آیا آزمایش بر روی جانوران از نظر اخلاقی درست است؟

یکی از اساسی‌ترین پرسش‌ها در فلسفه و اخلاق زیست‌محیطی این است که رفتار ما نسبت به جانوران چگونه باید باشد. برخی از کردوکارهای ما انسان‌ها با آزار و آسیب به جانوران همراه است. برای نمونه، در بسیاری از آزمایش‌ها از جانوران استفاده می‌شود که این کار مخالفان بسیاری دارد. کتاب «آزمایش بر روی جانوران: راهنمایی به مسائل» که امسال از سوی انتشارات کمبریج منتشر شده بر این موضوع متمرکز است.

این کتاب منبعی اساسی برای همه‌ی کسانی است که پژوهش‌هایی انجام می‌دهند که در آنها از جانوران استفاده می‌شود یا در آموزش یا مهارت‌آموزی از جانوران استفاده می‌کنند، و نیز برای کسانی که زمینه‌ی چنین پژوهش‌ها و آموزش‌هایی را فراهم می‌کنند و کسانی که مدافع و کسانی که مخالفِ پژوهش‌ها و آموزش‌هایی از این دست هستند. بحث‌های گوناگونی در این کتاب درباره‌ استفاده از جانوران در آزمایش‌ها آمده است: کتاب درباره‌ سرچشمه‌های زنده‌شکافی بحث می‌کند، پیشرفت‌هایی را به بحث می‌گیرد که از طریق آزمایش بر روی جانوران در رفاه انسان‌ها و دیگر باشندگان حاصل شده است، ایرادهای اخلاقی که بر استفاده از جانوران در پژوهش وارد شده را طرح می‌کند و جایگزین‌هایی برای کابرد جانوران در پژوهش را بررسی می‌کند.

همچنین در این کتاب آن چترهای قانونی که آزمایش‌ها در اروپا و ایالات متحده‌ی آمریکا و استرالیا و نیوزلند را پوشش می‌دهد بررسی می‌شود. نویسنده مسئولیت‌های پژوهشگران در آینده در کار با جانوران را برجسته می‌کند و نکته‌هایی کاربردی پیشنهاد می‌کند درباره‌ی الگوی آزمایش، جست‌وجو در منابع، مشورت با همکاران، و اهمیت جست‌وجوی پیوسته برای یافتن جایگزین‌ها.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

در این کتاب هدف این است که اصلی‌ترین مسائلی که در دروان مدرن درباره‌ی آزمایش بر روی جانوران مطرح بوده به دانشجویان معرفی شود. بسیاری از دانشجویان تحصیلات دانشگاهی را کامل خواهند کرد و نسل تازه‌ای از دانشمندان خواهند بود. آن دسته از دانشجویان که در رشته‌های پزشکی تحصیل می‌کنند شاید فقط در دوره‌ی کارشناسی آزمایش بر روی جانوران را دیده باشند. دانشجویانی که در دیگر رشته‌ها—برای مثال ژنتیک و زیست‌شناسیِ مولکولی و دامپزشکی و فیزیولوژی و جانورشناسی و علوم کشاورزی—تحصیل می‌کنند ممکن است در دوره‌ی کارشناسیِ ارشد و دوره‌های بالاتر به‌طور جدی در پژوهش درباره‌ی جانوران درگیر باشند. رفاه و به‌بود جانورانی که در حیطه‌ی مسئولیت این پژوهشگران هستند همچنان یک دلنگرانیِ بزرگ است هم برای کارفرمایان آنان و هم به‌طور کلی برای عموم مردم.

برای هر یک از چنان دانشجویانی زمانی می‌رسد که باید در این باره شخصاً تصمیم بگیرند، تصمیم در این باره که تا چه اندازه حاضرند در پژوهش از جانوران استفاده کنند. چنان تصمیم‌هایی ممکن است بر گزینه‌هایی که برای کار و اشتغال دارند تأثیر بگذارد. بیش‌ترِ این دانشجویان قادر خواهند بود بسیاری از شکل‌های آزمایش بر روی جانوران را هم برای خود و هم برای دیگران توجیه کنند. برخی از دانشجویان هم به‌عکس در خواهند یافت که قادر نیستند روش‌هایی به کار بندند که آزار و آسیب به جانورانِ دارای ادراک و احساس را به همراه دارد. برخی دیگر هم قادر نخواهند بود از هیچ جانوری در آزمایش‌ها استفاده کنند و ادراک و احساس داشتن یا نداشتنِ جانوران برایشان مهم نیست.

در این کتاب استدلال می‌شود که چنین تصمیم‌هایی باید فقط پس از گفت‌وشنودهای آگاهانه درباره‌ی مسائل اصلی در زمینه‌ی آزمایش بر روی جانوران گرفته شود. چنین تصمیم‌هایی به‌ناچار بر زمینه‌ای از دیدگاه‌های گوناگونِ جمعی و شخصی درباره‌ی روش درست رفتار با جانوران گرفته می‌شود.

برخی از پژوهشگران (برای نمونه آدریان فرانکلین ۲۰۰۷) گزارش کرده‌اند که در رویکردهای انسان‌ها به رفتار در قبال حیوانات تغییر و ناسازگاری‌ دیده می‌شود. در مطالعه‌ای که فرانکلین انجام داده کمابیش هیچ یک از پاسخ‌دهندگان (۹۳ درصد) عیبی در کشتن جانوران برای خوراک نمی‌دیدند. اما اگر کمی مسئله را پیچیده‌تر کنیم چه نتیجه‌ای به دست خواهد آمد؟ نظر انسان‌ها درباره‌ی گونه‌های خاصی از جانوران بسیار متنوع است. در جامعه‌های غربی کشتنِ گوسفند برای خوراک پذیرفته است اما کشتن سگ برای همین منظور پذیرفته نیست. درباره‌ی حیات وحش وضع چگونه است؟ در استرالیا بحثی در جریان است در این باره که وقتی جمعیت کانگوروها در دشت‌ها زیاد می‌شود و برای همین برخی از آنها کشته می‌شوند آیا می‌توان از آنها برای خوراک استفاده کرد. در این باره هم نظرها متفاوت است: مردم وقتی خوردن حیوانی را ملاحظه می‌کنند که نماد حیات وحش کشورشان است ممکن است با احساسات واکنش دهند اما استدلال‌های عقلی به‌نفع کشتار کانگورو برای مصرف انسان همیشه با پاسخ‌های احساسیِ مردم همخوانی ندارد.

در هر بحثی درباره‌ی آزمایش بر روی جانوران همسانی‌هایی آشکارا دیده می‌شود. بررسی‌هایی که درباره‌ی رویکردهای کلی به استفاده از جانوران برای هدف‌های آزمایشگاهی و آموزشی انجام شده متفقانه نشان داده‌اند که وقتی چنان فعالیت‌هایی پراهمیت باشند و آزار و آسیب کمینه باشد اکثریت مردم با استفاده از جانوران در چنان فعالیت‌هایی موافق هستند. پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که نظر هر شخص درباره‌ی استفاده از جانوران در آزمایشگاه به جنسیت و ملیت و میزان آگاهیِ او نیز بستگی دارد. افزون بر این، اینکه کدام گونه از جانوران مورد نظر است نیز بر رویکرد عمومی در این باره تأثیر می‌گذارد.

به‌ویژه از دهه‌ی ۱۹۷۰ تا کنون بحث‌ درباره‌ی مسائلی که به آزمایش بر روی جانوران مربوط می‌شود راهی دراز پیموده است. شاید زمانی بحث‌ها در این باره بسیار ساده بود: مخالف: «هر آزمایشی که در آن از جانوران استفاده می‌شود باید ممنوع باشد»؛ موافق: «شما بیش از حد احساساتی هستی؛ دانشمندان در این باره آگاهانه‌تر نظر می‌دهند». اما اکنون دیگر بحث‌ها در این باره چنان ساده نیستند بلکه پرسش‌های گوناگونی را شامل می‌شوند:‌ آزمایش  ضروری چه آزمایشی است؟ وقتی در پژوهش از جانوران استفاده می‌شود چه رفتاری مناسب است؟ چه جایگزین‌هایی برای استفاده از جانوران در پژوهش در دسترس است؟

نشانی کتاب

تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست