کلید کیش به درهای قفل شده میراث فرهنگی نخورد

سال ۱۳۹۶ هم برای میراث فرهنگی کشور خوش‌یمن نبود. در حالی‌که سال گذشته فعالان میراث‌فرهنگی و رسانه‌ها با امید بهبودی اوضاع خواستار ثبات مدیریت در این حوزه بودند حکایت میراث‌فرهنگی و ثبات مدیریت حکایت عاشق و معشوقی است که امسال هم نتوانستند به هم برسند.

اوایل سال ۹۶ و در حال و هوای برگزاری دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، در میانه کشاکش بر سر انتخاب هیأت دولت و معاونان رییس جمهور، بحث حضور زنان در سمت‌های بالای مدیریتی هم درگرفت که همه را حیرت‌زده کرد: برنامه‌ای از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. در این برنامه حسن روحانی رییس جمهور و شهین مولاوردی معاون وقت زنان و زهرا احمدی‌پور رییس سازمان میراث فرهنگی وقت در قاب یک دوربین رو به ملت قرار گرفتند و برخلاف تاکید فعالان حقوق زنان بر انتخاب مدیر زن در نهایت در همین برنامه حسن روحانی با تشکر از زحمات احمدی‌پور از او خداحافظی کرد.

پس از آن بود که رایزنی‌ها بر سر انتخاب رییس جدید سازمان میراث فرهنگی آغاز شد و اسامی زیادی به عنوان کاندید برای این پست حساس ملی اعلام ‌شد تا اینکه سرانجام علی ‌اصغر مونسان رییس منطقه آزاد کیش راهی سازمان میراث فرهنگی شد. مردی که شایعات زیادی همراهش بود و گفته می‌شد که پسرخاله حسن روحانی است. اگر چه این شایعه تکذیب شد اما اخبار ریخت و پاش‌هایی که در کیش داشت به قوت خود باقی ماند. مونسان رییس میراث فرهنگی شد و در معارفه‌اش گفت: «به این زودی‌ها قرار نیست برود» و «صنایع‌دستی و میراث فرهنگی دو بال گردشگری هستند» او همچنین تاکید کرد که مدیر اتوبوسی نیست و هیچ کس را از کیش همراه خودش به سازمان میراث‌فرهنگی نمی‌آورد.

ولی گذر زمان نشان داد که حرف‌‌های مونسان در مراسم معارفه عوام‌فریبی بود. او معاونانش را یکی یکی از کیش آورد و در سمت‌های مختلف گمارد. روح‌الله مهدی‌نژاد معاون روابط عمومی کیش اولین مدیری بود که با خود آورد و سمت معاونت روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی را به او داد. اما مهمترین مدیری که از کیش آورد، محب خدایی معاون گردشگری‌اش بود. محب خدایی در نخستین مصاحبه مطبوعاتی‌اش ثابت کرد که هیچ تخصص و برنامه‌ای برای ارتقا گردشگری ایران ندارد و به همین دلیل هم انتصاب او اعتراض رسانه‌ها را در پی داشت.

تغییر و تحولات سازمان میراث فرهنگی در همین حد باقی نماند. در روزهای پایانی سال بهمن نامورمطلق معاون صنایع‌دستی سازمان استعفا کرد (برخی بر این باورند که مجبور به استعفا شد) و البته مونسان از این استعفا استقبال کرد. حالا معلوم نیست که جانشین او پس از نوروز ۹۷ چه کسی خواهد شد. تغییر و تحولات سازمان میراث‌فرهنگی در این دوران در حالی بود که آن سوی دیوارهای ارگ خیابان زنجان اتفاقات بسیاری در حال رخ دادن بود.

چه بر میراث فرهنگی گذشت؟

عبور زیرگذر از شوش و شکستن حریم یکی از مهمترین میراث‌های ‌جهانی ایران تاسف بسیاری را برانگیخت. مونسان در این قضیه مداخله کرد اما هنوز معلوم نیست که سرانجام این زیرگذر چه می‌شود. خانه سپهبد احمدی در تهران که در ۴۰ سال گذشته به دلیل قرار گرفتن پشت دیوارهایی بلند محصور شده و از دیده‌ها پنهان مانده بود، پس این همه سال مقاومت به دور از انظار عمومی از سوی شهرداری به مناقصه گذاشته و ویران شد.

اما اتفاقی که در سال ۱۳۹۶ تعجب عمومی را برانگیخت ایجاد سرپوش موزه‌ای روی تل آجری مجموعه جهانی تخت جمشید بود. تل آجری محوطه‌ای ارزشمند و به یادگار مانده از دوران باستان است. محوطه‌ای که روی دیوارهای بر جای مانده از آن نقش موشخشو یافت شده بود. نقشی که پیشتر روی دیوارهای بابل باستان کشف شده. این سرپوش اما مورد نقد جدی بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی قرار گرفت چرا که پایه‌های فلزی‌اش به اثر آسیب می‌رساند و مانع نفوذ باد و باران هم نمی‌شود. پیگیری بیشتر رسانه‌ها نشان داد که از ابتدا این سرپوش برای کاخی در پاسارگاد در نظر گرفته شده بود که آنجا هم به همین دلایل توسط شورای فنی رد شده و سال‌ها در گوشه‌ای رها شده بود، و مسوولان برای اینکه در برابر هزینه‌های تهیه این سرپوش مورد بازخواست بازرسان قرار نگیرند، این سازه را به تل آجری تحمیل کردند. سرانجام در اثر شدت انتقادات ادامه کار نصب سرپوش متوقف شد.

در سال ۱۳۹۶ وضعیت محوطه‌های جهانی هم چندان تغییری نکرد و همچنان این محوطه‌های کم نظیر در دنیا چشم انتظار ساماندهی و رسیدگی هستند، شاید واقعه‌ای همچون فروریزی سازه آبی شوشتر در آن‌ها تکرار نشود. مدیرنالایق پایگاه جهانی سازه‌های آبی شوشتر باعث شد که بخشی مهمی از این سازه‌ها به دلیل نبود رسیدگی‌های به موقع فروبریزد.

در روزهای پایانی سال مسوولان شهرداری دارخوین خوزستان بخش‌هایی از تلمبه‌خانه دارخوین را به دلیل تعریض جاده ویران کردند در حالی که تلمبه‌خانه دارخوین از مهمترین دارایی‌های آنها در زمینه میراث فرهنگی است. اهمیت تلمبه‌خانه دارخوین از آنجا ناشی می‌شود که ۶۰ سال پیش انگلیسی‌ها آن را برای رساندن نفت از آبادان به اهواز ساختند. این مجموعه همین امسال با همکاری وزارت نفت در فهرست میراث فرهنگی جای گرفته بود و می‌توانست گردشگری شهر فقیر دارخوین را متحول و برای جوانان بیکار آن کارآفرین شود، اما مسوولان این شهر به جای حفظ بنا اقدام به تخریب آن کردند.

اوایل سال خانه ثابت پاسال خیابان جردن باز هم جنجال آفرین شد. این خانه که به کاخ ورسای ایران معروف است بعد از انقلاب مصادره و تبدیل به زندان سیاسی شد. قرار بود این خانه در سال ۱۳۹۵ فروخته شود و مالک جدید تصمیم به ویران کردن بنا و ساخت پاساژ و مسجد گرفته بود. اما در سال ۱۳۹۶ با تلاش دوستداران میراث فرهنگی در فهرست میراث جای گرفت و از تخریب نجات پیدا کرد.

امسال اگر چه بافت شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی ثبت شد و جشن و شادی دوستداران میراث فرهنگی را به دنبال آورد، اما اخبار ناخوشایندی که از تخریب پی‌درپی بافت تاریخی شیراز به گوش می‌رسد، همچنان زنگ خطر را برای بافت‌های تاریخی به صدا در می‌آورد. در این میان بنای کافه نادری از ویرانی گریخت. این کافه قدیمی که پاتوق بسیاری از هنرمندان و داستان‌نویسان به نام ایرانی بوده به حکم ستاد فرمان امام در شرف تخریب بود که با ورود دوستداران میراث فرهنگی و خبرنگاران که تا پاسی از شب مقابل کافه ایستادند، از مرگ حتمی رهایی پیدا کرد. تخریب گورستان تاریخی امامزاده عبدالله از سوی اداره اوقاف و امور خیریه شهرری و ضعف میراث‌فرهنگی در برخورد با عاملان این اتفاق یکی از تاثربرانگیزترین اتفاقات سال ۹۶ بود، البته اگر آتش گرفتن گورستان خالد نبی گلستان و تخریب شیرهای سنگی ایذه را به کناری بگذاریم. خروج از ثبت خانه نیمایوشیج شاعر به نام ایران از فهرست آثار ملی خبر تاسف برانگیز دیگری بود که اعتراض بسیاری از مردم را به دنبال داشت.

در روزهای پایانی سال ۱۳۹۶ اما آمدن آثاری از موزه لوور به ایران به خصوص با وجود ابوالهول هیجان بسیاری در میان توده‌های مردم به وجود آورد. در کنار آثار موزه لوور نمایشگاهی هم از تابلوهای عکس کیارستمی به نمایش درآمد که دیدارشان کم از دیدار اشیاء باستانی لوور نیست.

در چند روز پایانی سال رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی از خروج ۶۰۰هزار شی  تاریخی از موزه ملی ایران خبر داد که دوباره پرونده ریاست حمید بقایی در سازمان میراث فرهنگی را داغ کرد. او از تلاش بقایی برای حراج شرکت‌های سازمان میراث فرهنگی به قیمت نازل گفت. روح‌الله احمدزاده کرمانی در دولت دهم رئیس سازمان میراث فرهنگی بود. او پس از حدود هشت ماه ریاست بر این سازمان در اواسط دی‌ ۱۳۹۰ به دلایل نامعلوم از سمت خود استعفا کرد. احمدزاده در گفت‌وگو با سایت "مشرق‌" برای نخستین بار علیه حمید بقایی، معاون اول رئیس‌جمهور پیشین محمود احمدی‌نژاد افشاگری کرده و گفته است که در پی انتشار مقاله‌ای افشاگر در روزنامه کیهان، به سرپرستی حسین شریعتمداری مطلع می‌شود که ۶۰۰ هزار قطعه شی تاریخی از موزه ملی ایران خارج شده و به احتمال بسیار در حراجی‌های بین‌المللی به فروش رسیده‌اند. اگر چه بسیاری از افراد این گفته‌ها را بازی سیاسی عنوان کردند اما با اعزام بقایی به زندان و حکم قضایی ۷۷ صفحه‌ای منتشر شده از سوی دادستانی، مشخص شد که ۵ صفحه از آن به اتهامات وارده به بقایی در زمان مدیریت او در سازمان میراث فرهنگی اختصاص دارد.

اخبار میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۶ در مجموع حکایت از شرایط نابسامان این حوزه و افزایش نگرانی علاقمندان دارد. پس از یک سال پرماجرا باید منتظر ماند و دید در سال آینده مجرمان و تخریبگران این حوزه به سزای اعمالشان می‌رسند و گشایشی در حال گرفته میراث فرهنگی ایران ایجاد می‌شود یا نه؟

بیشتر بخوانید: