آموزش دختران در افغانستان، اسیر سنت‌های ناپسند و شرایط

دختران در افغانستان، با گذر از دشواری‌های شرایط و سنت‌های ناپسند، دریچه‌های روشنی را برای شکوفایی در عرصه آموزش گشوده‌اند. آنها راه‌ درازی را پیموده‌اند تا به این جا رسیده‌اند.

اکنون آموزش دختران از اولویت‌های مهم افغانستان شده است و این اواخر، از هر راه ممکن تلاش می‌شود تا میزان بی‌سوادی در میان زنان این کشور کاهش یابد. آموزش از راه دور یکی از برنامه‌های اساسی است که وزارت معارف افغانستان، در بخش‌های دوردست و جنگ‌زده برای فراگیری آموزش دختران به‌راه انداخته است. 

بر بنیاد آمارهای تازه‌ای که وزارت معارف افغانستان به زمانه داده‌ است، در کل این کشور، نزدیک به ۹ میلیون دختر و پسر به مکتب می‌روند. از این میان، دختران تنها ۳۷ درصد این آمار را می‌سازند. یعنی در سرتاسر افغانستان، سه میلیون و سیصد و سی هزار تن از دختران به مکتب می‌روند که این آمار سهم کم رنگی را نشان می‌دهد. از همین رو، حکومت افغانستان در سال‌های پسین تلاش کرده فرصت‌ها و امکانات بیشتری را فراهم کند تا به خانواده‌ها ذهنیت بدهد که دختران‌شان را به مکتب بفرستند. 

میر ویس بلخی، سرپرست وزارت معارف افغانستان، به زمانه می‌گوید که در حال حاضر، این وزارت تلاش می‌کند تا میزان رفتن دختران را به مکتب بالا ببرد. همکاری‌های مردم به ویژه نقش بزرگان قوم و عالمان دین را در تشویق خانواده‌ها، برای فرستادن دختران‌شان به مکتب، ارزنده می‌خواند. آقای بلخی، استخدام بیشتر آموزگاران زن را نیز بخشی از راه‌حل می‌داند. 

میر ویس بلخی، سرپرست وزارت معارف افغانستان می‌گوید: «برای بازماندگان از مکتب، برنامه‌‌های آموزشی از راه دور‌ را اجرایی ساخته‌ایم. تمام نصاب تعلیمی افغانستان، در نوارهای شنیداری و تصویری ضبط شده‌اند و این بسته‌ها در اختیار خانواده‌ها سپرده می‌شوند تا از این شیوه بهره‌مند شوند. در پایان هر دوره آموزشی، از آنان یک آزمون گرفته خواهد شد تا با همان معیار، به رده‌های بالاتر مکتب وارد شوند.»

در موارد زیادی اما، دختران از پسران در آموزش کم نیاورده‌اند. حتی بسیار پیش آمده است که دختران از پسران پیشی هم بگیرند. مثلآ، امسال اول نمره عمومی آزمون ورود به دانشگاه در افغانستان، یک دختر شد. تهمینه، در مکتب افغان - ترک در کابل درس خوانده است و در آزمون ورودی دانشگاه‌ها با ۳۵۳ نمره در صدر فهرست نشست. دو پسر به ترتیب در رده‌های دوم و سوم ایستادند. 

نقش شوراهای مردمی در آموزش دختران

این اواخر، در بسیاری از بخش‌های افغانستان، شوراهای مردمی نقش سازنده‌‌ای در گسترش سهم دختران در رفتن به مکتب داشته‌اند.‌ به‌گونه مثال، باشندگان ولسوالی/ شهرستان لجه منگل ولایت پکتیا تصویب کردند که هیچ کسی نمی‌تواند مانع رفتن فرزندان‌شان به مکتب شود و این تصمیم سهم دختران را در مکتب برجسته ساخته است. 

بر بنیاد تصمیم بزرگان قوم و شوراهای مردمی که در ماه‌های پسین صورت گرفته است، هرکسی که این فیصله را عملی نکند، در کنار این‌ که پنج هزار افغانی، معادل ۶۷ دلار جریمه می‌شود، از دیگر مزایای قومی نیز محروم خواهد شد. عالمان دین، بزرگان قوم و افراد محل، به گونه دوامدار بر این فیصله نظارت خواهند کرد. باشندگان این بخش افغانستان، تلاش دارند تا مردمان بخش‌های نزدیک به ولسوالی/ شهرستان لجه را نیز قانع به این کار بسازند. 

دختران در زمان رژیم طالبان در افغانستان، اجازه رفتن به مکتب را نداشتند. به سختی انگشت شمار دخترانی را می‌شد پیدا کرد که به گونه پنهانی برای فراگیری آموزش، به کورس‌های خانگی می‌رفتند. طالبان، تا هنوز هم، در بخش‌های زیر حاکمیت‌شان اجازه رفتن به مکتب را به دختران نمی‌دهند. در موارد زیادی هم طالبان و داعش مکتب‌های دختران را  به آتش کشیده‌اند یا قفل به درِ این مکتب‌ها زده‌اند. 

اما، در میان اعضای پیشین گروه طالبان هستند کسانی که ذهنیت‌شان تغییر کرده است. در این میان، می‌توان از سید اکبر آغا، رهبر پیشین گروه جیش المسلمین طالبان نام‌ب رد. کسی که به مثل دیگر هم‌قطارانش مخالف رفتن دختران به مکتب بود، اکنون، خودش می‌خواهد که برای دختران در کابل مکتبی بسازد. سید اکبر آغا، در سال ۲۰۰۴ میلادی در  پاکستان بازداشت شد و با سپری کردن کم و بیش یک ماه بند در این کشور، به حکومت افغانستان سپرده شد. 

این عضو ارشد پیشین طالبان، بیش از پنج سال هم در افغانستان در قید به سر برد و در سال ۲۰۰۹ میلادی، از سوی حامد کرزی رییس جمهوری پیشین افغانستان، آزاد شد. سید اکبر آغا، در کنار این که مشغول فعالیت‌های سیاسی است، به زمانه می‌گوید که به‌زودی مکتبی را برای دختران در کابل خواهد ساخت. اما مشروط بر پوشیدن حجاب. پوشیدن حجاب در افغانستان اجباری نیست، اما مکتب‌های دختران و پسران جداگانه هستند. 

سید اکبر آغا، رهبر پیشین جیش المسلمین گروه طالبان می‌گوید: «دختران همانند پسران حق تعلیم دارند. اما، دختران باید با حجاب شرعی باید به مکتب بروند. معلمان‌شان نیز باید زنان باشند. مکتب‌های دختران و پسران باید جداگانه باشند. با این شرایط، می‌خواهم که برای دختران در کابل، یک مکتب بسازم.»

چالش‌ها در برابر دانش آموزان دختر

بر بنیاد تازه‌ترین آمارهایی که وزارت معارف افغانستان به زمانه داده‌ است، سه میلیون و هفتصد هزار دختر و پسر در افغانستان، به دور از مکتب مانده‌اند. ۶۰ درصد این آمار را دختران می‌سازند. افرادی از ۷ ساله تا ۱۸ ساله. ناداری، بیکاری، گسترش دامنه‌های جنگ، سنت‌های ناپسند و تبعیض گسترده جنسیتی، سبب شده‌اند تا این کودکان از رفتن به مکتب باز مانند. در این میان، ازدواج‌های قبل از وقت نیز، مانع رفتن دختران به مکتب می‌شده است. 

ثریا، یکی از این دختران است. ثریا، که ۲۵ سال دارد، به زمانه می‌گوید هنگامی که ۱۳ سال داشت و در صنف شش مکتب درس می‌خواند، خانواده‌اش وادار به ازدواجش ساختند. با ازدواج کردن، از رفتن به مکتب باز می‌ماند. چیزی که مقصر اصلی آن را خانواده‌اش می‌داند. اما مبارزه او برای آموزش و پرورش فرزندانش جدی است.  

ثریا، بانوی بازمانده از مکتب می‌گوید:

«هنوز کودک بودم که خانواده‌ام من را وادار به ازدواج کردند. اکنون چهار فرزند دارم. فرزند بزرگم که دختر است ۱۰ سال دارد. من تشویقش می‌کنم و حال در صنف سوم مکتب درس می‌خواند. هیچ کسی نمی‌تواند مانع رفتن فرزندانم به مکتب شود. مسئول اصلی حکومت است که باید جلوی ازدواج‌های قبل از وقت دختران و پسران را بگیرد. این جرم است.»

بر بنیاد تازه‌ترین گزارش‌ها، در ۱۷ سال پسین، هیچ دختری در ده ولسوالی/ شهرستان ناامن غزنی، از مکتب فارغ نشده‌اند. نصیر احمد فقیری، رییس شورای ولایتی غزنی، به زمانه می‌گوید که ناامنی‌ها و گسترش جنگ‌ها در این بخش‌ها سبب شده که هیچ دختری در این مدت نتواند مکتب را به گونه کامل تا صنف دوازده، به پایان برساند. 

کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز به زمانه می‌گوید که این‌ کار طالبان، نشان‌دهنده نقض روشن حقوق زنان در این کشور است. موسی محمودی، رییس اجرایی این کمیسیون تاکید می‌ورزد که طالبان با این کارشان نشان داده‌اند که هیچ تغییری در سیاست‌های سختگیرانه‌شان به ویژه در برابر زنان ایجاد نشده است. 

در بخش‌های زیر حاکمیت طالبان، هیچ مکتبی برای دختران فعال نیست. یا این مکتب‌ها بسته شده‌اند یا هم از سوی طالبان و دیگر گروه‌های هراس‌افکن به آتش کشیده شده‌اند. در جاهایی هم که طالبان نفوذ دارند، دختران تنها تا صنف شش به مکتب می‌روند. کمبود آموزگاران زن، نبود ساختمان‌های معیاری مکتب و سرپوشیده در بسیاری از بخش‌های افغانستان نیز سبب شده‌اند تا دختران را در رفتن به مکتب به چالش بگیرند. 

تا آغاز سال تعلیمی جاری، بیش از یک هزار مکتب در سرتاسر افغانستان، از سوی گروه‌های هراس‌افکن و نیز به علت گستردگی جنگ‌ها بسته بودند. اما وزارت معارف افغانستان، می‌گوید شماری از این مکتب‌ها دوباره فعال شده‌اند. موجودیت صدها مکتب خیالی و آموزگاران خیالی نیز، معضل بزرگی در معارف افغانستان بوده‌اند.