نگاهی به وضعیت ایران در گزارش توسعه انسانی

<p>سعید راعی -&nbsp;دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، روز چهارشنبه دوم نوامبر، گزارش توسعه انسانی (Human Development Report) سال ۲۰۱۱ را در شهر کپنهاگ به صورت رسمی ارائه داد.</p> <p>بر اساس این گزارش، ایران در بین ۱۸۷ کشور رتبه&zwnj;بندی شده، از نظر شاخص توسعه&zwnj;انسانی (Human Development Index) رتبه ۸۸ را کسب کرده است.</p> <!--break--> <p><br /> این یادداشت تلاش می&zwnj;کند با استناد به آمار مندرج در گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۱۱ وضعیت ایران را از نظر شاخص&zwnj;های مختلف توصیف کند و تحلیلی از روند &quot;توسعه&zwnj;انسانی&quot; و شاخص&zwnj;های مرتبط با آن ارائه دهد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>توسعه انسانی و سازمان ملل متحد</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> برنامه توسعه ملل متحد، شبکه جهانی سازمان ملل برای &quot;توسعه&quot; است. این برنامه، کشور&zwnj;ها را به دانش تجربه&zwnj;ها و منابع یکدیگر پیوند می&zwnj;دهد و از ایجاد تحول در آن&zwnj;ها با هدف کمک به مردم برای سازندگی بهتر حمایت می&zwnj;کند. دفتر برنامه توسعه ملل متحد در ۱۶۶ کشور جهان فعالیت دارد و آن&zwnj;ها را در تدوین و اجرای راهکارهای بومی برای مقابله با چالش&zwnj;های جهانی و ملی در زمینه توسعه یاری می&zwnj;دهد. این کشور&zwnj;ها نیز برای دستیابی به توسعه و افزایش توانمندی&zwnj;های خود از امکانات برنامه توسعه ملل متحد و طیف گسترده نهادهای همکار آن استفاده می&zwnj;کنند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> این سازمان در سال ۱۹۶۵ (۱۳۴۴) با رأی مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأسیس شد و دفتر مرکزی آن در نیویورک مستقر است. نماینده مقیم برنامه توسعه ملل متحد در هر کشور، مسئولیت هماهنگی کل نظام ملل متحد در آن کشور در امور توسعه را نیز داراست و برای استفاده مؤثر&zwnj;تر از منابع سازمان ملل متحد و کمک&zwnj;های بین&zwnj;المللی تلاش می&zwnj;کند.</p> <p>&nbsp;</p> <blockquote> <p>در گزارش سازمان ملل، کشورهای جهان از نظر میزان توسعه انسانی در چهار گروه قرار گرفته&zwnj;اند که عبارتند از: کشورهای دارای توسعه انسانی بسیار بالا، &zwnj; کشورهای دارای توسعه انسانی بالا، کشورهای دارای توسعه انسانی متوسط و کشورهای دارای توسعه انسانی پایین. در هر یک از سه گروه نخست، ۴۷ کشور و در گروه چهارم ۴۶ کشور جای گرفته&zwnj;اند که ایران در رتبه ۴۱ گروه دوم قرار دارد.</p> </blockquote> <p><br /> گزارش جهانی توسعه انسانی، که هر سال به کوشش برنامه توسعه ملل متحد منتشر می&zwnj;شود، ضمن مقایسه کشورهای جهان از لحاظ پیشرفت در شاخص&zwnj;های توسعه انسانی، در بردارنده تحلیل&zwnj;های نو، پیشنهادات صریح و همچنین روش&zwnj;های پایش میزان پیشرفت توسعه انسانی در کشورهاست.</p> <p><br /> گزارش توسعه انسانی و مفهوم توسعه انسانی را محبوب&zwnj; الحق، اقتصاد&zwnj;دادن برجسته پاکستانی، بنیان نهاده است و پس از او، جامعه&zwnj;شناسان و اقتصاددانان برجسته&zwnj;ای چون آمارتیا سن، متفکر هندی و برنده جایزه نوبل اقتصاد، در پیشبرد و بسط آن نقش داشته&zwnj;اند.</p> <p><br /> این مفهوم به عنوان راهبردی جهانی از طرف دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد مطرح شده است که بر مبنای آن، توسعه انسانی، هدف نهایی توسعه اقتصادی است و البته بهترین وسیله ممکن برای پیشبرد توسعه نیز به شمار می&zwnj;رود.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> هدف از توسعه انسانی، ارتقای سطح زندگی انسان است. بر اساس رویکرد توسعه انسانی، نمی&zwnj;توان صرفاً &quot;سرانه تولید ملی&quot; را شاخص اصلی سطح توسعه دانست، چراکه هدف آن است که قابلیت&zwnj;ها و توانایی&zwnj;های افراد به گونه&zwnj;ای رشد یابد تا زندگی انسان خلاقانه و همراه با رضایت باشد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> به همین دلیل است که شاخص&zwnj;های عملیاتی در گزارش&zwnj;های سالیانه توسعه انسانی دفتر برنامه توسعه سازمان ملل، شامل سه حوزه &quot;سلامت&quot;، &quot;آموزش&quot; و &quot;درآمد&quot; است که در مجموع، شاخص ترکیبی توسعه انسانی را می&zwnj;سازد و عددی بین صفر و یک را در بر می&zwnj;گیرد. هر چه این عدد به صفر نزدیک&zwnj;تر باشد، نشان از توسعه کمتر کشور&zwnj;ها و هرچه به یک نزدیک&zwnj;تر باشد، نشان از توسعه بیشتر آن&zwnj;ها دارد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۱۱ و جایگاه ایران</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> با استناد به گزارش توسعه انسانی سال جاری (گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۱: پایداری و حقوق برابر؛ آینده&zwnj;ای بهتر برای همه) و همانطور که در خبرهای رسانه&zwnj;های ایران نیز بیان شده است، ایران در شاخص توسعه انسانی، نسبت به سال ۲۰۱۰، یک پله نزول داشته است. البته عدد &quot;شاخص توسعه انسانی&nbsp;ایران&quot; در سال ۲۰۱۱، نسبت به سال قبل از آن، تفاوتی نکرده و&zwnj;&zwnj; همان ۷۰۷ /۰ باقی مانده است. این به معنای آن است که وضعیت کشورهای با توسعه انسانی پایین&zwnj;تر، بهتر شده و چون ارزش شاخص توسعه انسانی ایران ثابت مانده، رتبه&zwnj;اش در گزارش پایین آمده است.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> این نکته&zwnj;ای بود که بیشتر رسانه&zwnj;های داخلی نیز بر آن تأکید داشته&zwnj;اند که به رغم کاهش یک پله&zwnj;ای رتبه ایران از نظر شاخص توسعه انسانی، &zwnj; ارزش این شاخص نسبت به سال گذشته ثابت مانده است و این امر نشان&zwnj;دهنده عدم تغییر توسعه انسانی در ایران، طی سال ۲۰۱۰ (بر مبنای گزارش سال جاری) است.</p> <p>&nbsp;</p> <blockquote> <p>نروژ با کسب نمره ۹۴۳ /۰ در صدر کشورهای جهان از نظر توسعه انسانی قرار گرفته است. سرانه درآمد ناخالص ملی نروژ ۵۵۷ /۴۷ دلار در سال است. بعد از نروژ، استرالیا با کسب نمره ۹۲۹ /۰ در جایگاه دوم قرار گرفته است و پس از آن نیز هلند با کسب نمره ۹۱/ ۰ در جایگاه سوم قرار دارد.</p> </blockquote> <p><b><br /> </b> البته سازمان ملل در گزارش سال گذشته خود، رتبه ایران در میان ۱۶۹ کشور، ۷۰ و نمره ایران در این زمینه را ۷۰۲/ ۰&nbsp;اعلام کرده بود که بدین&zwnj;ترتیب در گزارش جدید، آمار مربوط به گزارش سال قبل را بازنگری و اصلاح کرده است. یعنی نمره شاخص توسعه انسانی سال ۲۰۱۰ را ۷۰۷ /۰ اعلام کرده و چون رتبه&zwnj;بندی را در بین ۱۸۷ کشور انجام داده، طبعاً رتبه ایران نیز نزول کرده است، بر اساس این اصلاح و با محاسبات انجام شده، امسال ایران یک پله نزول داشته است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> در گزارش سازمان ملل، کشورهای جهان از نظر میزان توسعه انسانی در چهار گروه قرار گرفته&zwnj;اند که عبارتند از: کشورهای دارای توسعه انسانی بسیار بالا، &zwnj; کشورهای دارای توسعه انسانی بالا، کشورهای دارای توسعه انسانی متوسط و کشورهای دارای توسعه انسانی پایین. در هر یک از سه گروه نخست، ۴۷ کشور و در گروه چهارم ۴۶ کشور جای گرفته&zwnj;اند که ایران در رتبه ۴۱ گروه دوم قرار دارد. همچنین ایران از نظر توسعه انسانی در رتبه هشتم خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> برای درک جایگاه ایران به صورت ملموس می&zwnj;توان به رتبه برخی از کشور&zwnj;ها نگاه کرد. بر اساس این گزارش، نروژ با کسب نمره ۹۴۳ /۰ در صدر کشورهای جهان از نظر توسعه انسانی قرار گرفته است. سرانه درآمد ناخالص ملی نروژ ۵۵۷ /۴۷ دلار در سال است. بعد از نروژ، استرالیا با کسب نمره ۹۲۹ /۰&nbsp;در جایگاه دوم قرار گرفته است و پس از آن نیز هلند با کسب نمره ۹۱/ ۰ در جایگاه سوم قرار دارد. ایالات متحده آمریکا و نیوزیلند نیز به ترتیب در رتبه چهارم و پنجم جدول قرار دارند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> جمهوری دموکراتیک کنگو نیز با کسب نمره ۲۸۶ /۰ در انتهای رده&zwnj;بندی کشورهای جهان قرار گرفته است. این کشور به همراه کشورهای نیجر، بوروندی، موزامبیک، چاد، لیبریا، بورکینافاسو، سیرالئون، آفریقای مرکزی و گینه ۱۰ کشور واقع در انتهای فهرست یادشده معرفی شده&zwnj;اند. البته هفت کشور دیگر هم در وضعیت بحرانی به سر می&zwnj;برند که در رده&zwnj;بندی محاسبه نشده&zwnj;اند، مانند سومالی و کره شمالی.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> وضعیت برخی از کشورهای دیگر در این گزارش بدین شرح است: سنگاپور رتبه ۲۶، یونان رتبه ۲۹، امارات متحده عربی رتبه ۳۰، مونتنگرو رتبه ۵۴، عربستان سعودی رتبه ۵۶، لیبی رتبه ۶۴، قزاقستان رتبه ۶۸، لبنان رتبه ۷۱، گرجستان رتبه ۷۵، ارمنستان رتبه ۸۶، کلمبیا رتبه ۸۷، عمان رتبه ۸۹، تونگو رتبه ۹۰، آذربایجان رتبه ۹۱، ترکیه رتبه ۹۲، چین رتبه ۱۰۱، مصر رتبه ۱۱۳، عراق رتبه ۱۳۲، هند رتبه ۱۳۴، پاکستان رتبه ۱۴۵ و افغانستان رتبه ۱۷۲.</p> <p>&nbsp;</p> <p><br /> از آنجا که ممکن است این اعداد و ارقام برای افرادی که با آمارهای سازمان ملل آشنایی ندارند، مبهم و گنگ باشد، بد نیست که جایگاه ایران را در بین کشورهای هم&zwnj;گروه خود نیز بسنجیم. همانطور که بیان شد، در تقسیم&zwnj;بندی این گزارش، ایران در بین کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار دارد. بین ۴۷ کشور این گروه، رتبه ایران ۴۱ است و در واقع با کشور آخر این گروه، تنها شش رتبه فاصله دارد. ضمن اینکه وقتی به ارزش و اعداد مربوط به شاخص&zwnj;ها نیز نگاه می&zwnj;کنیم، میانگین شاخص توسعه انسانی مجموعه کشورهای با توسعه انسانی بالا ۷۴۱ / ۰&nbsp;و ارزش این شاخص برای ایران ۷۰۷ / ۰ است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>پایان بخش نخست.<br /> <b><br /> </b></p> <p>* برای بررسی جدول و نمودارها، می&zwnj;توانید به نسخه &laquo;پی دی اف&raquo; متن مراجعه فرمایید:</p>