جام جهانی فوتبال: تنوع فرهنگی در سایه تبلیغات ناسیونالیستی
یک رویداد جهانی که تصویری از تنوع فرهنگی به دست می‌دهد. مناسبات تجاری و رویکردهای ناسیونالیستی و سیاست‌های تبعیض‌آمیز اما تصویر جام جهانی را مخدوش می‌کند.
الاهه نجفی
سامان قدوس، بازیکن ایرانی – سوئدی تیم ملی ایران
یکی از گفته‌های منسوب به آلبر کامو، نویسنده فرانسوی ناظر به مسابقات جام جهانی فوتبال است. کامو می‌گوید: «در میان دو بازی فوتبال، زمان تنها عنصر نامطلوب است.» در بیست و یکمین دوره جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ که ۲۴ خرداد در روسیه آغاز می‌شود ۳۲ تیم از ۳۲ کشور جهان از جمله ایران حضور دارند. در زمانه‌ای که پوپولیست‌ها دم از ناسیونالیسم می‌زنند این رویداد جهانی تصویری از تنوع فرهنگی به دست می‌دهد. شاخص موفقیت در این رویداد، توانایی یک فرهنگ برای عبور از مرزهای جغرافیایی است.
تیم ملی ایران تا پیش از جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ سه بار دیگر در جام‌های جهانی حضور پیدا کرده: در سال‌های ۱۹۷۸، ۱۹۹۸و ۲۰۰۶. در سال‌های دهه ۱۹۷۰ بازی‌های جام جهانی فوتبال معمولاً امکانی برای رویارویی فرهنگ‌های مختلف به شمار می‌آمد. تیم ویکری، روزنامه‌نگار بریتانیایی و مفسر سرشناس فوتبال آمریکای جنوبی می‌نویسد در سال ۱۹۷۰ که کودکی پنج ساله بوده، برای نخستین بار از طریق تصویر رومن مافلین بازیکن پرویی با چهره و قامت انسان‌ها در آمریکای جنوبی آشنا شده است. ویکری می‌نویسد:
«آلبومی نداشتم که تصویر او را در آن ثبت کنم. اما این تصویر در حافظه‌ام برای همیشه نقش بسته است. این تصویر در نظر و در خاطره من نمایانگر پرو بود: سرزمینی دوردست و پر از شگفتی.»
نخستین تجربه‌های ایرانیان از رویارویی با فرهنگ‌ها هم شاید به سبب دوری از فرهنگ‌ها محتاطانه و محدود به کشورهای همجوار بوده است:
- اولین سفر خارجی تیمی از ایران به مقصد باکو در سال ۱۳۰۴ انجام شد.
- اولین مسابقه تیم ملی ایران نیز در سال ۱۳۲۰ در کابل انجام شد: در برابر تیم ملی افغانستان. دو تیم مساوی کردند با نتیجه ۰ – ۰.
- اولین حضور پررنگ بین‌المللی ایران در بازی‌های آسیایی، در هندوستان در سال ۱۹۵۱ رخ داد. تیم ملی ایران پس از شکست در مقابل هندوستان مدال نقره را کسب کرد.
- در سال ۱۹۶۴ اما ایران در توکیو با سه تیم آلمان شرقی، رومانی و مکزیک هم‌گروه شد. این نخستین تجربه رویارویی با فرهنگ‌های خارج از حوزه آسیا بود.
در شبکه‌های اجتماعی تصاویری از راهپیمایی طرفداران تیم ملی ایران در خیابان‌های سن پترزبورگ منتشر شده است. مثل این است که در یکی از شهرهای ایران راهپیمایی می‌کنند. به اعتبار این تصاویر می‌توان گفت در سال ۲۰۱۸ جام جهانی فوتبال تغییر ماهیت داده: یک رویداد جهانی است در جهانی دو پاره با بازدهی تجاری. ملیت بازیکن رنگ باخته و آنچه که اهمیت پیدا کرده موفقیت تیم است با تکیه بر تاکتیک و مهارت‌های فنی و قابلیت‌های فردی. تیم‌های به اصطلاح ملی هم رنگ و لعاب چندملیتی به خود گرفته‌اند: بیشتر بازیکنان تیم ملی مراکش در کشورهای اروپایی متولد شده‌اند. تیم ملی فرانسه، بیش از آنکه تیم ملی فرانسه باشد، تیم ملی مهاجران به این کشور است. منتقدی در نیویورک تایمز می‌نویسد:
«در زمانه‌ای که پوپولیست‌ها دم از آینده‌ای بهتر در سایه ناسیونالیسم می‌زنند، بازی‌های جام جهانی فوتبال تصویری از تنوع فرهنگی در جهان ارائه می‌دهد که زندگی را دلپذیرتر جلوه‌گر می‌کند. موفقیت تیم‌ها در این جشنواره به این بستگی دارد که تا چه حد توانسته‌اند از مرزهای جغرافیایی عبور کنند و بر احساسات ملی خود غلبه یابند.»
در این شرایط موسسه رسانه‌ای «اوج» سپاه پاسداران در میدان ولی‌عصر تهران برای حمایت از تیم ملی ایران در مسابقات جام جهانی فوتبال روسیه بیلبوردی با شعار «با هم قهرمانیم، یک ملت، یک ضربان» نصب کرده. در این بیلبورد اما هیچ زنی وجود ندارد. شهروندان در رسانه‌‌های اجتماعی به این تبعیض جنسیتی با تکیه بر ناسیونالیسم ایرانی اعتراض کردند. شهرداری تهران هم از مؤسسه اوج درخواست کرده بیلبورد را جمع کند.
پیش از این مؤسسه رسانه‌ای سپاه با بیلبوردهای «صداقت آمریکایی» در مذاکرات لوزان خبرساز شده بود. بیلبوردهای تبلیغی جاده نجف به کربلا و بغداد به کربلا در ایام اربعین هم کار اوج است.
شرکت آمریکایی نایکی در آستانه برگزاری جام جهانی فوتبال اعلام کرد که به دلیل تحریم‌های آمریکا دیگر به بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران کفش نمی‌دهد.
فیلم تبلیغاتی شرکت نایکی که به مناسبات بازی‌های جام جهانی سال ۲۰۱۰ پخش شد، با این جمله پایان می‌یابد: «نایکی آینده را می‌نویسد»
بهروز شیدا در مقاله‌ای که پیش از این در «زمانه منتشر شد» با اشاره به این فیلم می‌نویسد:
«جمله پایانی فیلم [تبلیغی نایکی] را فراموش نمی‌کنیم. از خویش می‌پرسیم: نایکی کدام آینده را می‌نویسد؟ آینده چه کسانی را می‌نویسد؟ به کدام خط می‌نویسد؟ تصاویر دیگری را به یاد می‌آوریم. کارگران کارخانه نایکی را به یاد می‌آوریم. کودکان پاکستان را به یاد می‌آوریم.»
تیم ملی آرژانتین هم که قرار بود ۱۹ خرداد در آخرین دیدار دوستانه خود قبل از آغاز جام جهانی فوتبال به اسرائیل سفر کند، این دیدار را به سبب سرکوب اعتراضات فلسطینی‌ها در غزه لغو کرد.
آلبر کامو، نویسنده فرانسوی ماجرای فوتبال را به این شکل خلاصه می‌کند:
«هر آنچه که از اخلاق و وظیفه می‌دانم، مدیون فوتبال هستم.»
بیشتر بخوانید:
نظرها
بهنام
برای مطهری باید فدراسیون نژادی فوتبال بر پا داشت جوانان رنگین پوست خواهان بازی در تیم ملی کشورشان هستند و زیدان دوست داشت برای فرانسه بازی کند با آنکه اسپانیایی * الجزایری * فرانسوی بود
جواد
چه خوب که در این نوشته از دو ادیب شریف که هردو غم انسان دارند یاد می شود. بهروز شیدا، یکی از داناترین‌ادیبان ایرانی در حوزه علوم انسانی است. او بی گسست ، نسبت به معرفت و سواد خود در دانش " انسان" و امور و روابط انسانی وفادار مانده است. بهروز شیدا در فوتبال چیزهایی حتی بیشتر از أنچه البر کامو ی بزرگ می دید، می بیند و به ما نشان می دهد. برای دانستن و شناخت آسانتر جادویی به اسم فوتبال، باید در کوچه های فقیر شهر کودکی کرده باشیم و با دردهای سخت پیدا ی انسان، صادقانه و بی گسست، همدل باشیم. باید شاهد آن باشیم که چگونه و چرا آنجا، در خاک برهنه ی کوچه های پر چاله، چه در رامهرمز، چه در ریودوژانیرو و یا که در بندر مارسی، فوتبال مرحم زخم روان مردان درمانده و داروی آرامش- نشاط بخش پسران از همه سو سرکوب شده می شود. عرصه ی فوتبال، نمایشگاهی نادر نیز است برای عرضه ی استعداد و هنر کودکان سیاهچال های محرومیت و فقر. کامو، روزی در پاسخ به پرسشی که اگر مسابقه ی فوتبالی خوب و نمایش تاتر مورد علاقه‌ی او در یک زمان برگزار شوند، برای تماشا به کدامین خواهد رفت، گفت: بی تردید، فوتبال. افسوس اما، که فوتبال فریبا ی کامو نیز چون بسیاری چیزها، عصمت خود را در فریب پر جلال تجارت و سرمایه از دست داد.
همایون
آقای وحید مثل اینکه آن هجمه ای سایبری از سوی ایرانیان به پییج مسی کاملا از یاد رفته. واقعا چه آبرو ریزی درشتی بود. همه ما دیدیم چقدر بعضی از بچه ها با پلاکارد "مرگ بر داور", بعد از مسابقه تو ماشینهاشون بالا و پایین خیابان ها رژه میرن. آقا جان وقتی به فوتبال میرسه انگار این ملت یه چیزیشون میشه. البته برخی ها میگن ۴۰ سال پیش اینقدر چیزامون شده که دیگه حسابش از دست رفته!
وحید
ای کاش فارغ از نتیجه ای که تیم ملی ایران در جام جهانی به دست می آورد ، یک چیز را برای اولین بار شاهد باشیم و آن اینکه افتخار به کشور و ورزش و تیم ملی خودمان را با توهین و نفرت نسبت به دیگران نشان ندهیم ، اتفاقی که متاسفانه سالهاست که وجود دارد و از آن بدتر اینکه کارشناسان ورزشی مثل جواد خیابانی و ... و مسئولینی که برای توجیه سیاستها و شکستهای خود بار همه اتفاقات بد را به دوش وهابیت سعودی،امپریالیسم آمریکا،استعمار انگلیس و.. می اندازند ، این فرهنگ و اخلاق زشت را شدت و تداوم می بخشد .