ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

نیلوفر بیضایی: "جوانان مرگ‌اندیشی را نمی‌پذیرند و برای تغییر گام برمی‌دارند"

<p>دفتر خاک در گفت&zwnj;و&zwnj;گو با نیلوفر بیضایی به مناسبت انتخابات مجلس شورای اسلامی - نیلوفر بیضایی از سال ۱۹۸۵ در تبعید آلمان به&zwnj;سر می&zwnj;برد. او در رشته&zwnj;های ادبیات آلمانی، تئاتر- سینما و تلویزیون و تعلیم و تربیت از دانشگاه فرانکفورت تحصیل کرد و در سال ۱۹۹۴ گروه تئا&zwnj;تر دریچه را بنیان گذاشت و به نمایش&zwnj;نامه&zwnj;نویسی و کارگردانی تئا&zwnj;تر پرداخت.</p> <!--break--> <p>چندی پیش خانم بیضایی نمایش &quot;چهره به چهره در آستانه فصلی سرد&quot; را درباره&zwnj; زندگی عاطفی و فکری طاهره قره&zwnj;العین و فروغ فرخزاد، دو شاعر آزاده ایرانی روی صحنه برد.&quot;سرزمین هیچکس&quot; و &quot;بوف کور&quot; و همچنین &quot;یک پرونده، دو قتل&quot; درباره&zwnj;ی قتل فروهرها از دیگر آثار نیلوفر بیضایی&zwnj;ست. در سایه انتخابات مجلس به عنوان نخستین انتخابات پس از کودتا و همچنین با توجه به بحران فراگیر در سیاست، اقتصاد و جامعه ایران با خانم بیضایی گفت&zwnj;و&zwnj;گویی انجام داده&zwnj;ایم که اکنون می&zwnj;توانید بخوانید:</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />پس از کودتای ۲۲ خرداد نخستین انتخابات در شرایطی برگزار می&zwnj;شود که سید علی خامنه&zwnj;ای، رهبر جمهوری اسلامی ته&zwnj;مانده مشروعیت سیاسی&zwnj;اش به عنوان یک مرجع مذهبی و سیاسی را از دست داده است. پیش از درگذشت احمد شاملو و هوشنگ گلشیری، در شعر و در داستان&zwnj;نویسی ظاهراً مرجعی برای تشخیص خوب از بد، زشت از زیبا وجود داشت. به نظر شما آیا بحران مرجعیت سیاسی در قلمرو فرهنگ هم تأثیرگذار است یا این دو، دو مقوله جداگانه&zwnj;اند و گفتمان&zwnj;های سیاسی از جمله گفتمان مرجعیت، بر گفتمان&zwnj;های فرهنگی اثرگذار نیست؟</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>نیلوفر بیضایی </strong>- مرجعیت مذهبی و سیاسی خامنه&zwnj;ای امری انتخابی نبوده است و به&zwnj;قدرت رسیدن ایشان در نتیجه&zwnj;ی فعل و انفعالات درونی قدرت سیاسی و امری انتصابی بوده است. گمان نمی&zwnj;کنم مرجعیت سیاسی و مرجعیت فرهنگی را بتوان با هم در یک ظرف ریخت. شاملو وگلشیری و... در نتیجه&zwnj;ی سال&zwnj;ها تلاش و کار مداوم ادبی و فرهنگی تبدیل به شخصیت&zwnj;هایی تأثیرگذار در این عرصه&zwnj;ها شدند و البته اقتضای زمان را نیز باید به این دلایل افزود. <br /> &nbsp;</p> <blockquote> <p><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/nilofar_bayzaee.jpg" />نیلوفر بیضایی، کارگردان تئاتر و نمایشنامه&zwnj;نویس</p> </blockquote> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" /> آیا اقتضای زمان چنین است که اصولاً مرجعیت از هر نوعش بحران&zwnj;زاست؟</p> <p>&nbsp;</p> <p>من فکر می&zwnj;کنم که اصولاً امری به&zwnj;نام مرجعیت امروز در کلیت خود و در تمامی عرصه&zwnj;ها دچار بحران است و این پدیده را اصلاً بد نمی&zwnj;دانم. ما از زمان انقلاب اسلامی تا به امروز شاهد بحران&zwnj;های متعدد و بی&zwnj;ثباتی در همه&zwnj;ی زمینه&zwnj;ها هستیم. به&zwnj;قدرت رسیدن حکومت ایدئولوژیک دینی و سایه انداختن آن بر تمامی عرصه&zwnj;ها از جمله عرصه&zwnj; فرهنگ و هنر بسیاری از ارزش&zwnj;ها را تبدیل به ضد ارزش کرد. تلاش حکومت برای سلب چهره از شخصیت&zwnj;های جریان روشنفکری ایران و محدود کردن عرصه&zwnj; فعالیت آن&zwnj;ها، برای بی&zwnj;اعتبار کردن آنان و به انزوا کشاندنشان کاملاً ناموفق نبوده است. همزمان با تحت فشار قرار دادن روشنفکران و فرهنگ&zwnj;سازان با سابقه عرصه&zwnj; فرهنگ و هنر ایران و در یک خلاء فرهنگی تعداد زیادی جوان جویای نام وارد این عرصه شدند که از طیف&zwnj;های گوناگونی از حزب&zwnj;اللهی گرفته تا پست مدرن و دیگر جریان&zwnj;ها برخاسته بودند. البته از میان این جوانان جویای نام که افکارشان حتماً در گذر زمان دچار تحول شده و خواهد شد، تعداد اندکی در یاد&zwnj;ها باقی خواهند ماند و تأثیرگذار خواهند بود. <br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />به نظر شما، پیامد خلایی که به درستی به آن اشاره می&zwnj;کنید چیست؟<br /> &nbsp;</p> <p>متأسفانه در دوره&zwnj;هایی این طغیان نسل جوان ادبی و فرهنگی بر علیه &quot;پدران&quot; فکری&zwnj;اش همزمان شد با سرکوب شدید آن&zwnj;ها توسط حکومت دینی و در نتیجه لطمه&zwnj;هایی جدی بر بدن رنجور فرهنگ و هنر ایران وارد شد که شاید در وجوهی غیر قابل جبران باشد. با این&zwnj;همه فکر می&zwnj;کنم آنچه در هر دو عرصه (سیاست و فرهنگ) مشترک است اینکه ستایش بی&zwnj;چون و چرا از &quot;مراجع&quot; دارد به سنت&zwnj;های در حال اضمحلال بدل می&zwnj;شود. ما در حال حاضر در یک دوران &quot;کائوس&quot; (اغتشاش) و درهم&zwnj;ریختگی در تمامی عرصه&zwnj;ها به&zwnj;سر می&zwnj;بریم. امید من این است که از دورن این کائوس نظمی به&zwnj;وجود بیاید که و بار هم شده با فاصله گرفتن از افراط و تفریط بتوانیم به یک تعادل برسیم. تنها شرایط متعادل است که به ما فرصت اندیشیدن و برقرار کردن دیالوگ با یکدیگر خواهد داد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />در بین صحبت&zwnj;هاتان به تورم نام&zwnj;های زودگذر و آثارشان در یک جامعه سردرگم و متورم اشاره کردید. آیا کتاب&zwnj;سازی و نام&zwnj;سازی از سیاست&zwnj;های خاص دولت نهم و دهم است یا پیش از آن هم زمینه&zwnj;هایش وجود داشته؟</p> <p>&nbsp;</p> <p>فکر نمی&zwnj;کنم که فقط در دولت نهم است که با آثار کم&zwnj;مایه مواجهیم. فکر می&zwnj;کنم در دروه&zwnj;های پیش از دولت نهم و تقریباً در تمام دوره&zwnj;های برقراری حکومت اسلامی این آثار کم&zwnj;مایه به&zwnj;صورت نجومی رشد کرده&zwnj;اند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />دلیلش چیست؟</p> <p>&nbsp;</p> <p>دلیلش&zwnj; همان &quot;کائوس&quot; و شرایط پساانقلابی&zwnj;ست که پیش از این بدان اشاره کردم.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />اما الان در دولت دهم تورم در عرصه&zwnj;های فرهنگی همپای تورم فزاینده اقتصادی رشد کرده و به&zwnj;نظر می&zwnj;رسد بحران عمیق&zwnj;تر شده...<br /> &nbsp;</p> <blockquote> <p>&nbsp;<img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/nilgifaz.gif" />نیلوفر بیضایی: سهم ما را باید در جای جای حضور و واکنش&zwnj;های اعتراضی نسل امروز و نسل&zwnj;های آینده به بی&zwnj;عدالتی دید و در تلاش بی&zwnj;دریغ هر آن کس که سکون و مرگ اندیشی را نمی&zwnj;پذیرد و برای تحول و تغییر گام برمی&zwnj;دارد.</p> </blockquote> <p>شاید در دوره&zwnj;هایی مثل همین دوره این پدیده رشد بیشتری پیدا کرده باشد. تورم اقتصادی حاصل سیاست&zwnj;های بسیار زیانبار اقتصادی دولت کنونی، مسئله&zwnj; تحریم&zwnj;ها و غیره است. افزایش چاپ آثار کم ارزش از نظر ادبی و هنری نتیجه&zwnj; پایین آمدن عمومی سطح فرهنگی و معیارهای فرهنگی جامعه&zwnj; ماست. االبته این بدان معنا نیست که تمام آثاری که در ایران امروز چاپ می&zwnj;شوند بی&zwnj;ارزش&zwnj;اند، کما اینکه آثار مهمی نیز در این دوران تولید شده&zwnj;اند، اما شاید همگی بخت انتشار نیافته&zwnj;اند و حالا حالا&zwnj;ها هم منتشر نشوند. آن تعدادی که منتشر شده&zwnj;اند نیز در مقایسه با فرآورده&zwnj;های انبوه کم&zwnj;مایه شاید اندک به&zwnj;نظر برسند. اما به هر حال فرهنگ و هنر در هیچ شرایطی به&zwnj;کلی متوقف نمی&zwnj;شود اما می&zwnj;تواند دچار وقفه شود. <br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />آیا شما اعتقاد دارید که هنر می&zwnj;تواند از یک سویه اعتراضی برخوردار باشد؟ <br /> &nbsp;</p> <p>صد در صد. یکی از مسایل مهم هنر انسان و محیط پیرامون اوست. در نتیجه هنر نمی&zwnj;تواند بازتاب&zwnj;دهنده&zwnj; این محیط باشد بدون اینکه به تأثیرات مثبت و منفی آن بر زندگی انسان توجهی نشان دهد. <br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />پس از کودتا &quot;اعتراض&quot; به عنوان یک مضمون در هنر نمودش چگونه بوده است؟ آیا اصلاً نمودی داشته؟ <br /> &nbsp;</p> <p>بله داشته. در عرصه&zwnj;های گوناگون هنری به&zwnj;خصوص در موسیقی این تأثیر را دیده&zwnj;ایم. اما در عرصه&zwnj; فیلم، عکاسی، هنرهای تجسمی، شعر و ادبیات نیز این تأثیر را بخصوص در خارج از کشور که آزادی بیان وجود دارد دیده&zwnj;ایم. در این دوره توجه به آثار کسانی چون خود من هم که در عرصه&zwnj; تئا&zwnj;تر همیشه این نگاه اعتراضی در آثارم بوده است به&zwnj;یکباره بسیار بیشتر شد. <br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />کانون این اعتراض در کجاست؟ خارج یا داخل ایران؟ یا در هر دو جا؟ <br /> &nbsp;</p> <p>اگر منظورتان کانون اعتراض در هنر است، فکر می&zwnj;کنم به&zwnj;دلیل وجود آزادی بیان در خارج از کشور تلاش&zwnj;هایی که شده بیشتر دیده شده است. در داخل با وجود سختی کار و فشار زیاد باز هم این بازتاب را دیده&zwnj;ایم. در شعرهای اعتراضی شاعران جوان، در متون ادبی و در هر عرصه&zwnj;ای که امکان رساندن آن به مخاطب از طریقی بوده است. <br /> &nbsp;</p> <blockquote> <p>&nbsp;<img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/nilgifaz02.gif" />نیلوفر بیضایی: امیدهایی که بسیار سریع جای خود را به ناامیدی داده&zwnj;اند بار&zwnj;ها در این چند دهه تکرار شده&zwnj;اند</p> </blockquote> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />کانون نویسندگان ایران عملاً منحل شده. اخیراً دولت خانه سینما را هم منحل کرده است. فصل&zwnj;نامه&zwnj;های ادبی تأثیرگذار هم وجود ندارند. نبود نهادهای مستقل فرهنگی چه تأثیری به نظر شما در کیفیت ادبیات خلاق و هنر معاصر ایران خواهد گذاشت؟</p> <p>&nbsp;</p> <p>اصولاً در سایه&zwnj; حکومت&zwnj;های توتالیتری مانند حکومت ایران وجود و دوام نهادهای مستقل بیشتر به یک آرزو می&zwnj;ماند تا امری واقعی. البته این به این معنا نیست که نباید در این جهت تلاش کرد. اما کیفیت آثار هنری در ایران امروز را نه نهاد&zwnj;ها بلکه تلاش&zwnj;های افراد و هنرمندان دلسوز تعیین می&zwnj;کند که علیرغم تمام سختی&zwnj;ها و فشار&zwnj;ها کار خلاقه&zwnj; خود را ادامه می&zwnj;دهند و یا به&zwnj;دنبال راه&zwnj;های جدیدی برای ارائه&zwnj; آثار خود می&zwnj;گردند.<br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />اما به هر حال هنرمندان در دنیای آزاد و متمدن به نهادهاشان پشتگرم هستند..</p> <p>&nbsp;</p> <p>بله. قطعاً منحل شدن نهادهای صنفی در ایران باعث سلب پشتگرمی از هنرمندان می&zwnj;شود. اما منحل کنندگان نهادهای صنفی باید بدانند که کار خلاقه&zwnj; هنری را نمی&zwnj;توانند متوقف کنند. <br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />معمولاً در کشورهایی که اختناق و سرکوب بوده، هنر و ادبیات رشد کرده. به نظر شما به چه دلیل در ده سال گذشته ما به یک فترت عظیم مبتلا شده&zwnj;ایم؟ <br /> &nbsp;</p> <p>من با پرسش شما را به شکلی که مطرح کردید کمی مشکل دارم. چون اگر آن معادله را بپذیریم باید قبول کنیم که پس در کشورهایی که آزادی و دمکراسی بوده، هنر و ادبیات رشد نکرده است و می&zwnj;دانیم که چنین حکم&zwnj;هایی واقعیت ندارند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />در زمینه&zwnj;هایی مثل سینما و هنرهای تجسمی قطعاً در غرب هنر رشد کرده. اما در ادبیات نه الزاماً. تولستوی دوران ما کیست؟ در ایران هم البته از گلستان و گلشیری زمان خبری نیست. هدایت که جای خود دارد. اما بحث ما ایران است در شرایط کنونی... <br /> &nbsp;</p> <p>می&zwnj;توان گفت در کشورهایی که اختناق و سرکوب بوده، هنرمندان به&zwnj;دنبال راه&zwnj;های جدیدی برای بیان حرف&zwnj;ها و ایده&zwnj;های خود گشته&zwnj;اند تا در&zwnj;&zwnj; همان شرایط اختناق نیز بتوانند آثارشان را به مخاطب ارائه کنند. در این&zwnj;صورت باید گفت که در ده سال گذشته یک سرخوردگی جدی و عمیق در جامعه&zwnj; ما به&zwnj;طور کل و در هنرمندان ما به&zwnj;طور خاص به&zwnj;وجود آمد که با جنبش اعتراضی سه سال پیش داشت به امید جدیدی به تحول بدل می&zwnj;گشت و پس از آن سرکوب&zwnj;های وحشیانه این&zwnj;بار شاید بتوان گفت فضای هنری ما را دچار نوعی افسردگی کرده است. این امیدهایی که بسیار سریع جای خود را به ناامیدی داده&zwnj;اند بار&zwnj;ها در این چند دهه تکرار شده&zwnj;اند، اما شوک این بار آخر فکر می&zwnj;کنم هنوز پابرجاست، به&zwnj;خصوص که سرکوب و سانسور نیز از آن زمان باز شدید&zwnj;تر شده است.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />آیا شما برای خودتان به عنوان یک هنرمند یک مسئولیت تاریخی و اجتماعی قائل هستید؟ <br /> &nbsp;</p> <p>این مسئولیت تاریخی و اجتماعی چه بخواهیم و چه نخواهیم در این دوران سخت و تاریک تاریخ کشورمان بر دوش ما هست. ما در یکی از سهمگین&zwnj;ترین دوران تاریخ معاصرمان زندگی می&zwnj;کنیم و شاهد فجایعی بوده&zwnj;ایم و هستیم که مسئولیت ما حکم می&zwnj;کند تا با انعکاس دادن آن در آثارمان آیندگان را با این دوران آشنا کنیم و مهم&zwnj;تر از آن در جلوگیری از امکان تکرار چنین فجایعی در آینده نقشی بر عهده گیریم.</p> <p>&nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />چگونه می&zwnj;توان با بازبینی در تاریخ سی سال گذشته، سهم خودمان را پیدا کنیم؟ <br /> &nbsp;</p> <p>سهم ما را باید در جای جای حضور و واکنش&zwnj;های اعتراضی نسل امروز و نسل&zwnj;های آینده به بی&zwnj;عدالتی دید و در تلاش بی&zwnj;دریغ هر آن کس که سکون و مرگ اندیشی را نمی&zwnj;پذیرد و برای تحول و تغییر گام برمی&zwnj;دارد. هر آن&zwnj;کس که علی&zwnj;رغم تمام فشار&zwnj;ها و نا&zwnj;امیدی&zwnj;ها همچنان به تغییر امیدوار است و هنوز معتقد است که ایران می&zwnj;تواند مکانی باشد برای زندگی مسالمت&zwnj;آمیز همگان با هر اندیشه و مرام، در کوشش&zwnj;های خستگی&zwnj;ناپذیر تمام آن&zwnj;ها که برای روزهای بهتر تلاش می&zwnj;کنند و در نگهداری و حفاظت فرهنگ و هنر ایران و انتقال آن به نسل&zwnj;های بعدی می&zwnj;کوشند و همچنین در تلاش&zwnj;های کسانی که بخش&zwnj;های منفی و ایستای این فرهنگ را به پرسش می&zwnj;کشند و در جهت حفظ و گسترش بخش خلاقه و پذیرنده و روادار آن می&zwnj;کوشند.<br /> &nbsp;</p> <p><img align="bottom" alt="" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/Communicate-icon.png" />خانم بیضایی از شما سپاسگزاریم که به ما وقت دادید.<br /> &nbsp;</p> <p>در همین زمینه:<br /> <a href="#http://radiozamaneh.com/taxonomy/term/9182"> ::دوسیه &quot; بحران و تحریم&quot; در رادیو زمانه::</a></p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/taxonomy/term/3074">::نیلوفر بیضایی در رادیو زمانه::</a></p> <p>&nbsp;</p> <p>ویدئو: برای آشنایی بیشتر با نیلوفر بیضایی می&zwnj;توانید ویدیوی زیر را تماشا کنید.</p>

دفتر خاک در گفت‌و‌گو با نیلوفر بیضایی به مناسبت انتخابات مجلس شورای اسلامی - نیلوفر بیضایی از سال ۱۹۸۵ در تبعید آلمان به‌سر می‌برد. او در رشته‌های ادبیات آلمانی، تئاتر- سینما و تلویزیون و تعلیم و تربیت از دانشگاه فرانکفورت تحصیل کرد و در سال ۱۹۹۴ گروه تئا‌تر دریچه را بنیان گذاشت و به نمایش‌نامه‌نویسی و کارگردانی تئا‌تر پرداخت.

چندی پیش خانم بیضایی نمایش "چهره به چهره در آستانه فصلی سرد" را درباره‌ زندگی عاطفی و فکری طاهره قره‌العین و فروغ فرخزاد، دو شاعر آزاده ایرانی روی صحنه برد."سرزمین هیچکس" و "بوف کور" و همچنین "یک پرونده، دو قتل" درباره‌ی قتل فروهرها از دیگر آثار نیلوفر بیضایی‌ست. در سایه انتخابات مجلس به عنوان نخستین انتخابات پس از کودتا و همچنین با توجه به بحران فراگیر در سیاست، اقتصاد و جامعه ایران با خانم بیضایی گفت‌و‌گویی انجام داده‌ایم که اکنون می‌توانید بخوانید:

پس از کودتای ۲۲ خرداد نخستین انتخابات در شرایطی برگزار می‌شود که سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ته‌مانده مشروعیت سیاسی‌اش به عنوان یک مرجع مذهبی و سیاسی را از دست داده است. پیش از درگذشت احمد شاملو و هوشنگ گلشیری، در شعر و در داستان‌نویسی ظاهراً مرجعی برای تشخیص خوب از بد، زشت از زیبا وجود داشت. به نظر شما آیا بحران مرجعیت سیاسی در قلمرو فرهنگ هم تأثیرگذار است یا این دو، دو مقوله جداگانه‌اند و گفتمان‌های سیاسی از جمله گفتمان مرجعیت، بر گفتمان‌های فرهنگی اثرگذار نیست؟

نیلوفر بیضایی - مرجعیت مذهبی و سیاسی خامنه‌ای امری انتخابی نبوده است و به‌قدرت رسیدن ایشان در نتیجه‌ی فعل و انفعالات درونی قدرت سیاسی و امری انتصابی بوده است. گمان نمی‌کنم مرجعیت سیاسی و مرجعیت فرهنگی را بتوان با هم در یک ظرف ریخت. شاملو وگلشیری و... در نتیجه‌ی سال‌ها تلاش و کار مداوم ادبی و فرهنگی تبدیل به شخصیت‌هایی تأثیرگذار در این عرصه‌ها شدند و البته اقتضای زمان را نیز باید به این دلایل افزود.
 

نیلوفر بیضایی، کارگردان تئاتر و نمایشنامه‌نویس

آیا اقتضای زمان چنین است که اصولاً مرجعیت از هر نوعش بحران‌زاست؟

من فکر می‌کنم که اصولاً امری به‌نام مرجعیت امروز در کلیت خود و در تمامی عرصه‌ها دچار بحران است و این پدیده را اصلاً بد نمی‌دانم. ما از زمان انقلاب اسلامی تا به امروز شاهد بحران‌های متعدد و بی‌ثباتی در همه‌ی زمینه‌ها هستیم. به‌قدرت رسیدن حکومت ایدئولوژیک دینی و سایه انداختن آن بر تمامی عرصه‌ها از جمله عرصه‌ فرهنگ و هنر بسیاری از ارزش‌ها را تبدیل به ضد ارزش کرد. تلاش حکومت برای سلب چهره از شخصیت‌های جریان روشنفکری ایران و محدود کردن عرصه‌ فعالیت آن‌ها، برای بی‌اعتبار کردن آنان و به انزوا کشاندنشان کاملاً ناموفق نبوده است. همزمان با تحت فشار قرار دادن روشنفکران و فرهنگ‌سازان با سابقه عرصه‌ فرهنگ و هنر ایران و در یک خلاء فرهنگی تعداد زیادی جوان جویای نام وارد این عرصه شدند که از طیف‌های گوناگونی از حزب‌اللهی گرفته تا پست مدرن و دیگر جریان‌ها برخاسته بودند. البته از میان این جوانان جویای نام که افکارشان حتماً در گذر زمان دچار تحول شده و خواهد شد، تعداد اندکی در یاد‌ها باقی خواهند ماند و تأثیرگذار خواهند بود.
 

به نظر شما، پیامد خلایی که به درستی به آن اشاره می‌کنید چیست؟
 

متأسفانه در دوره‌هایی این طغیان نسل جوان ادبی و فرهنگی بر علیه "پدران" فکری‌اش همزمان شد با سرکوب شدید آن‌ها توسط حکومت دینی و در نتیجه لطمه‌هایی جدی بر بدن رنجور فرهنگ و هنر ایران وارد شد که شاید در وجوهی غیر قابل جبران باشد. با این‌همه فکر می‌کنم آنچه در هر دو عرصه (سیاست و فرهنگ) مشترک است اینکه ستایش بی‌چون و چرا از "مراجع" دارد به سنت‌های در حال اضمحلال بدل می‌شود. ما در حال حاضر در یک دوران "کائوس" (اغتشاش) و درهم‌ریختگی در تمامی عرصه‌ها به‌سر می‌بریم. امید من این است که از دورن این کائوس نظمی به‌وجود بیاید که و بار هم شده با فاصله گرفتن از افراط و تفریط بتوانیم به یک تعادل برسیم. تنها شرایط متعادل است که به ما فرصت اندیشیدن و برقرار کردن دیالوگ با یکدیگر خواهد داد.

در بین صحبت‌هاتان به تورم نام‌های زودگذر و آثارشان در یک جامعه سردرگم و متورم اشاره کردید. آیا کتاب‌سازی و نام‌سازی از سیاست‌های خاص دولت نهم و دهم است یا پیش از آن هم زمینه‌هایش وجود داشته؟

فکر نمی‌کنم که فقط در دولت نهم است که با آثار کم‌مایه مواجهیم. فکر می‌کنم در دروه‌های پیش از دولت نهم و تقریباً در تمام دوره‌های برقراری حکومت اسلامی این آثار کم‌مایه به‌صورت نجومی رشد کرده‌اند.

دلیلش چیست؟

دلیلش‌ همان "کائوس" و شرایط پساانقلابی‌ست که پیش از این بدان اشاره کردم.

اما الان در دولت دهم تورم در عرصه‌های فرهنگی همپای تورم فزاینده اقتصادی رشد کرده و به‌نظر می‌رسد بحران عمیق‌تر شده...
 

 نیلوفر بیضایی: سهم ما را باید در جای جای حضور و واکنش‌های اعتراضی نسل امروز و نسل‌های آینده به بی‌عدالتی دید و در تلاش بی‌دریغ هر آن کس که سکون و مرگ اندیشی را نمی‌پذیرد و برای تحول و تغییر گام برمی‌دارد.

شاید در دوره‌هایی مثل همین دوره این پدیده رشد بیشتری پیدا کرده باشد. تورم اقتصادی حاصل سیاست‌های بسیار زیانبار اقتصادی دولت کنونی، مسئله‌ تحریم‌ها و غیره است. افزایش چاپ آثار کم ارزش از نظر ادبی و هنری نتیجه‌ پایین آمدن عمومی سطح فرهنگی و معیارهای فرهنگی جامعه‌ ماست. االبته این بدان معنا نیست که تمام آثاری که در ایران امروز چاپ می‌شوند بی‌ارزش‌اند، کما اینکه آثار مهمی نیز در این دوران تولید شده‌اند، اما شاید همگی بخت انتشار نیافته‌اند و حالا حالا‌ها هم منتشر نشوند. آن تعدادی که منتشر شده‌اند نیز در مقایسه با فرآورده‌های انبوه کم‌مایه شاید اندک به‌نظر برسند. اما به هر حال فرهنگ و هنر در هیچ شرایطی به‌کلی متوقف نمی‌شود اما می‌تواند دچار وقفه شود.
 

آیا شما اعتقاد دارید که هنر می‌تواند از یک سویه اعتراضی برخوردار باشد؟
 

صد در صد. یکی از مسایل مهم هنر انسان و محیط پیرامون اوست. در نتیجه هنر نمی‌تواند بازتاب‌دهنده‌ این محیط باشد بدون اینکه به تأثیرات مثبت و منفی آن بر زندگی انسان توجهی نشان دهد.
 

پس از کودتا "اعتراض" به عنوان یک مضمون در هنر نمودش چگونه بوده است؟ آیا اصلاً نمودی داشته؟
 

بله داشته. در عرصه‌های گوناگون هنری به‌خصوص در موسیقی این تأثیر را دیده‌ایم. اما در عرصه‌ فیلم، عکاسی، هنرهای تجسمی، شعر و ادبیات نیز این تأثیر را بخصوص در خارج از کشور که آزادی بیان وجود دارد دیده‌ایم. در این دوره توجه به آثار کسانی چون خود من هم که در عرصه‌ تئا‌تر همیشه این نگاه اعتراضی در آثارم بوده است به‌یکباره بسیار بیشتر شد.
 

کانون این اعتراض در کجاست؟ خارج یا داخل ایران؟ یا در هر دو جا؟
 

اگر منظورتان کانون اعتراض در هنر است، فکر می‌کنم به‌دلیل وجود آزادی بیان در خارج از کشور تلاش‌هایی که شده بیشتر دیده شده است. در داخل با وجود سختی کار و فشار زیاد باز هم این بازتاب را دیده‌ایم. در شعرهای اعتراضی شاعران جوان، در متون ادبی و در هر عرصه‌ای که امکان رساندن آن به مخاطب از طریقی بوده است.
 

 نیلوفر بیضایی: امیدهایی که بسیار سریع جای خود را به ناامیدی داده‌اند بار‌ها در این چند دهه تکرار شده‌اند

کانون نویسندگان ایران عملاً منحل شده. اخیراً دولت خانه سینما را هم منحل کرده است. فصل‌نامه‌های ادبی تأثیرگذار هم وجود ندارند. نبود نهادهای مستقل فرهنگی چه تأثیری به نظر شما در کیفیت ادبیات خلاق و هنر معاصر ایران خواهد گذاشت؟

اصولاً در سایه‌ حکومت‌های توتالیتری مانند حکومت ایران وجود و دوام نهادهای مستقل بیشتر به یک آرزو می‌ماند تا امری واقعی. البته این به این معنا نیست که نباید در این جهت تلاش کرد. اما کیفیت آثار هنری در ایران امروز را نه نهاد‌ها بلکه تلاش‌های افراد و هنرمندان دلسوز تعیین می‌کند که علیرغم تمام سختی‌ها و فشار‌ها کار خلاقه‌ خود را ادامه می‌دهند و یا به‌دنبال راه‌های جدیدی برای ارائه‌ آثار خود می‌گردند.
 

اما به هر حال هنرمندان در دنیای آزاد و متمدن به نهادهاشان پشتگرم هستند..

بله. قطعاً منحل شدن نهادهای صنفی در ایران باعث سلب پشتگرمی از هنرمندان می‌شود. اما منحل کنندگان نهادهای صنفی باید بدانند که کار خلاقه‌ هنری را نمی‌توانند متوقف کنند.
 

معمولاً در کشورهایی که اختناق و سرکوب بوده، هنر و ادبیات رشد کرده. به نظر شما به چه دلیل در ده سال گذشته ما به یک فترت عظیم مبتلا شده‌ایم؟
 

من با پرسش شما را به شکلی که مطرح کردید کمی مشکل دارم. چون اگر آن معادله را بپذیریم باید قبول کنیم که پس در کشورهایی که آزادی و دمکراسی بوده، هنر و ادبیات رشد نکرده است و می‌دانیم که چنین حکم‌هایی واقعیت ندارند.

در زمینه‌هایی مثل سینما و هنرهای تجسمی قطعاً در غرب هنر رشد کرده. اما در ادبیات نه الزاماً. تولستوی دوران ما کیست؟ در ایران هم البته از گلستان و گلشیری زمان خبری نیست. هدایت که جای خود دارد. اما بحث ما ایران است در شرایط کنونی...
 

می‌توان گفت در کشورهایی که اختناق و سرکوب بوده، هنرمندان به‌دنبال راه‌های جدیدی برای بیان حرف‌ها و ایده‌های خود گشته‌اند تا در‌‌ همان شرایط اختناق نیز بتوانند آثارشان را به مخاطب ارائه کنند. در این‌صورت باید گفت که در ده سال گذشته یک سرخوردگی جدی و عمیق در جامعه‌ ما به‌طور کل و در هنرمندان ما به‌طور خاص به‌وجود آمد که با جنبش اعتراضی سه سال پیش داشت به امید جدیدی به تحول بدل می‌گشت و پس از آن سرکوب‌های وحشیانه این‌بار شاید بتوان گفت فضای هنری ما را دچار نوعی افسردگی کرده است. این امیدهایی که بسیار سریع جای خود را به ناامیدی داده‌اند بار‌ها در این چند دهه تکرار شده‌اند، اما شوک این بار آخر فکر می‌کنم هنوز پابرجاست، به‌خصوص که سرکوب و سانسور نیز از آن زمان باز شدید‌تر شده است.

آیا شما برای خودتان به عنوان یک هنرمند یک مسئولیت تاریخی و اجتماعی قائل هستید؟
 

این مسئولیت تاریخی و اجتماعی چه بخواهیم و چه نخواهیم در این دوران سخت و تاریک تاریخ کشورمان بر دوش ما هست. ما در یکی از سهمگین‌ترین دوران تاریخ معاصرمان زندگی می‌کنیم و شاهد فجایعی بوده‌ایم و هستیم که مسئولیت ما حکم می‌کند تا با انعکاس دادن آن در آثارمان آیندگان را با این دوران آشنا کنیم و مهم‌تر از آن در جلوگیری از امکان تکرار چنین فجایعی در آینده نقشی بر عهده گیریم.

چگونه می‌توان با بازبینی در تاریخ سی سال گذشته، سهم خودمان را پیدا کنیم؟
 

سهم ما را باید در جای جای حضور و واکنش‌های اعتراضی نسل امروز و نسل‌های آینده به بی‌عدالتی دید و در تلاش بی‌دریغ هر آن کس که سکون و مرگ اندیشی را نمی‌پذیرد و برای تحول و تغییر گام برمی‌دارد. هر آن‌کس که علی‌رغم تمام فشار‌ها و نا‌امیدی‌ها همچنان به تغییر امیدوار است و هنوز معتقد است که ایران می‌تواند مکانی باشد برای زندگی مسالمت‌آمیز همگان با هر اندیشه و مرام، در کوشش‌های خستگی‌ناپذیر تمام آن‌ها که برای روزهای بهتر تلاش می‌کنند و در نگهداری و حفاظت فرهنگ و هنر ایران و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌کوشند و همچنین در تلاش‌های کسانی که بخش‌های منفی و ایستای این فرهنگ را به پرسش می‌کشند و در جهت حفظ و گسترش بخش خلاقه و پذیرنده و روادار آن می‌کوشند.
 

خانم بیضایی از شما سپاسگزاریم که به ما وقت دادید.
 

ویدئو: برای آشنایی بیشتر با نیلوفر بیضایی می‌توانید ویدیوی زیر را تماشا کنید.

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

نظری وجود ندارد.