جیمز جویس و حد توانایی یک نویسنده

<p>حسین نوش&zwnj;آذر- یکی از منتقدان در یکی از برنامه&zwnj;های تلویزیونی در آلمان به کنایه گفت جیمز جویس مثل آشپزی&zwnj;ست که دست&zwnj;پختش خوردن ندارد، اما همه آشپزان جهان از روی دست او غذاهاشان را می&zwnj;پزند. همچنین می&zwnj;گویند بعد از خدا از نظر توانایی در آفرینش، شکسپیر و پس از او جیمز جویس قرار دارد.</p> <!--break--> <p><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20120305_james_joyce_nushazar.mp3"><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" /></a></p> <p>اگر چنین قضاوت&zwnj;هایی از روی شوق&zwnj;زدگی یا برای بازارگرمی انجام شده باشد، اما تردیدی نیست که جویس یکی از مهم&zwnj;ترین نویسندگان انگلیسی&zwnj;زبان در دوران مدرن است. اگر در دوران ما او را گاهی حتی به طور اغراق&zwnj;آمیزی ستایش می&zwnj;کنند، معاصرانش او را به خاطر پیچیدگی آثارش بسیار نکوهش می&zwnj;کردند. درین مدت چیز زیادی تغییر نکرده، فقط اگر تا پیش از این آثار جویس را حلقه&zwnj;ای از نخبگان درک می&zwnj;کردند، اکنون در تقریباً هر اثر ادبی قابل تأملی تأثیری از جویس پیدا می&zwnj;شود و از این طریق او به طرز شگفت&zwnj;انگیزی عمومیت پیدا کرده است. ممکن است از خواندن رمان&zwnj;های جویس هر کسی لذت نبرد، اما اکنون می&zwnj;دانیم که او یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان قرن بیستم است. <br /> &nbsp;</p> <p>در مجموعه برنامه&zwnj;های ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه که با هومر آغاز شد و با فیلیپ راث به پایان می&zwnj;رسد، امروز به جیمز جویس، نخبه&zwnj;ترین نویسنده قرن بیستم و تکامل&zwnj;دهنده جریان سیال ذهن می&zwnj;پردازیم.</p> <p>&nbsp;</p> <p>یکی از مهم&zwnj;ترین و عمده&zwnj;ترین مضامین آثار جویس که از زندگی او برآمده، نیاز به گریختن از تنگناست. اگر از آپارتمان جیمز جویس در دوبلین که اکنون موزه اوست دیدار کنید، تنگنای محیط زندگی جویس را کاملاً احساس می&zwnj;کنید و ممکن است از خود بپرسید چنین انسان ظریف، جاه&zwnj;طلب، پیچیده و کمال&zwnj;طلبی چگونه توانسته این تنگنا را تحمل کند. نکته بعدی جهان&zwnj;وطنی اوست. جویس در یک خانواده پرجمعیت و بی&zwnj;اندازه متعصب کاتولیک متولد شد. او ۱۲ خواهر و برادر داشت، خانواده&zwnj;اش شدیداً دست&zwnj;تنگ بود و چون نمی&zwnj;توانستند اجاره ماهانه را به موقع بپردازند، بارها از خانه&zwnj;ای به خانه&zwnj;ای دیگر اسباب&zwnj;کشی می&zwnj;کردند.</p> <blockquote> <p>&nbsp;<img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/jajonush02.jpg" /></p> </blockquote> <p>جویس قرار بود کشیش شود. اما لامذهب از کار درآمد و تصمیم گرفت نویسنده شود. در سال ۱۹۰۴ دست نامزدش را گرفت و از دوبلین به &quot;تریست&quot; کوچید. در آن زمان در این شهر نویسندگان ایرلندی که مانند جویس از تنگنای دوبلین به تنگ آمده بودند زندگی می&zwnj;کردند. <br /> &nbsp;</p> <p>جویس یک نویسنده جهان&zwnj;وطن است و با این حال آثارش یکسر از دوبلینی&zwnj;ها و شیوه زندگی آن&zwnj;ها نشان دارد. جویس از دوبلینی&zwnj;ها، ملی&zwnj;گرایی در ایرلند و از مذهب کاتولیک به شدت انتقاد می&zwnj;کند و در همان حال تلاش می&zwnj;کند روح و زبان و آداب ایرلندی&zwnj;ها را با ادبیات کلاسیک در غرب و با روح اروپایی درآمیزد.</p> <p>مجموعه داستان&zwnj;های کوتاه &quot;دوبلینی&zwnj;ها&quot; که نخستین بار در سال ۱۹۱۴ منتشر شد، در دوبلین اتفاق می&zwnj;افتد. داستان &quot;مردگان&quot; از این مجموعه از شاهکارهای داستان کوتاه در ادبیات انگلیسی&zwnj;زبان به&zwnj;شمار می&zwnj;آید. جویس در این مجموعه در کمال ایجاز پرتره&zwnj;ای از شخصیت&zwnj;ها و کنش روحی و روانی آن&zwnj;ها به دست می&zwnj;دهد و موقعیت&zwnj;های تراژیک زندگی&zwnj;شان را عیان می&zwnj;کند. من ترجمه صالح حسینی از این مجموعه را دیده و خوانده و پسندیده&zwnj;ام. دیگران هم آن را ترجمه کرده&zwnj;اند. از مهم&zwnj;ترین ویژگی&zwnj;های این کتاب که بعدها در آثار دیگر جویس از جمله در &quot;اولیسس&quot; به تکامل می&zwnj;رسد، جزئی&zwnj;نگری نویسنده است.<br /> &nbsp;</p> <p>&quot;اولیسس&quot; که نخستین فصل آن در سال ۱۹۱۸ منتشر شد، شاهکار مناقشه&zwnj;آمیز جیمز جویس است. نمی&zwnj;دانم در این کتاب چه چیزی وجود دارد که اندیشه مذهب&zwnj;زده و قشری آن را برنمی&zwnj;تابد. بی&zwnj;جهت نیست که ترجمه منوچهر بدیعی از این اثر درخشان سال&zwnj;های دراز است که در ایران مجوز انتشار نگرفته.<br /> &nbsp;</p> <p>ناشران آمریکایی و بریتانیایی هم در آن سال&zwnj;ها از انتشار این کتاب به خاطر استفاده جویس از زبان کوچه در برخی از فصل&zwnj;های اثر و همچنین وصف بی&zwnj;پرده تن&zwnj;خواهی و هم&zwnj;آغوشی شخصیت&zwnj;ها خودداری کردند. استفاده از کلمات غیر ادبی اما صریح و بی&zwnj;تعارف هم دستاورد دیگر جیمز جویس برای ادبیات داستانی جهان است. در ایران هرمز شهدادی در &quot;شب هول&quot;، زکریا هاشمی در &quot;طوطی&quot;، بهمن شعله&zwnj;ور در &quot;سفر شب و ظهور حضرت&quot; و همچنین اکبر سردوزامی در گستره آثارش با همان صراحت و بی&zwnj;پروایی جویس در اولیسس از کلمات استفاده کرده&zwnj;اند.<br /> &nbsp;</p> <blockquote> <p>&nbsp;<img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/jajonush03.jpg" /></p> </blockquote> <p>اولیسس فقط در یک روز اتفاق می&zwnj;افتد: ۱۶ جون ۱۹۰۴. جویس این روز را کاملاً آگاهانه انتخاب کرده. او در آن روز با نورا آشنا شد و بعدها هم با او ازدواج کرد. برخی از نامه&zwnj;های جویس به نورا از کثیف&zwnj;ترین نمونه&zwnj;های ادبیات پورنوگرافی در جهان است. در هر حال این روز را دوبلینی&zwnj;ها &quot;روز بلوم&quot; نامیده&zwnj;اند و در آن روز خط سیر لئوپولد بلوم، ضد قهرمان رمان جویس در دوبلین را به یاد او و نویسنده&zwnj;اش طی می&zwnj;کنند.<br /> &nbsp;</p> <p>&quot;اولیسس&quot; سه شخصیت اصلی دارد: لئوپولد بلوم که فروشنده است، همسر او مولی، و معلمی به نام استفان ددالوس. حادثه چندانی هم قرار نیست اتفاق بیفتد: نویسنده به سادگی رفت و آمد این سه تن در دوبلین را نشان می&zwnj;دهد و افکاری را که در راه به سر آن&zwnj;ها می&zwnj;افتد با صدای بلند بیان می&zwnj;کند. <br /> &nbsp;</p> <p>جویس در &quot;اولیسس&quot; نمی&zwnj;خواهد داستانی تعریف کند. او قصد دارد در این کتاب زادگاهش دوبلین و زندگی در این شهر را بازآفریند. او برای این&zwnj;کار نه تنها از همه دستاوردهای ادبیات کلاسیک در غرب بهره می&zwnj;گیرد، بلکه با توانایی شگفت&zwnj;انگیزی به خواننده&zwnj;اش این امکان را می&zwnj;دهد که مانند شخصیت&zwnj;های داستان، زندگی در دوبلین و این شهر را حس کند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در ادبیات ایران هوشنگ گلشیری در رمان &quot;جن&zwnj;نامه&quot; هم تلاش کرده است بخش سنتی اصفهان را بازآفرینی کند. زکریا هاشمی در رمان &quot;طوطی&quot; زندگی در شهرنو تهران را به همین شکل و با استادی نشان می&zwnj;دهد و پای خواننده&zwnj;اش را به نجیب&zwnj;خانه&zwnj;ها و جنده&zwnj;خانه&zwnj;ها می&zwnj;کشاند و او را سر سفره فواحش می&zwnj;نشاند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>می&zwnj;گویند &quot;اولیسس&quot; در جهت مقابل &quot;اودیسه&quot;، اثر جاودانه هومر قرار دارد. جویس هفت سال روی این رمان کار کرد و سرانجام آن را در سال ۱۹۲۱ به پایان رساند و به این ترتیب نخستین نمونه &quot;ماکسیمالیزم&quot; در ادبیات داستانی قرن بیستم را از خود به یادگار گذاشت.<br /> &nbsp;</p> <p>&quot;رستاخیز فینیگان&quot; یا &quot;بیداری فینیگان&zwnj;ها&quot; رمان عظیم دیگری از جیمز جویس است که در سال&zwnj;های کهنسالی نوشته. این رمان از &quot;اولیسس&quot; هم پیچیده&zwnj;تر است و از لایه&zwnj;های گوناگون تشکیل شده. جویس در این کتاب قصد دارد تاریخ ایرلند را در متن تاریخ تمدن بازآفرینی کند و از زبان هم ساحت&zwnj;شکنی می&zwnj;کند و به نوآوری&zwnj;هایی دست پیدا می&zwnj;کند. در این اثر زبان و فرهنگ&zwnj;های گوناگون چنان در هم&zwnj;تنیده شده&zwnj;اند که عده&zwnj;ای از منتقدان اعتقاد دارند، نخستین نمونه از هیاهوی اینترنت و درهم&zwnj;تنیدگی زندگی انسان&zwnj;ها در یک شبکه را می&zwnj;توان در این اثر بازجست.<br /> &nbsp;</p> <p>در سال ۱۹۴۰ که آلمان&zwnj;ها می&zwnj;خواستند پاریس را اشغال کنند، جیمز جویس از پاریس به زوریخ گریخت و سال بعدش در اثر پارگی روده در این شهر درگذشت.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در همین زمینه:<br /> <a href="#http://radiozamaneh.com/taxonomy/term/3511">::مجموعه ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه از حسین نوش&zwnj;آذر در رادیو زمانه::</a><br /> &nbsp;</p>