بارورسازی ابرها: ورود سپاه به پروژه‌ای ناکام

میزان بارندگی در سال ۹۶ به کمترین حد خود در ۵۰ سال اخیر رسیده، خشکسالی درازمدت در ۹۰ درصد مساحت ایران ایران استمرار یافته و تأمین آب شرب و کشاورزی ایران در سال ۹۷ با تردیدهایی جدی مواجه شده است. مسئولان در ایران به تکاپو افتاده‌اند: ابتدا نماز باران و حالا تلاش دوباره برای بارورسازی ابرها. اکنون در تازه‌ترین تلاش‌ها، وزارت نیرو قصد دارد از هواپیماهای نیروی هوایی سپاه پاسداران برای بارورسازی ابرها استفاده کند.

ایران برای بارورسازی ابرها تنها دو فروند هواپیمای اجاره‌ای آنتونف ۲۶ در اختیار داشت. رحیم میدانی، پنجشنبه ۲۸ دی به خبرگزاری تسنیم گفته است این دو هواپیما دیگر مستهلک شده‌اند و از سال آینده مجوز پرواز ندارند.

بارورسازی ابرها نیازمند تجهیزات و هواپیماهای تخصصی است. ایران تاکنون دو آنتونف اجاره‌ای خود را در تاجیکستان تعمیر می‌کرد اما اکنون با از کارافتادگی این هواپیما قرار است از امکانات صنایع هواپیمایی و نیروی هوایی سپاه استفاده شود. همزمان تأمین فشنگ‌های حاوی یدید نقره نیز که پیش از این به طور نقدی از روسیه می‌خرید به صنایع وابسته به وزارت دفاع سپرده شده است.

دولت دوازدهم امیدوار است با این روش تا حدی بتواند با خشکسالی در این کشور مقابله کند به همین خاطر بودجه سالانه بارورسازی ابرها از ۴ میلیارد تومان به ۹ میلیارد تومان افزایش یافته است.

شهریور ماه امسال نیز مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها که زیر نظر وزارت نیرو  اداره می‌شود، اعلام کرده بود به منظور بارور کردن ابرها و تگرگ‌زدایی با شرکت «اف کی ای» آلمان تفاهمنامه همکاری امضا کرده است. قرار بود این شرکت آلمانی ضمن آموزش متخصصان ایرانی، مواد و تجهیزاتی نیز در اختیار ایران بگذارد که شانس بارور کردن ابرهای سرد را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این، در آن زمان شرکت «اف کی ای» پیشنهاد داده بود تا هواپیماهای تخصصی به ایران بدهد که قدرت عملیات و دقت انتخاب محل را بالا ببرد. پیشنهادی که با استقبال طرف ایرانی مواجه نشده است.

تردیدها درباره اثرگذاری پروژه بارورسازی ابرها

دولت ایران در حالی مجدداً توجه خود را بر پروژه‌های بارورسازی ابرها متمرکز کرده که درباره میزان تأثیرگذاری این روش‌ تردیدهایی مطرح است. از جمله اینکه روش‌های موجود برای بارورسازی ابرها در هیچ کشوری در دنیا تاکنون نتوانسته است به طور قابل ‌توجهی میزان بارش را تغییر دهد و با خشکسالی و کم‌آبی به طور جدی مقابله کند.

رحیم میدانی، معاون وزارت نیرو می‌گوید «باروری ابرها در بهترین شرایط ۱۵ درصد میزان بارش را افزایش می‌دهد اما همین مقدار بارش در برخی مناطق بسیار موثر است».

در ایران روش‌های بارورسازی ابرها از سال ۱۳۵۲ تاکنون در مناطقی مانند یزد و دامنه‌های البرز به کار گرفته شده است، اما طی چهار دهه استفاده از این روش میزان بارش در منطقه یزد همچنان ۵۰ میلی‌متر بوده و تغییری نکرده است.

نخستین طرح‌های بارورسازی ابرها در جمهوری اسلامی ایران، بین سال‌های ۶۸ تا ۷۲ در یزد انجام گرفت.

از سال ۱۳۷۵ به بعد، با تشکیل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، پروژه‌های بزرگی از جمله یزد-۱ ، یزد-۲ ، یزد-۳، یزد-۵ و گیلان-۱ صورت پذیرفت.

بعدتر در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد اعلام شد که برای نجات دریاچه ارومیه از روش بارورسازی ابرها استفاده می‌شود، اما این تلاش نیز نتایج ملموسی به دنبال نداشت.

اوج عملیات‌ ایران برای بارورسازی ابرها در ۹۴-۹۳ بود که در آن ۱۰۶ سورتی عملیات پرواز صورت گرفت.

فرید گلکار، مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها نیز می‌گوید «در برخی مناطق توانسته‌ایم بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش بارش ایجاد کنیم، اما میانگین افزایش بارش که توانسته‌ایم ایجاد کنیم ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده است».

تجربه‌های بین‌المللی

در اوت ۲۰۱۳ هنگامی که در ژاپن خشکسالی شد، مسئولان ژاپنی تلاش کردند ابر‌ها را با نیترات ید بارور کنند. این تلاش‌ها ثمر چندانی نداشت: به مدت دو ساعت فقط ۱۷ میلیمیتر باران بارید و آب‌های زیرزمینی هم به ید آلوده شد.

نیترات ید مولوکول‌های آب را به هم پیوند می‌دهد و از آن‌ها دانه‌های باران می‌سازد. نخستین بار در سال‌های دهه ۱۹۴۰ ارتش آمریکا روش بارورسازی ابر‌ها را ابداع کرد و سپس در جنگ ویتنام این روش را برای مقابله با پیشروی ویت‌کنگ‌ها به کار گرفت. دانشمندان کارآمدی بارورسازی ابرها با نیترات ید را بار‌ها به چالش کشیده‌اند.

در سال ۱۹۸۳ کار‌شناسان استرالیایی ادعا کردند که با کمک نیترات ید ابر‌ها را با موفقیت بارور کرده‌اند، چنان‌که بارش باران را ۳۰ درصد افزایش داده‌اند. اما بعداً در تحقیقاتی که پیرامون این موضوع صورت گرفت، معلوم شد که ادعای کار‌شناسان استرالیایی از نطر علمی بی‌پایه است.

گروهی از ریاضیدانان، داده‌های به دست آمده از بارورسازی ابر‌ها در پنج قاره جهان، در فاصله بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۷۴ را با هم مقایسه کرده و به این نتیجه رسیدند که دولت‌ها نمی‌توانند با بارورسازی ابر‌ها میزان بارندگی را در درازمدت به طور محسوسی افزایش دهند. این تحقیقات در سال ۱۹۸۳ پس از ادعای استرالیایی‌ها انجام شد.

بارور کردن ابرها جزو یکی از روش‌های مهندسی اقلیم است که مخالفت‌های بسیاری را برانگیخته است. از جمله در سال ۲۰۱۰ گروه زیادی از فعالان محیط زیست از سازمان ملل متحد خواستند تا به کارگیری روش‌هایی را که باعث تغییرات مصنوعی و عمده در اقلیم و آب و هوای کره زمین می‌شود ممنوع کند. ایجاد آتشفشان مصنوعی، بارور کردن ابرها و بارور کردن اقیانوس‌ها از جمله روش‌هایی است که با آن مخالفت شده است.

نگرانی ایران از تأمین آب شرب و کشاورزی در سال ۹۷

آمارها در ایران تصدیق می‌کنند که خشکسالی یک دهه اخیر در این کشور همچنان ادامه دارد.

به استناد آمار ۱۰۰ روزه بارندگی در پاییز ۹۶، ایران با خشک‌ترین پاییز خود در طی سال‌های آماربرداری مواجه بود.

رحیم میدانی می‌گوید کاهش بارندگی در سال ۹۶ در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

مقایسه میزان بارش‌ها در سال جاری در  مقایسه با متوسط درازمدت ایران نشان می‌دهد، بارندگی در این کشور  ۵۹.۸ درصد کاهش یافته است.

از ابتدای پاییز سال جاری تا پایان ۱۰ دی ماه میزان بارندگی در  ایران تنها ۳۰.۸ میلیمتر بود. این در حالی است که آمار متوسط بارندگی در ۴۹ ساله معادل ۷۳.۶ میلیمتر است بود.

۲۲ دیماه امسال، فرمانداری تهران اعلام کرد که تهران در آستانه جیره‌بندی آب قرار دارد و اگر کاهش بارندگی به همین شکل ادامه یابد، ۵۲ درصد از اهالی تهران از آب آشامیدنی محروم می‌مانند.

کمترین میزان بارش در استان‌های خراسان جنوبی، قم، یزد و اصفهان گزارش شده است.

شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه قم برای برگزاری نماز باران در روز جمعه فراخوان داده است. همزمان در دیگر شهرهای ایران از جمله بیرجند در خراسان جنوبی نیز نماز باران برگزار شده است. عکس نمازگزاری که با بره خود در این مراسم حاضر شده بود خبرساز شده است. امسال، بارندگی در استان خراسان جنوبی، ۸۱ درصد در مقایسه با سال گذشته کاهش یافته است.

مسئولان زیست محیطی ایران از جمله عیسی کلانتری سیاست‌های نادرست مرتبط با مدیریت منابع آبی کشور در سه دهه گذشته را از عوامل اصلی بحران آب در ایران می‌دانند.

در همین زمینه