بهمن امینی و انتشارات خاوران: تاریخ نه چندان دور نشر کتاب در تبعید

بهمن (تقی) امینی، مدیر انتشارات خاوران، یکی از ناشران باسابقه ادبیات تبعید در اثر پیامدهای بیماری سرطان جمعه ۲۵ آبان در ۶۷ سالگی در بیمارستانی در شهر لیون درگذشت. بهمن امینی از نخستین ناشران ادبیات تبعید بود. زندگی حرفه‌ای او نمایانگر بخشی از تلاش خودانگیخته ناشران تبعیدی برای انتشار و پخش کتاب‌هایی است که در ایران هرگز بدون سانسور فرصت انتشار پیدا نمی‌کردند و همچنان نیز در محاق قرار دارند.

بهمن امینی انتشارات خاوران را در سال ۱۳۶۲ در پاریس بنیان گذاشت. در آن زمان خوانندگان کتاب فارسی پرشمار بودند اما در سراسر جهان، دور از هم زندگی می‌کردند. مهم‌ترین چالش نشر در تبعید نه فقط انتشار کتاب بلکه بیش از آن پخش کتاب و رساندن آثار به خوانندگان بود. انتشارات نوید در آلمان، نشر باران در سوئد، نشر کتاب و شرکت کتاب و انتشارات تصویر در آمریکا از مهم‌‌ترین ناشران ایرانی در آن سال‌ها بودند. بین این ناشران مرسوم بود که کتاب‌هایی را که منتشر می‌کردند در شبکه‌‌ای مبتنی بر همکاری و اعتماد متقابل با هم مبادله می‌کردند و در اختیار خوانندگان قرار می‌دادند. بهمن امینی برای تأمین هزینه‌های نشر کتاب، چاپخانه‌ای در «ونسن» ِ پاریس تأسیس کرده بود.

بهمن امینی در گفت‌وگویی با رادیو زمانه درباره هدفش از تأسیس انتشارات خاوران گفته است:

«اوایل سال‌های دهه ۶۰ افراد زیادی از نیروهای اپوزیسیون و نویسنده‌های برجسته ایرانی که پس از سرکوب‌های گسترده از ایران گریخته بودند، در پاریس جمع شده بودند و بسیاری از فعالیت‌های سیاسی-اجتماعی ایرانیان خارج از کشور در پاریس متمرکز بود. از همین رو اکثر مطالبی که منتشر می‌شد متعلق به نیروها و سازمان‌های سیاسی بود. در این میان یک نهاد و فرد مستقل نبود که به صورت منظم به انتشار کتاب در زمینه‌های مختلف بپردازد. نیازش خیلی مشخص بود در جامعه آن زمان بعد از آن همه سرکوب‌ها و سرخوردگی‌هایی که وجود داشت. در این شرایط بود که من و دو دوست جوان دیگر فکر کردیم که در کنار فعالیت‌های دیگر باید به آن پرداخت و در نتیجه انتشارات خاوران پایه‌گذاری شد.»

انتشارات خاوران از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۵ که تعطیل شد، حدود ۱۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده است. رمانِ «خاک و خاکستر» عتیق رحیمی، مجموعه داستان «سلاح سرد» علی عرفان، «خسرو خوبان» رضا دانشور و به ویژه «روزها در راه» شاهرخ مسکوب در دو جلد از به یادماندنی‌ترین آثاری‌ست که خاوران منتشر کرده است. از ویژگی‌های کتاب‌های خاوران چاپ مرغوب بود.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم خاوران این بود که به مکانی برای گردهمایی ماهانه‌ نویسندگان شاعران و روشنفکران ایرانی و نیز دوستداران کتاب و ادب فارسی تبدیل شده بود. این گردهمایی‌ها زیر عنوان «دیدار با اهل قلم» یکشنبه آخر هر ماه برگزار می‌شد. این نشست‌ها به دلیل حضور شماری از روشنفکران و نویسندگان نام‌آور ایرانی مقیم پاریس اهمیتی ویژه داشت. معمولاً شاهرخ مسکوب، رضا دانشور و رضا قاسمی در این نشست‌ها حضور داشتند. بهمن امینی از مهمانان این نشست‌ها در منزل خود که در طبقه فوقانی چاپخانه‌اش در شرق پاریس قرار داشت پذیرایی می‌کرد.

با ظهور اینترنت و هم‌زمان با رواج شیوه‌های تازه در چاپ و نشر، بهمن امینی کار چاپ را رها کرد و یک کتابفروشی دو زبانه در نزدیکی میدان ناسیون پاریس تأسیس کرد. این کتابفروشی هم در سال ۹۵ تعطیل شد.

بهمن امینی بعد از ابتلا به بیماری سرطان، آخرین ماه‌های زندگی‌اش را در کنار خانواده‌اش در روستایی به نام دی‌یونه در جنوب شرقی فرانسه گذراند. او در سال ۱۳۵۲ به دلیل هواداری‌اش از سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران در مشهد دستگیر شد و مدتی را در زندان شاه گذراند.

بیشتر بخوانید: