امیل زولا و ناتورالیسم

<p>حسین نوش&zwnj;آذر - امیل زولا یک روزنامه&zwnj;نگار ۲۷ساله بود که در سال ۱۸۶۷ نخستین رمانش را انتشار داد. این رمان که ترز راکن ( Th&egrave;r&egrave;se Raquin) نام داشت، در همان نخستین چاپ، در آن زمان غوغایی در فرانسه درافکند و زولا را با همان نخستین اثرش به عنوان نویسنده&zwnj;ای توانا شناساند.</p> <!--break--> <p>&nbsp;<a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20111215_Zola_nushazar.mp3"><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" /></a><br /> ترز راکن با همین عنوان به فارسی هم ترجمه و در سال&zwnj;های دهه ۱۳۴۰ توسط سازمان کتاب&zwnj;های جیبی که در آن زمان به مدیریت مجید روشنگر اداره می&zwnj;شد، انتشار یافته است. <br /> &nbsp;</p> <p>موضوع نخستین رمان امیل زولا زندگی یک زن زانیه و جنایتکار به نام ترز راکن است و به این بهانه نویسنده با دقتی شگفت&zwnj;انگیز که تا آن زمان در ادبیات سابقه نداشت، محیط زندگی ترز را وصف می&zwnj;کند و از طریق شرایط اجتماعی و زیستی او به ساختار شخصیتی قهرمان داستانش راه می&zwnj;یابد.<br /> در مجموعه برنامه&zwnj;های ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه که با هومر آغاز شد و با فیلیپ راث به پایان می&zwnj;رسد، امروز، به امیل زولا، آورنده مکتب ناتورالیسم در ادبیات داستانی جهان می&zwnj;پردازیم.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>به&zwnj;کارگیری روش&zwnj;های علمی در شخصیت&zwnj;پردازی</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>با وجود آنکه زولا در نخستین رمانش بر روی یک زن جنایتکار و زناکار متمرکز می&zwnj;شود، اما به&zwnj;هیچ&zwnj;وجه خودش را فقط به یک شخصیت محدود نمی&zwnj;کند. او دغدغه کل اجتماع را دارد و بر آن است که لایه&zwnj;های اجتماعی در جامعه فرانسه در قرن نوزدهم را کاملاً و به دقت بازآفرینی کند. او در این کار چنان مصمم است که حتی از دوستان و نزدیکانش هم نمی&zwnj;گذرد. پل سزان رفیق دوران نوجوانی زولا بود و با وجود دوستی عمیقی که بین آن دو وجود داشت، زولا زندگی شخصی سزان را دستمایه اثری قرار داد و این شد که میانه این دو دوست به هم خورد.&nbsp;<br /> &nbsp;</p> <blockquote> <p><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/emilezhn03.jpg" />ژرمینال، اثر درخشان امیل زولا به ترجمه سروش حبیبی و توسط انتشارات نیلوفر در تهران منتشر شده است</p> </blockquote> <p>برای درک زولا باید با شرایط اجتماعی در غرب در نیمه دوم قرن نوزدهم آشنایی داشت. در آن سال&zwnj;های امیدبخش انسان غربی به&zwnj;تدریج بر فن&zwnj;آوری&zwnj;هایی تسلط پیدا می&zwnj;کرد. نظریه چارلز داروین جهان را منقلب کرده بود، و روزی نبود که یک اختراع به ثبت نرسد. انسان غربی در کار دگرگون ساختن جهان بود. <br /> زولا در چنین زمانه&zwnj; علم&zwnj;باوری تلاش می&zwnj;کرد دستاوردهای علمی را در رمان&zwnj;هایش به کار گیرد. ماحصل این تلاش سترگ مجموعه&zwnj;ای از ۲۰ رمان است که پیرامون یک خانواده و موقعیت اجتماعی آن&zwnj;ها نوشته شده است. معروف&zwnj;ترین این رمان&zwnj;ها &quot;نانا&quot;، &quot;ژرمینال&quot;، &quot;پول و زندگی&quot; و &quot;ذبح&quot; است.<br /> &nbsp;</p> <p>به این ترتیب با چنین مجموعه عظیمی از رمان&zwnj;های اجتماعی زولا به عنوان آورنده مکتب ناتورالیسم در فرانسه شناخته شد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>مکتب ناتورالیسم<br /> </strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>امیل زولا و دیگر نویسندگان مکتب ناتورالیسم به تقدیر، سرشت و سرنوشت انسان اعتقادی ندارند. آن&zwnj;ها معتقدند که شرایط اجتماعی بر انسان تسلط دارد و سرشت انسان را رقم می&zwnj;زند. هیچکس جنایتکار یا دزد متولد نمی&zwnj;شود، این فقر و تنگدستی و بدبختی و محنت است که از انسان یک جانی یا یک دزد تبهکار می&zwnj;سازد. به این جهت زولا شخصیت&zwnj;هایش را که گاه از اعماق اجتماع می&zwnj;آیند، به خاطر پلیدی&zwnj;هاشان سرزنش نمی&zwnj;کند و سیاهکاری و تباهی آن&zwnj;ها را یک امر ذاتی نمی&zwnj;داند، بلکه او مانند یک جامعه&zwnj;شناس و یک روانشناس حاذق شرایط زیست&zwnj;محیطی شخصیت&zwnj;هایش را برملا می&zwnj;کند و با توجه به محیطی که آن&zwnj;ها در آن پرورش یافته&zwnj;اند، طرحی از ساختار روحی و روانی آن&zwnj;ها به دست می&zwnj;دهد.</p> <p>&nbsp;</p> <blockquote> <p><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/emilezhn02.jpg" />&quot;نانا&quot; به ترجمه محمد علی شیرازی در اینترنت در دسترس همگان قرار دارد.</p> </blockquote> <p>در جهانی که زولا ترسیم می&zwnj;کند، خوب و بد وجود ندارد. انسان کاری را انجام می&zwnj;دهد که شرایط زندگی&zwnj;اش ایجاب می&zwnj;کند. به این جهت زولا &ndash; و دیگر نویسندگان ناتورالیست مانند صادق چوبک در رمان زیبای سنگ صبور &ndash; به وصف محیط بسیار اهمیت می&zwnj;دهند. در &quot;ژرمینال&quot; برای مثال زولا موفق می&zwnj;شود محیط زندگی کارگران معدن را استادانه بازآفرینی کند. اتین لانتیه (&Eacute;tienne Lantier) قهرمان این داستان برای گذران زندگی ناگزیر می&zwnj;شود که در معدن ذغال سنگ کار کند. او به&zwnj;تدریج کارگران را برمی&zwnj;انگیزد و آن&zwnj;ها اعتصاب می&zwnj;کنند و هرچند که مبارزاتشان به جایی نمی&zwnj;رسد، اما موفق می&zwnj;شوند با هم متحد شوند. برای درک چگونگی شکل&zwnj;گیری سندیکاها در آلمان و فرانسه و نقشی که دولت رفاه بعدها در زندگی اجتماعی مردم به عهده گرفت اغلب به این رمان ارجاع می&zwnj;دهند. <br /> &nbsp;</p> <p>تفاوت زولا با نویسندگان دیگر این است که با همین قدرت و توانایی شگفت&zwnj;انگیز در وصف محیط زندگی انسان&zwnj;ها، از عهده بازنمایی شرایط زیستی اشراف&zwnj;زادگان و پیشه&zwnj;وران هم برمی&zwnj;آید. هدف زولا اصولاً این است که به اشراف&zwnj;زادگان و صاحبان صنایع و مالکان نشان دهد که آن&zwnj;ها نسبت به مردم فقیر موظف&zwnj;اند. زولا اعتقاد داشت که شناخت نخستین گام در تحول اجتماعی&zwnj;ست. ازین نظر او نویسنده&zwnj;ای خوشبین بود و معتقد بود که اگر فرادستان با مسئولیت و وظیفه&zwnj;ای که نسبت به فرودستان دارد، آشنا شوند، عدالت تا حدی تحقق پیدا خواهد کرد. اگر دقت کنیم، متوجه می&zwnj;شویم که فروید هم از زولا و عقاید و نظراتش تأثیر پذیرفته است.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>جزئی&zwnj;نگری و دقت در توصیف&zwnj; پدیده&zwnj;ها<br /> </strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>یکی از مهم&zwnj;ترین ویژگی&zwnj;های زولا جزئی&zwnj;نگری و دقت عجیب او در توصیف پدیده&zwnj;هاست. فراموش نکنیم که زولا در وهله نخست روزنامه&zwnj;نگار بود و در ماجرای دریفوس هم سویه روزنامه&zwnj;نگارانه او بود که جنجال&zwnj;آفرین شد و در تاریخ ماند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>با وجود جزئی&zwnj;نگری و دقت زولا در وصف پدیده&zwnj;ها و رویکرد علمی و جامعه&zwnj;شناختی&zwnj;اش، گاهی در وصف اغراق می&zwnj;کند و واقعیت ملموس بیرونی را در هاله&zwnj;ای از راز می&zwnj;پوشاند. لوکوموتیوی مانند یک اژدها می&zwnj;غرد و از دهانش دود بیرون می&zwnj;زند، سالن باشکوهی در عمارتی در پاریس ناگهان مانند یک هیولا جلوه&zwnj;گر می&zwnj;گردد، یک خانه اجاره&zwnj;ای را به برج بابل تشبیه می&zwnj;کند و وقتی که معدن روی سر معدن&zwnj;چیان تخریب می&zwnj;شود، ابعاد آن بی&zwnj;شباهت به مکاشفه یوحنا در کتاب مقدس نیست. <br /> &nbsp;</p> <p>این سویه اغراق&zwnj;آمیز در وصف پدیده&zwnj;ها که در &quot;سنگ صبور&quot; چوبک سراغ داریم، از دیگر ویژگی&zwnj;های داستان&zwnj;هایی&zwnj;ست که به شیوه ناتورالیسم نوشته شده&zwnj;اند.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>ماجرای دریفوس<br /> </strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>ماجرای دریفوس که در فاصله بین سال&zwnj;های ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۶ اتفاق افتاد، یکی از مهم ترین بحران&zwnj;های فرانسه به&zwnj;شمار می&zwnj;آید. در آن زمان رابطه آلمان و فرانسه پرتنش بود و آلفرد دریفوس که یک افسر یهودی بود به جاسوسی برای آلمان متهم و سرانجام هم محکوم شد. این موضوع به یهودی&zwnj;ستیزی در فرانسه دامن زد. زولا ابتدا قصد داشت این موضوع را دستمایه نوشتن رمانی قرار دهد. اما در طی کاوش&zwnj;هایش متوجه ظلمی شد که بر دریفوس روا داشته بودند. او در مقاله&zwnj;ای با عنوان &quot;من متهم می&zwnj;کنم&quot; نشان داد که چگونه اصحاب کلیسا و نظامی&zwnj;ها همراه با مطبوعات دست&zwnj;راستی با هم همدست شده بودند تا با پرونده&zwnj;سازی برای دریفوس زمینه&zwnj;های یهودی&zwnj;ستیزی در جامعه را در پیش&zwnj;زمینه نفرت از آلمان&zwnj;ها فراهم آورند. از زولا به اتهام توهین به ارتش به دادگاه شکایت بردند و او ناگزیر شد به انگلستان بگریزد. اما بعدها در سال ۱۹۰۶ دادگاه یک بار دیگر پرونده دریفوس را گشود و با استناد به مقاله زولا، این افسر یهودی را بی&zwnj;گناه خواند. زولا نه تنها داستان&zwnj;نویسی تحول&zwnj;آفرین بود، بلکه روزنامه&zwnj;نگاری توانا و حقیقت&zwnj;جو هم بود. در شرایطی که دروغ و خرافه و نفاق و زیاده&zwnj;خواهی و فرصت&zwnj;طلبی و نیرنگ بر ایران سایه افکنده ما به چنین نویسندگان و روزنامه&zwnj;نگارانی نیاز داریم.&nbsp;<br /> &nbsp;</p> <p><strong>در همین زمینه:</strong></p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/taxonomy/term/3511">::مجموعه برنامه های ادبیات غرب در ده&nbsp;دقیقه در رادیو زمانه::</a><br /> &nbsp;</p>