بخشش به جای قصاص: «من هم در بخشش سهیم می‌شوم»

از قدیم گفته‌اند و همچنان می‌گویند: «در عفو لذتی است که در انتقام نیست.»

با وجود تکرار مکرر این جمله در میان عموم مردم اما در عمل بسیاری از ما همچنان تمایل به قصاص داریم؛ مانند کودکانی که وقتی سرشان زمین می‌خورد، زمین را تنبیه می‌کنند و با این کار، اغلب دوباره دردشان می‌گیرد و تنها دردی جدید به درد قبلی اضافه می‌کنند.

اما زمانی‌که شهروندان یک جامعه به بلوغ فرهنگی برسند، احتمالا مقابله به مثل یا قصاص را انتخاب اول خود نمی‌دانند که این امر مستلزم فرهنگ سازی ریشه‌ای و نهادین و تغییر قوانین و ساختارهایی است که قصاص را ترویج می‌کنند؛ همچنین بالا بردن رفاه اقتصادی و امنیت افراد در جامعه.

در جامعه‌ای که ساختار دولتی و دستگاه قضایی آشفته‌ای دارد و خشونت را با خشونت پاسخ ‌می‌دهد، مردم نیز همین را می‌آموزند و همین می‌کنند.

در روزهای گذشته اما برخی هنرمندان در ایران در صفحه اینستاگرام خود پستی منتشر کردند با عنوان «من هم در بخشش سهیم می‌شوم».

آنها با این اقدام در طرحی شرکت کرده‌اند که سال‌هاست توسط جمعیت امام علی اجرا می‌شود.

«در بخشش سهیم می‌شوم» مربوط به طرحی است برای فرهنگ‌سازی و جایگزینی فرهنگ بخشش به جای فرهنگ قصاص.

هدف این طرح این است که مردم را متوجه معضلاتی کند که در جامعه وجود دارند. از جمله، کودکان معارض با قانون که کودکان یا نوجوانانی هستند در محلات حاشیه‌ای و محروم که درگیر نزاع می‌شوند و در یک اتفاق، وقتی کمتر از ۱۸ سال دارند، جرمی مرتکب می‌شوند و با رسیدن به سن قانونی، محکوم به قصاص می‌شوند.

تلاش این طرح نجات جان کودکان و نوجوانانی است که «زیر سن» مرتکب قتل می شوند. در سا‌ل‌های گذشته جمعیت امام علی توانسته است در قالب این طرح با بهره گرفتن از کمک‌های مردمی، جان ۳۲ کودک یا نوجوان را نجات دهد و به زندگی برگرداند.

این کودکان پس از نجات از حکم قصاص کماکان تحت حمایت این سازمان هستند.

جمعیت امام علی این مظالبه را از حکومت دارد: با کودکانی که زیر سن قانونی جرم می‌کنند با دقت بیشتری برخورد شود و برخورد سلیقه‌ای صورت نگیرد تا قاضی‌ها درباره این کودکان به رأی هماهنگی برسند.

این سازمان تلاش می‌کند سیستم قضایی و جامعه به نقطه‌ای برسند که درک کنند فردی که زیر ۱۸ سال قتل مرتکب شده به بلوغ عقلانی و فکری نرسیده و بنابراین نمی‌تواند مسئولیت کیفری بپذیرد؛ به ویژه کودکانی که در خشم و خشونت محله‌های حاشیه‌ای ایران پرورش می‌یابند.

با اینکه قتل توسط کودکان یا نوجوانان زیر سن قانونی در همه جا ممکن است اتفاق بیفتد اما در محله‌های حاشیه‌ای به علت فقر، ناامنی محله‌ها، کمبود امکانات رفاهی، آموزش و امکانات فرهنگی، کودکان و نوجوانان بیشتر و ساده‌تر به سمت این ماجرا کشیده می‌شوند.

یکی از اهداف طرح «در بخشش سهیم می‌شوم» اما این است که توجه جامعه را هر چه بیشتر به کودکان و نوجوانانی جلب کند که در کانون اصلاح و تربیت هستند. بچه هایی که بسیاری از آنها پس از سپری کردن مدت زمانی در این کانون، به همان شکل به زندگی قبلی برمی‌گردند و ممکن است دوباره مرتکب جرم شوند.

در طرحی که جمعیت امام علی به اجرا گذاشته است، به خانواده‌ کودکی که مرتکب جرم شده، اولیای دم و خود کودک مراجعه می‌شود. کودکانی که بعضی از آنها سال‌هاست در زندانند: یکی از کودکانی که برای آزادی او تلاش می‌شود، ۱۷ سال است زندانی ست.

بر اساس اخبار و گزارش های موجود، بسیاری از خانواده‌های اولیای دم راضی می‌شوند با دریافت «وجه الرضایه» از قصاص بگذرند.

در روند رسیدن به بخشش اما جمعیت امام علی به عنوان یک نهاد مردمی میانجی می‌شود و از اولیای دم می‌خواهد خشونت رخ داده را یک بار دیگر با قصاص پای چوبه دار، تکرار نکنند.

هدف این طرح فرهنگ سازی برای حرکت به سوی صلح و آشتی در سطح جامعه است.

در سال‌های آغازین این طرح (از سال ۸۵ تا ۸۹)، طرح در کانون‌ اصلاح و تربیت انجام می‌شده اما پس از آن به علت تغییر مدیریت کانون اصلاح و تربیت، جمعیت نتوانسته است در کانون فعالیت کند.

جمعیت امام علی اما خیلی زود با این طرح شناخته شد و به همین دلیل خانواده‌هایی که فرزندانشان مرتکب جرم شده بودند به این جمعیت مراجعه کردند و کمک خواستند.

در این طرح، پروسه ایجاد صلح و سازش بین دو خانواده قاتل و مقتول انجام می‌شود. در بسیاری از موارد، دو خانواده از قبل دوست، همسایه یا فامیل بوده اند اما به خاطر فضایی که ایجاد شده و هیچ‌گونه مددکاری ای نیز از سوی سیستم قضایی صورت نگرفته، ارتباطی با هم ندارند.

مشارکت و اعتماد مردم

کمک‌ها در این طرح جمعیت امام علی برای جلوگیری از اعدام نوجوانان، تماما مردمی است. گاهی فردی با پرداخت ۱۰هزار تومان به نجات جان کودکی کمک می‌کند، گاهی فردی با پرداخت چند میلیون. آنچه برای این سازمان اهمیت دارد، مقدار کمک نیست بلکه مشارکت هرچه بیشتر مردم در این فرآیند است. هرکس با کمکی که می‌کند، این پیام را به خود و جامعه خود منتقل می‌کند: «همان طور که اولیای دم با وجود غم از دست دادن عزیزشان از قصاص مقتول گذشته‌اند، من نیز می‌توانم از کدورت‌های کوچکم بگذرم. من مخالف خشونت در جامعه‌ هستم و همچنین مخالف اعدام کودکان و نوجوانانی هستم که زیر سن قانونی جرم مرتکب شدند.»

صفر، یکی از کودکانی است که چند سال پیش با این طرح از اعدام نجات یافت. ۲۰ هزار نفر در آزادی او از طریق فیسبوک و شبکه‌های مجازی مشارکت کردند. مردم با اعتمادی که به جمعیت امام علی داشتند در یک هفته ۲۰۰ میلیون تومان وجه الرضایه برای آزادی صفر از داخل و خارج کشور جمع‌آوری کردند.

جمعیت امام علی تمام وجوهی را که از مردم دریافت می‌کند، گزارش دهی می‌کند. همچنین به مردم اطلاع می‌دهد که تا چه مقدار پول کافی است و حتی اگر مبلغی اضافه بماند، به مردم اطلاع داده می‌شود که این مبلغ صرف چه خواهد شد. مبالغ اضافه یا برای آزادسازی کودکان دیگر هزینه می‌شود یا برای هزینه‌های پیشگیری از جرم.

جمعیت از طریق شبکه‌های اجتماعی و در حال حاضر بیشتر تلگرام مردم را در جریان تمام جزییات قرار می‌دهد.

ناامنی محلات حاشیه و عدم حضور حمایتگر پلیس

در ایران گاهی یک تصادف به یک نزاع دسته جمعی تبدیل می‌شود. حال در نظر بگیرید نزاع میان کودکانی را که به بلوغ عقلانی نرسیده‌اند و در محلاتی زندگی می‌کنند که به خاطر ناامنی، همیشه چاقو در جیب شان است (وجود چاقو در جیب این کودکان و نوجوانان از دسته کلید طبیعی‌تر است). آنها ممکن است از عصبانیت با هم گلاویز شوند و ....

از سوی دیگر، در این محله‌ها اغلب حضور پلیس نیز موثر نیست و ناامنی بسیار است. این کودکان در مناطق ناامن مجبورند خودشان از خودشان دفاع کنند. آنها از کودکی یاد می‌گیرند با ترساندن دیگران از خودشان محافظت کنند. در این شرایط یک نزاع بین دو کودک می‌تواند منجر به قتل شود.

درمان و پیشگیری از خشونت

جمعیت امام علی در مناطق محروم مراکزی دارد به نام «خانه‌های علم». هدف این مراکز پیشگیری از جرم است.

در این مراکز که تقریبا در سراسر کشور وجود دارند، حدود چهار هزار کودک آسیب دیده یا در معرض آسیب و محروم از تحصیل تحت پوشش هستند. در این خانه‌ها به کودکان تحصیل، علم، هنر و ورزش آموزش داده می‌شود. کوشش این است که کودکان از این طریق به هویتی دست یابند که تاکنون آن را با خط انداختن روی بدن خود و آسیب به خود تجربه کرده اند.

در محلات محروم کودکان اغلب یاد می‌گیرند هویت خود را از طریق قلدری به دست آورند. اما بچه‌ها وقتی در لیگ پرشین جمعیت امام علی قرار می گیرند که حدود ۷۰۰ کودک از مناطق حاشیه‌ای در ۵۰ تیم بازی می‌کنند، هویتی تازه می‌گیرند.

سعی جمعیت امام علی بر این است که با ارائه مجموعه فعالیت‌های ورزشی، علمی و هنری به کودکان آنها را از آسیب‌ها و خطرات مناطق محرومی که در آن زندگی می‌کنند، دور کند. این کودکان با هنر، دانش یا قابلیت تازه‌ای که کسب می‌کنند در محیط زندگی‌شان هویتی تازه به دست می‌آورند و از آن شکل خشونت رایجی که در محلات وجود دارد فاصله می‌گیرند.

جمعیت  امام علی در اکثر مناطق استان‌های بزرگ، مرکز و خانه‌های اشتغال دارد. این مرکز در تهران نیز یک خانه درمان دارد که برای کودکان و نوجوانان تحت پوشش در نظر گرفته شده و در آن امکانات دندانپزشکی ارائه می شود.

این جمعیت همچنین یک خانه هنر دارد که در آن به تئاتر و هنرهای دیگر پرداخته می‌شود.

تغییر الگوها

الگوی کودکانی که در محلات فقیر و حاشیه‌ای زندگی می‌کنند اغلب اعتیاد، فحشا و معضلات دیگر است. وجود خانه‌های جمعیت امام علی در این محله‌ها تغییر این الگوهاست. این بچه‌ها با حضور چند ساعته در این خانه‌ها الگوهای جدیدی برای آینده خود می‌بینند:

بر اساس گزارش های منتشر شده از جمعیت امام علی، این جمعیت افرادی را تحت پوشش دارد که برای مثال ۱۵ سال است تحت پوشش هستند و در حال حاضر در دانشگاه‌های مختلف ایران تحصیل می کنند.

این جریان در مورد بچه‌هایی که از حکم اعدام نجات پیدا می‌کنند هم صدق می‌کند. بسیاری از آنها دانشجو هستند یا شاغل و زندگی تشکیل داده‌اند. این نشان می‌دهد اگر از این کودکان و نوجوانان حمایت شود، زندگی‌شان تغییر خواهد کرد و از خشم و خشونت و جرم دور خواهند شد.

اگر کودکان مناطق محروم آموزش و مهارت‌های فرهنگی لازم را از نهادهای دولتی و غیردولتی و مراکز مختلف دریافت کنند (که حق طبیعی آنهاست)، آینده بهتری نیز خواهند داشت.