ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

ردیابی پست‌مدرنیسم و رئالیسم انتقادی

<div dir="RTL">خوزه لوپز و گَری پاتر &minus; رئالیسم انتقادی و پست&zwnj;مدرنیسم هر دو به منزله&zwnj;ی&nbsp;واکنش&zwnj;های فکری (درکل) به دو تحول مهم فلسفی واحد در قرن بیستم ظهور کردند:</div> <div dir="RTL">فهم پوزیتیویستی از علم طبیعی</div> <div dir="RTL">و &laquo;چرخش زبانی&raquo; در تلاش برای فهم پدیدار&zwnj;های اجتماعی.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">پیامدهای تاریخی این دو تحول به هم پیوسته&zwnj;اند و نیز تفاوت&zwnj;های اساسی در جهت&zwnj;گیری پست&zwnj;مدرنیسم و رئالیسم انتقادی را نشان می&zwnj;دهند.</div> <div dir="RTL">&nbsp;&nbsp;</div> <div dir="RTL">کارل پوپر رسماً و از حیث فنی منتقد &laquo;مکتب وین&raquo;&zwnj;یِ پوزیتیویسم منطقی بود. روایت &laquo;فرضیه&zwnj;ای ـ قیاسیِ&raquo; تبیین علمی که او و کارل همپل ارائه کردند، به نحوی بحث&zwnj;انگیز توسط فلاسفه&zwnj;ی علم و نیز دانشمندان به فهم غالب از علم در قرن بیستم تبدیل شد. روایت آنان از تبیین علمی جای روایت&zwnj;های پوزیتیویست&zwnj;های مختلف درباره&zwnj;ی تأئید و تحقیق&zwnj;پذیری را با روایتی عوض کرد که بر امکان پیش&zwnj;بینی و ابطال&zwnj;پذیری تأکید می&zwnj;کرد. با این همه، روایت آنان از علم گرچه منتقد آن پوزیتیویسمی بود که به طرز انعطاف&zwnj;ناپذیری درک می&zwnj;شد، در کل، می&zwnj;توانست همچنان پوزیتیویستی محسوب شود. روایت آنان در بنیاد فلسفی باز هم اصلی&zwnj;تری ــ تجربه&zwnj;گرایی ــ با پوزیتیویسم شریک است.هر دو تأکیدی بر تقارنِ تبیین و پیش&zwnj;بینی دارند و عملاً با توجه به هر دو نگرشِ پست&zwnj;مدرنیسم و رئالیسم انتقادی، روایت پوپر/همپل از علم را می&zwnj;توان پوزیتیویستی محسوب کرد.</div> <blockquote> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">توضیح مترجم:<br /> این نوشتار بخش دوم از مطلبی در معرفی رئالیسم انتقادی است.<br /> در بخش اول گفته شد که پست&zwnj;مدرنیسم چیست و پس از آن چه می&zwnj;آید و چرا لازم است پس از آن اصلاً چیزی بیاید و رئالیسم انتقادی به عنوان چشم&zwnj;اندازی جدید که بهتر می&zwnj;تواند با مسائل فلسفی، علمی و علمی ـ اجتماعی این قرن درگیر شود معرفی شد.<br /> این بخش به نقد پوزیتیویسم و چرخش زبانی از دو دیدگاه پست&zwnj;مدرنیسم و رئالیسم انتقادی و شباهت&zwnj;ها و تفاوت&zwnj;های میان این دو می&zwnj;پردازد.<br /> بخش سوم این مطلب به نقد پوزیتویسم و تجربه&zwnj;گرایی و بخش چهارم آن به امکان طبیعت&zwnj;گرایی و بُعد انتقادی رئالیسم انتقادی اختصاص دارد.</div> </blockquote> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">رئالیسم انتقادی و پست&zwnj;مدرنیسم، هر دو، با چنین پوزیتیویسمی مخالف&zwnj;اند. هر چند که آن&zwnj;ها به دلایل کاملاً متفاوتی با آن مخالف&zwnj;اند. روایت پوزیتیویستی درباره&zwnj;ی&nbsp;علم پیش از ظهور رئالیسم انتقادی و یا پست&zwnj;مدرنیسم مسئله&zwnj;ساز بود. به طور ابتدایی می&zwnj;توان گفت که روایت پوزیتیویستی از علم بر سرشتِ به تدریج پیش&zwnj;رونده&zwnj;ی&nbsp;کسبِ شناخت تأکید می&zwnj;کند. تمایل آن این است که علم را فرایند اکتشافی نشان دهد که در حال انباشته شدن است و بر عینیت بی&zwnj;طرفانه&zwnj;ی کار علمی تأکید ورزد. چند جمله&zwnj;ی&nbsp;پیشین که در اینجا نوشته شد در واقع ساده&zwnj;انگاری بیش از حد ناشیانه&zwnj;ی آن چیزهایی است که تحلیل&zwnj;های کاملاً پیچیده&zwnj;ی سرشت علم بوده است. درجه&zwnj;ای&nbsp;از حقیقت در آن&zwnj;ها وجود دارد، و ابعاد کاملاً مهمی از حقیقت نیز، ولی ساده&zwnj;انگاری بیش از حد می&zwnj;تواند بسیار تحریف&zwnj;آمیز باشد.</div> <div dir="RTL"><b>&nbsp;</b></div> <div dir="RTL"><b>ساخت&zwnj;گرایی اجتماعی و نسبی&zwnj;گرایی</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">ساده&zwnj;انگاری بیش از حد فقط این نیست که بگوییم ردّ پوزیتیویسم از جانب پست&zwnj;مدرنیسم وابسته به پادگزاره&zwnj;ی&nbsp;تصور خامِ علم به عنوان فرایند اکتشاف است؛ بلکه پست&zwnj;مدرنیسم علم را، و تولید شناخت را، همچون فرایند ساخت اجتماعی درک می&zwnj;کند.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">سرشت &laquo;به طور اجتماعی ساخت&zwnj;یافته&raquo;ی شناخت علمی به طرزی شگرف در یکی از برجسته&zwnj;ترین کتاب&zwnj;های قرن بیستم نشان داده شده است ــ &quot;ساختار انقلابات علمی&quot; اثر توماس کون <span dir="LTR">(Thomas S. Kuhn)</span>. این کتاب تاریخ واقعی علوم طبیعی را بررسی می&zwnj;کند و موجبات اجتماعی ـ تاریخی اندیشه&zwnj;ی علمی را قویاً برملا می&zwnj;سازد. فعالیت&zwnj;های علمی، پذیرش نظریه&zwnj;های علمیِ خاص، مشروط به تعیّن جامعه شناختی&zwnj;اند. آشکارا ثابت می&zwnj;شود که یکپارچگی انتزاعی نحوه&zwnj;ی فرضی رفتار علمی از دیدگاه پوزیتیویستی نادرست است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">البته، اثر کون هم مقدّم بر آن دو یعنی پست&zwnj;مدرنیسم و رئالیسم انتقادی است و هم، همان گونه که هم اکنون نشان خواهیم داد، تفاوت&zwnj;های فلسفی اصلی در جهت&zwnj;گیری آن&zwnj;ها را برجسته می&zwnj;سازد. کون بروزات تاریخیِ علاقه&zwnj;ی انسانی را، که در تولید شناخت علمی در کار است، نشان داده است. علل و موجبات بسیار انسانی باعث شده است که پژوهش&zwnj;ها به نحو خاصی جهت گیرند&nbsp;و شناختِ ادعاشده پذیرفته و یا رد شود. فرایندهای خُردِ ارتقای شغلی و حسادت و فرایندهای کلانِ موجبات اقتصادیِ تأمین بودجه، همگی بر آنچه سرانجام به نحوی علمی مورد قبول واقع می&zwnj;شود تأثیر می&zwnj;گذارند.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">نظریه&zwnj;ها، سازه&zwnj;&zwnj;اند. بنابراین نسبی&zwnj;گرایی افراطی از حیثِ شناختْ یک تفسیر محتمل از این اثر کون است. یعنی می&zwnj;توان تصور کرد که &laquo;شناخت&raquo; هر آن چیزی است که آدمیان، از اتفاق، آن را به لحاظ اجتماعی به معنای دقیق کلمه تأیید می&zwnj;کنند. این مسئله&zwnj;ای&nbsp;است که اثر خود کون آن را حل نکرد و نمی توانست حل کند. این نوع نسبی گرایی افراطی را بدترین نوع پست&zwnj;مدرنیسم می&zwnj;پذیرد و بهترین نوع قویاً با آن کلنجار می&zwnj;رود. رئالیسم قاطعانه این نوع نسبی&zwnj;گرایی افراطی را رد می&zwnj;کند. در رئالیسم انتقادی نیز نسبی&zwnj;گرایی و جنبه&zwnj;ی ساخت&zwnj;گرایانه&zwnj;ی اجتماعی&zwnj;ای وجود دارد، و ما به زودی به آن خواهیم رسید، ولی رئالیسم انتقادی مؤکداً می&zwnj;گوید که می&zwnj;توان دلایل عقلانی معتبری برای ترجیح یک نظریه بر دیگری داشت، دلایل عقلانی&zwnj;ای که فراتر از محدوده&zwnj;ی علاقه&zwnj;ی انسانی&zwnj;اند و به جای آن به براهینی در این باره مربوط&zwnj;اند که چرا یک نظریه روایت بهتری از واقعیت به دست می&zwnj;دهد تا دیگری.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">اثر کون، می&zwnj;توان گفت که سرآغاز جهت&zwnj;گیری&zwnj;ای بوده است که امروزه در جامعه&zwnj;شناسی علم دنبال می&zwnj;شود، و در کل با پست&zwnj;مدرنیسم هم&zwnj;راستاست. با این همه، باز هم به نحوی شدیدتر با عامل مؤثر نظری&zwnj;ِ قدیمی&zwnj;تری در علم اجتماعی ـــ سنت هرمنوتیکی ـــ نیز هم&zwnj;راستاست. خود پست&zwnj;مدرنیسم را می&zwnj;توان نمود معاصری از این سنت دانست، که از آن چیزی نشئت می&zwnj;یابد که ما پیش&zwnj;تر به عنوان &laquo;چرخش زبانی&raquo; در نظریه&zwnj;پردازی علمیِ اجتماعی به آن اشاره کردیم.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">بیشتر مباحثات تاریخی در فلسفه&zwnj;ی علم اجتماعی پیرامون مسئله&zwnj;ی&nbsp;طبیعت&zwnj;گرایی دور زده است. مسئله این است که آیا پدیدار&zwnj;های اجتماعی را می&zwnj;توان یا باید (روی&zwnj;هم&zwnj;رفته) به همان شیوه&zwnj;ی&nbsp;موضوعاتِ شناخت در علم طبیعی بررسی کرد یا نه ـــ یعنی آیا علم اجتماعی باید بکوشد تا علمی باشد یا نه. حوزه&zwnj;ی تاریخی بحث بر سر این مسئله به نحوی بسیار تحریف&zwnj;شده تعریف شده است. از یک سو، هر دو طرف پوزیتیویسم را اصولاً به عنوان توصیف دقیقی از روش علمی، نظریه&zwnj;ی علمی، قانون علمی و ... در علم طبیعی پذیرفته&zwnj;اند. مسئله آن است که آیا این کار در مورد موضوعات علم اجتماعی هم کاربردپذیر است یا خیر. دانشمندان پوزیتیویست علوم اجتماعی پاسخ مثبت داده&zwnj;اند. در آن علوم اجتماعی&zwnj;ای که آزمایش کردن ممکن نیست چیزهایی مشابه آزمایش علمی یافت می&zwnj;شود. با این همه، سنت تفسیرگرایانه (یا هرمنوتیکی) در علم اجتماعی همواره این موضع را رد کرده است. این سنت بر تفاوت&zwnj;های ذاتی میان این دو موضوع یا دو متعلق (ابژۀ) شناخت پافشاری کرده است، این شیوه که &laquo;افراد مانند مولکول&zwnj;ها نیستند&raquo;.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">برای مثال، مهم&zwnj;ترین واقعیت درباره&zwnj;ی کنش اجتماعی آن است که کنش اجتماعی <i>معنادار</i> است. تضادی مفهومی میان علم طبیعی که بر <i>تبیین علّی</i><span dir="LTR">(<i>social explanation</i>)</span>&nbsp;و علم اجتماعی که بر <i>فهم</i><i><span dir="LTR">(understanding) </span></i>&nbsp;متمرکز شده است برقرار می&zwnj;شود. برهان تفسیرگرایانه مدعی است که فهم واقعیت اجتماعی به فهم زبان شبیه&zwnj;تر است تا به فهم ماشین. از این رو معنای &laquo;چرخش زبانی&raquo; دوگانه است: یکی این که جامعه&zwnj;ی انسانی موضوع تحقیقی است که ویژگی&zwnj;هایی مشابه با زبان دارد (یا عین زبان است!)؛ و دیگر آن که نظریه و شناخت &laquo;زاده&zwnj;ی زبان&raquo;اند.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">چنین ویژگی&zwnj;هایی از واقعیت اجتماعی، تحقیق علمیِ آن را (به معنای علمی که با پوزیتیویسم فهمیده می&zwnj;شود) غیرممکن می&zwnj;سازد. بدین ترتیب پست&zwnj;مدرنیسم را که به لحاظ تاریخی، از یک سو، از ویتگنشتاینِ متأخر نشئت می&zwnj;گیرد، و از سوی دیگر از پساساختارگرایی، می&zwnj;توان به مثابه گونه&zwnj;ی معاصر (و افراطی) سنت هرمنوتیکی درک کرد.</div> <div dir="RTL"><b>&nbsp;</b></div> <div dir="RTL"><b>منشأ رئالیسم انتقادی</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">در مقابل، رئالیسم انتقادی در آغاز از نقدی مستمر و جدی از پوزیتیویسم در علم طبیعی بسط یافت. اگرچه رئالیسم انتقادی کار متفکرانی مانند پوپر یا همپل را به کاریکاتورِ صرف تقلیل نمی&zwnj;دهد، ولی نقاط ضعف بنیادی در چنین روایتی از علم طبیعی را نشان می&zwnj;دهد. مضمون آن تغییر کل &laquo;برهان طبیعت&zwnj;گرایی&raquo; در علم اجتماعی است. رئالیست&zwnj;های انتقادی نیز &laquo;طبیعت&zwnj;گرا&raquo; هستند. بررسی پدیدار&zwnj;های اجتماعی &laquo;به طور علمی&raquo; هم امکان&zwnj;پذیر است و هم مطلوب. ولی منظور از آن نه آن چیزی است که پوزیتیویست&zwnj;ها یا اصحاب هرمنوتیک ( یا پست&zwnj;مدرنیست&zwnj;ها) گمان می&zwnj;کنند. این نخستین مورد اختلاف بنیادیِ آن با سنت هرمنوتیکی در فلسفه&zwnj;ی علم اجتماعی است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">دومین مورد اختلاف، در صورت امکان، باز هم مهم&zwnj;تر است. رئالیسم انتقادی بیشتر تفاوت&zwnj;های مهم میان موضوعات متناظر علم اجتماعی و طبیعی (اگر نه همه&zwnj;ی&nbsp;آن&zwnj;ها) را می&zwnj;پذیرد. همچنین تمام ویژگی&zwnj;های خصوصاً انسانی موضوعات شناخت در علم اجتماعی را اساساً درست می&zwnj;داند، ویژگی&zwnj;هایی که، بر طبق سنت هرمنوتیکی، موجب می&zwnj;شود آن&zwnj;ها پذیرای تبیین علمی نباشند. رئالیسم انتقادی می&zwnj;پذیرد که جامعه&zwnj;ی انسانی به زبان شبیه&zwnj;تر است تا به ماشینی مکانیکی. می&zwnj;پذیرد که شیوه&zwnj;ای&nbsp;که نظریه&zwnj;سازی را به لحاظ اجتماعی تعیین می&zwnj;کند دارای اهمیت زیادی است. اهمیت سرشت نظریه را که &laquo;زاده&zwnj;ی زبان&raquo; است می&zwnj;پذیرد. سرشت اجتماعاً ساخت&zwnj;یافته&zwnj;ی شناخت را می&zwnj;پذیرد. خطاپذیری شناختِ انسانی و تعیّن&zwnj;های جامعه&zwnj;شناختی آن را می&zwnj;پذیرد. ولی بحثش آن است که خود همین تفاوت&zwnj;ها هستند، تفاوت&zwnj;های میان موضوعات شناخت علوم انسانی و طبیعی که گفته می&zwnj;شود بررسی علمی اولی را امکان&zwnj;ناپذیر می&zwnj;سازد، که برعکس عملاً علم اجتماعی را امکان&zwnj;پذیر می&zwnj;سازد. در حقیقت رئالیسم انتقادی تا آنجا پیش می&zwnj;رود که می&zwnj;گوید در عمل این همان ویژگی&zwnj;های موقعیت انسانی است که نه تنها آن را پذیرای بررسی علمی می&zwnj;سازد بلکه عملاً زندگی اجتماعی را به هر جهت امکان&zwnj;پذیر می&zwnj;سازد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">بنابراین، رئالیسم انتقادی هشدار شناخت&zwnj;شناسانه&zwnj;ای را نسبت به شناخت علمی، در مقابل شکاکیت نسبی&zwnj;گرایانه&zwnj;ی محکوم به شکست، مطرح می&zwnj;سازد. آدمیان تولید شناخت می&zwnj;کنند و آدمیان چه بسا خطا کنند. علم مطلق و خالص نیست و چه بسا هم تبیین&zwnj;هایش و هم روش&zwnj;هایی که برای نیل به آن تبیین&zwnj;ها به کار می&zwnj;رود شامل عنصر تحریف&zwnj;شده&zwnj;ای به لحاظ ایدئولوژیکی باشد. موجباتی جامعه&zwnj;شناختی در فرایند تولید شناخت چه در علوم طبیعی و چه در علوم اجتماعی وجود دارد. تولید شناخت خود فرایندی اجتماعی است و فرایندی است که زبان عمیقاً در آن ریشه دارد. با این همه، شناخت را نمی&zwnj;توان به موجبات جامعه&zwnj;شناختی تولید آن تقلیل داد. حقیقت مسلماً نسبی است ولی باز هم حقیقت و خطا، هردو، وجود دارند (همچنان که دروغ!).</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">شناخت در موقعیتی فرهنگی و تاریخی صورت می&zwnj;گیرد. پیشرفت بر حسب انباشته شدن شناخت عبارت از پدیداری به لحاظ تاریخی خطی نیست. پسرفت در فلسفه و علم هر دو همواره امکان&zwnj;پذیر است و در حقیقت گاه در واقع چیزی است که عملاً روی می&zwnj;دهد. ولی پیشرفت نیز همین طور، و شناخت انسانی در واقع گسترش می&zwnj;یابد. ما می&zwnj;توانیم میان نظریه&zwnj;های رقیب بر اساس شایستگی&zwnj;های درونی&zwnj;شان در مقام تبییناتِ واقعی عقلاً داوری کنیم (و می&zwnj;کنیم!). ما هم به لحاظ علمی و هم در زندگی روزمره این کار را می&zwnj;کنیم. اگر نمی توانستیم اغلب در حتی عادی&zwnj;ترین فعالیت&zwnj;هایمان موفق نمی شدیم. علم، دست&zwnj;کم از یک لحاظ، صرفاً پالودن و بسط دادن آن چیزی است که ما در کارکرد عملی زندگی روزمره انجام می&zwnj;دهیم. به هر حال، علم همین پالایش است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">این که فعالیت علم اجتماعی عملاً فنون موفقیت&zwnj;آمیزی برای تولید تبیین&zwnj;هایی از پدیدارهای اجتماعی که بهتر و عمیق&zwnj;تر از بیان و نمایش انسان&zwnj;های معمولی از زندگی روزمره&zwnj;ی&zwnj;شان باشد تولید می&zwnj;کند یا نه مبتنی بر کار اساسی خود دانشمندان علم اجتماعی است. هسته&zwnj;ی اصلی دیدگاه رئالیسم انتقادی آن است که فهمی آگاهانه از بنیادهای فلسفیِ امکان علم اجتماعی موجب خواهد شد که فعالیت علم اجتماعی ( ونیز علم طبیعی) بهتر و موفقیت آمیزتر صورت گیرد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">ادامه دارد</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">منبع:</div> <div>Jose Lopez and Garry Potter, AFTER POSTMODERNISM: An Introduction to Critical Realism, Athlone press, 2001</div> <div>&nbsp;</div> <div dir="RTL">بخش نخست:</div> <div dir="RTL"><a href="#http://radiozamaneh.com/reflections/2011/09/02/6651"><span>پس از پست<span dir="LTR">&zwnj;</span>مدرنیسم و هزاره جدید</span></a></div> <p>&nbsp;</p>

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • کاربر مهمان

    سر کار خانم شهناز مسمی‌پرست بسیار ممنون از ترجمه های شما . ترجمه مقاله طغیان زندگی برضد فرم‌ها در طول تاریخ فرهنگ در باره نظریات زیمل نیز راهگشا بود