علی شریعت کاشانی: کتابخانه شخصی من

چه کتاب‌هایی می‌خوانیم و کتاب چه تأثیری در زندگی ما گذاشته است؟ در روزگاری که شمارگان کتاب در ایران به ۳۵۰ نسخه کاهش یافته، این پرسش به جا به نظر می‌رسد.

با آداب کتابخوانی و کتابخانه شخصی علی شریعت کاشانی، نویسنده و پژوهشگر آشنا می‌شویم:

این روزها چه کتابی را می‌خوانید؟

در حال حاضر مروری بر دیوان حافظ و تأملی در بن‌مایه‌های انسانی و اجتماعی آن دارم.

برای اولین بار کی صاحب یک کتابخانه شخصی شدید؟ چند جلد کتاب داشت و در آن زمان کدام کتاب‌ها را بیشتر دوست می‌داشتید؟

نخستین‏ بار طی دو ـ سه سال پایانی دورۀ دبیرستانی بود که کتابخانۀ کوچکی برای خود فراهم آوردم. فکر می‌کنم حدود ۶۰ یا ۷۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ بیش‌تر نداشت. دلپسندترین‌شان برایم مجموعه داستان‌هایی از صادق هدایت به‏ویژه دو داستان بوف کور و حاجی آقا بود، و همین طور ترجمه بینوایان ویکتور هوگو، گلچینی از اشعار لامارتین، و آثاری از نویسندگان آمریکایی مانند جک لندن و همینگوی و غیره. در همان زمان خوانندۀ برگردان آثاری از برتراند راسل (که در آن زمان فیلسوف مورد علاقه‌ام بود) بودم، مانند برگردان دو کتاب تاریخ فلسفۀ غرب و مسائل فلسفی. آرای اسلام‏شناسان باختری نیز دربارۀ اسلام برایم گیرایی خاص داشت و خوانندۀ کتاب‏های کسانی چون ویلیام مونتگومری وات (مؤلف دو کتاب پایه‏ای محمد در مکه و محمد در مدینه) و ایلیا پطروشفسکی (مؤلف دو اثر اسلام در ایران، و سربداران) بودم. همچنین خوانش دیوان حافظ (چاپ غنی و قزوینی)، ترانه‌های بابا طاهر، و مجموعه رباعیات منسوب به خیام (چاپ فروغی) برایم جذاب بود. کتاب‌هایی نیز که دکتر ناصرالدین صاحب‌الزمانی در زمینه روان‌شناسی به چاپ سپرده بود، نظیر آن‏سوی چهره‌ها و روان‌کاوی و تحریم زناشویی با محارم (که برگردان نخستین رساله از چهار رسالۀ مندرج در کتاب توتم و تابوی فروید بود)، برایم ارزشمند و آموزنده بودند. می‌توانم بگویم خوانش این دسته از کارهای دکتر صاحب‌الزمانی نقشی تعیین‌کننده در انتخاب رشتۀ تحصیلی دانشگاهیم (روان‏شناسی بالینی و روان‌کاوی) بر عهده داشته‌اند.

الان کتابخانه شما چند جلد کتاب دارد؟ کدام کتاب را بیشتر دوست دارید؟

شمار کتاب‌هایم از چند صد جلد تجاوز نمی‌کند. در مرتبۀ نخست آثار ادبی و شاعرانه، کتاب‌های مربوط به روا‌نشناسی تحلیلی، روان‌کاوی، و روان‌شناسی اجتماعیِ متأثر از نظریۀ روان‌کاوی را دوست می‌دارم، و سپس به برخی آثار فلسفی نظیر آثار نیچه و هم‌اندیشان او، و همچنین به کتاب‌هایی که پیرامون تأویل‌گری متن (هرمنوتیک) و جستار معنا دور می‌زنند علاقه‏مندم (مانند آثار پل ریکور و برخی کتاب‌های ژاک دریدا).

معمولاً کتابخوان‌ها به یک یا چند عنوان کتاب علاقه ویژه دارند تا آن حد که آن کتاب‌ها، به اصطلاح کتاب بالینی‌شان است. کتابی که همیشه دم دست دارند. کتاب بالینی شما کدام کتاب است؟

چند کتاب برگزیده همدم همیشگی من هستند که به مناسبت به سراغ یکی از آن‏ها می‌روم: شاهنامه فردوسی، ریاعیات خیام، دیوان غزلیات حافظ، تاریخ گردیزی (یا زین‌الاخبار) و تاریخ بیهقی (به دلیل نثر شیوا و استوار و آموزندۀ این تاریخ‏نامه‌ها)، کتاب‌هایی از نیچه، و دو کتاب توتم و تابو و تعبیر خواب فروید که دو شاهکار بی‌بدیل  و نامیرا در ادبیات روان‌کاوی‌اند.

چه چیزی در این کتاب برای شما قابل توجه است؟

عمق و اصالت و استواری اندیشه، قدرت زبان و تصویر و بیان، کنجکاوی‌ها و جستارهای اندیشمندانۀ وقفه‌ناپذیر در جهت شناخت انسان و جهان، و جهان‌بینی ژرف و گسترده‌ای که در هر یک از آن‌ها نهفته است.

چه کتابی در زندگی شما اثر ویژه‌ای داشته؟

 به مناسبت، و در هر دوره‌ای از دوران زندگی، یکی از همین آثار.

به نظر شما چرا باید کتاب خواند، آن هم در عصر اینترنت و رسانه‌های اجتماعی؟

امروزه، به ویژه به‏ دلیل سلطه‌جویی و عنان‌گسستگی رسانه‌های اینترنتی عامه‌پسند و گسترش روزافزون نوشتارهای مجازیِ سطحی و مبتذل و ناپایدار، روی نهادن به کتاب و کتاب‌خوانی یک ضرورت حیاتی است. کتاب چیزی است که خواننده را هم با دنیای ویژۀ خویش در تماس بی‌رنگ و ریا قرار می‌دهد و هم با دنیای دیگران یا جهان پیرامون به‏طور کل، و بدین‌گونه موقعیت مغتنمی فراهم می‌آورد تا این که انسان، خاصه انسان عصر پرشتاب و سراسیمه کننده امروزین، به هست و بود خویشتن ارزش و معنایی درخور، فرصت و فراغتی آرام‌بخش، و اعتماد به نفسی شایسته ببخشد. لذا کتاب‌خوانی در این معنا (چه برای کودکان و جوانان و چه برای بزرگسالان) ضرورتی است حیاتی. کارکردهای روحی و روانی و فرهنگی کتاب‌خوانی نیز درخورد اعتنا هستند. از آن جمله‌اند: کاهش فشار روحی (استرس) و دلشوره، مهار ملالت و مرارت و روان‌نژندی، افزایش نیروی صبر و بردباری و تمرکز حواس، و همچنین شکوفایی فکری و ذهنی و گسترش فرهنگ خصوصی و دانایی. از یاد نبریم که چندین سدۀ پیش حافظ  سرخوش و غزل‌سرایمان کتاب‌خوانی را در شمار شرایط شادکامی و نیک‌بختی دانسته بوده است.

«دو یار نازک و از بادۀ کهن دو منی

فراغتی و کتابی و گوشۀ چمنی

من این مقام به.دنیا و آخرت ندهم

اگرچه در پی‌ام افتند هردم انجمنی...»

افزون بر این، کتاب‏خوانی به تقویت حافظه و پاسداری از آن، که ازجمله شرایط مهم در امر یادگیری و انباشت آموزه‏ها و دانستنی‌ها است، یاری می‌رساند. در این‌باره همین بس به امر یادگیری در دنیای کودکان و نوجوانان بیاندیشیم، و به نقش کارساز کتاب همچون ابزار بی‌بدیل این یادگاری. به این اعتبار باید پذیرفت که کتاب می‌تواند همچون یک مرجع آموزشی مشخص و معینِ بس کارآمد به کار آید (در برابر ازدحام نوشتارهای ناپایدار و گیج‌کننده صفحات اینترنتی که اغلب به عناوین و تصویرهای تبلیغاتی اغفال‌کننده آراسته‌اند).

آیا پیش آمده کتابی را دور بیندازید؟

متأسفانه بله، به بهانۀ جابجایی و اثاث‌کشی و کم‏داشتِ جا، و همچنین به سبب کمبود یا نبودِ دوستان کتاب‌دوست و کتاب‌جوی و کتاب‌خوان!

از این مجموعه:

◄ کتا‌بخوان هستید و مایلید کتابخانه شخصی خود را در این مجموعه معرفی کنید؟

پس لطفا تماس بگیرید با culture (at) radiozamaneh.com