چرا فکر می‌کنی که استقلال بهترین تیم فوتبال ایران است؟ ». «چون بهترین تیم است.»</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">این مثال‌ها را چگونه می‌توان از استدلال‌هایی نامعتبر به استدلال‌هایی معتبر تغییر داد؟ این استدلا‌ل‌ها فقط به یک قضیه‌ی دوم نیاز دارند که بتواند از نتیجه حمایت کند و دلیلی برای درستی نتیجه به دست دهد. درباره‌ی مثال اول می‌توان یک قضیه اضافه کرد و گفت «اتاق‌ات به هم ریخته است و نمی‌توانی چیزی را که دنبال می‌گردی پیدا کنی» یا «همه‌ی لباس‌هایت را ریخته‌ای کف اتاق، و این لباس‌ها تمیز نخواهند شد مگر برشان داری و ببری بریزی توی ماشین لباس‌شویی.»</div> <div dir="RTL">درباره‌ی مثال دوم می‌توان گفت «چون استقلال ۲۷ تیم را شکست داده است»، یا «استقلال تنها تیمی است که همه‌ی تیم‌ها را جارو کرده و شکست داده.»</div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">• تمرین</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">کدام از این جمله‌های زیر، از نوع مصادره به مطلوب نیست؟</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">الف. من استقلال را دوست دارم، چون تیم محبوب من است.</div> <div dir="RTL">ب. ارواح وجود دارند، چون من یک‌بار چیزی را دیدم که ممکن نبود غیر روح چیز دیگری باشد.</div> <div dir="RTL">ج. رستوران "گندم" بهترین رستوران شهر است چون خیلی بهتر از رستوران‌های دیگر است.</div> <div dir="RTL">د. آن‌ها اسم محسن نامجو را بالاتر از همه‌ی اسم‌ها گذاشته‌اند چون او هم خوب می‌نوازد و می‌خواند و هم ترانه‌های خوبی دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">پاسخ</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">گزینه‌ی "د" مصادره به مطلوب نیست، چون دو دلیل برای مطرح‌شدن اسم نامجو آورده است. اما اگر می‌گفتند «آن‌ها اسم نامجو را بالای همه‌ی اسم‌ها گذاشته‌اند چون او اسمش بالای همه‌ی اسم‌هاست»، استدلال از نوع مصادره به مطلوب می‌شد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>ابهام</b></div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">بعضی وقت‌ها به سختی می‌توان سفسطه‌ی ابهام را تشخیص داد چون هم دو قضیه دارد که به نظر حقیقی می‌آیند و هم این‌که نتیجه‌اش ظاهرا از این دو قضایا تبعیت کرده است. با این همه، کل استدلال نامعتبر است، چون یا یک کلمه را دوبار استفاده می‌کند و هر بار با معنی متفاوتی، یا این‌که از کلمه‌ای که معانی متفاوتی دارد یک بار استفاده می‌کند و جمله را در ابهام باقی می‌گذارد. این ابهام به‌خاطر دستور زبان نیست، بل به‌خاطر معنی‌های کاملا متفاوت یک کلمه است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">چند مثال</div> <div dir="RTL"><i> </i></div> <div dir="RTL">«استاد تاریخ ما گفته است هر کسی که به نفع جدایی‌طلبان مقاله‌ بنویسد مریض است. گمان می‌کنم اگر مریض باشم می‌توانم کلاس‌های امروز را نروم.»</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">کلمه‌ی «مریض» در این‌جا دوبار استفاده شده است اما در معناهای متفاوت. استاد تاریخ منظورش این بوده که کسی که به نفع اصول‌گرایان مقاله بنویسد از نظر روحی مشکل دارد، و این دانشجو فکر کرده است که منظور استاد مریض جسمی بوده است.</div> <div dir="RTL"><i> </i></div> <div dir="RTL">«فلافل بهتر از هیچی است. هیچی بهتر از ساندویچ نیست. پس، فلافل بهتر از ساندویچ نیست.»</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">چندان سخت نیست که سفسطه‌ی منطقی این مثال را تشخیص داد: گرچه قضایا هر دو درست هستند اما نتیجه آشکارا اشتباه است. در معنی کلمه‌ی «هیچی» ابهام وجود دارد؛ در قضیه‌ی اول، به معنی «هیچ» است اما در قضیه‌ی دوم به معنی «هر گزینه‌ی دیگر» است. وقتی کلمه‌ای را با دو معنی متفاوت استفاده می‌کنیم، استدلال نامعتبر می‌شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در این راستا، یک امکان دوم نامعتبرشدن استدلال‌ها این است که یک کلمه – که فقط یکبار استفاده می‌شود – چند معنی متفاوت داشته باشد. برای مثال، «کره خر» که یک معنی‌اش بچه‌ی حیوانی به نام خر است و معنی دیگرش کسی است که کره می‌خرد. خر و کره در این‌جا دو معنی دارند که همین باعث ایجاد ابهام می‌شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">استدلال ابهام‌آلوده می‌تواند باعث سردرگمی و گیجی شود چون یک قضیه‌ی حقیقی و مستدل دارد که می‌توان با آن موافق بود. بعد، در قضیه‌ی دیگر، معنی ‌آن کلمه تغییر می‌کند و منجر به نتیجه‌ای غیرمنطقی و سفسطه‌آمیز می‌شود. اگر این‌گونه استدلال‌ها را قبول کنید، به دام می‌افتید و دیگر نمی‌توانید از آن‌چه قبولش کرده‌اید برگردید. بهترین راه برای برطرف‌کردن این سفسطه آن است که اطلاعات بیش‌تر به دست آوردید. درباره‌ی کلمه‌های دوپهلویی که در این‌گونه استدلال‌ها به کار رفته‌اند تحقیق کنید و معنی‌شان را تعریف کنید.</div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">• تمرین</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در هر کدام از عبارت‌های زیر یک کلمه‌ی ابهام‌آلوده هست. این کلمات کدام‌هایند؟</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">الف. خرم تن او که روان‌اش از تن برود، سخن روان است</div> <div dir="RTL">ب. طبیعی است که بخواهیم منابع طبیعی‌مان را حفظ کنیم.</div> <div dir="RTL">ج. پدر و مادر مازیار به او گفته‌اند که هر کاری که حق است انجام دهد. او حق دارد که در سن ۱۸سالگی ترک تحصیل کند. پس مازیار وقتی ۱۷ساله شود می‌تواند یک سال بعد ترک تحصیل کند.</div> <div dir="RTL">د. برادر که در بند خویش است، نه برادر و نه خویش است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">پاسخ:</div> <div dir="RTL">الف) روان، ب) طبیعی، ج) حق، د) خویش.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>خلاصه‌ی بحث</b></div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">همه‌ی استدلال‌های قیاسی، معقول و سنجیده نیستند. ممکن است یکی از قضایای آنها یا این که هر دو آنها حقیقی نباشند و معنی‌شان نادرست باشد. یا ممکن است که استدلال از نظر منطقی ناقص باشد و از نوع سفسطه باشد. مهم است که سفسطه‌های منطقی را بشناسیم تا نگذاریم دیگران ما را گمراه کنند.</div> <div dir="RTL">بعضی از این سفسطه‌های معمول عبارتند از: شیب لغزان، مغالطه دوراهی، استدلال دوری، و ابهام.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><em><strong>ادامه دارد</strong></em></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>توضیح مترجم</b><span dir="LTR">:</span> آنچه خواندید بخش ۱۳ از مجموعه<span dir="LTR">‌</span>ی<span dir="LTR">"</span>ورزیدگی در تفکر انتقادی" است<span dir="LTR">.</span> این مجموعه بر پایه<span dir="LTR">‌</span>ی ترجمه<span dir="LTR">‌‌</span>ای آزاد از کتاب زیر عرضه می<span dir="LTR">‌</span>شود<span dir="LTR">:</span></div> <div dir="RTL"><span dir="LTR">Lauren Starkey, Critical thinking skills success in 20 minutes a day, New York 2010</span></div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL"><b>بخش</b><b><span dir="LTR">‌</span></b><b>های پیشین</b><b><span dir="LTR">:</span></b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/03/07/2324"><span>۱. شناخت مسئله</span></a></div> <div dir="RTL">۲.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/03/14/2518"><span> تعریف مسئله</span></a></div> <div dir="RTL">۳.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/03/23/2718"><span> مشاهده<span dir="LTR">‌</span>ی هدفمند</span></a></div> <div dir="RTL">۴.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/04/06/3053"><span> سازمان<span dir="LTR">‌</span>دهنده<span dir="LTR">‌</span>های تصویری و فوران ایده<span dir="LTR">‌</span>ها</span></a></div> <div dir="RTL">۵.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/04/14/3228"><span> تعیین هدف</span></a></div> <div dir="RTL">۶. <a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/05/05/3768"><span>عیب<span dir="LTR">‌</span>یابی</span></a></div> <div dir="RTL">۷.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/05/19/4094"><span> منابع دستیابی به اطلاعات</span></a></div> <div dir="RTL">۸.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/05/29/4327"><span> ارزیابی حقیقت</span></a></div> <div dir="RTL">۹.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/06/14/4729"><span> شگردهای اقناع کردن</span></a></div> <div dir="RTL">۱۰.<a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/07/06/5214"><span> بازی ارقام</span></a></div> <div dir="RTL">۱۱. <a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/07/27/5733"><span>نقش عواطف در تصمیم‌گیری</span></a></div> <div dir="RTL">۱۲. <a href="#http://radiozamaneh.com/../../../../../../../reflections/2011/08/10/6088"><span>استدلال قیاسی</span></a></div> <p> </p>
لارن استارکی – استدلالی را که دلیل ضعیفی برای نتیجه‌اش دارد، سفسطه می‌نامیم. در این بخش، خواهیم دید چه رابطه‌ای بین استدلال قیاسی و منطقی‌بودن آن برقرار است. هم‌چنین چهار نوع از سفسطه‌های رایج را بررسی می‌کنیم، سفسطه‌هایی که استدلال قیاسی را بی‌اعتبار می‌سازند و اتفاقا مردم مدام به دام آنها می‌افتند.
نظرها
علی
مغلطه، نه سفسطه! اگر مغلطه عمدی باشه می‌شه سفسطه.