اختلاف کشورهای عربی بر سر ایران و سوریه در اجلاس لبنان

قرار است نشست توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه روزهای شنبه و یکشنبه ۱۹ و ۲۰ ژانویه (۲۹ و ۳۰ دی) در بیروت برگزار شود. رهبران بسیاری از کشورها از حضور خود در این اجلاس خبر داده بودند اما اختلافات بر سر آینده سوریه و تلاش‌ها برای محدود کردن ایران در خاورمیانه موجب شد تا سران چندین کشور عربی در این اجلاس شرکت نکنند.

امیر قطر و کویت حضور نخواهند داشت، مصر قصد دارد نخست‌وزیر خود را به جای رئیس‌جمهوری بفرستد، و رئیس‌ تشکیلات خودگردان فلسطین نیز گفته است که او در نیویورک خواهد بود.

به‌گزارش شبکه الجزیره، به‌نظر می‌رسد که این عدم شرکت‌ها پیامی به ایران و متحدان آن باشد، از جمله حزب‌الله لبنان که در قدرت سیاسی لبنان حضور دارد و از دولت سوریه حمایت می‌کند.

متحدان ایران این اجلاس را با زیر نظر داشتن جلسه وزیران امور خارجه اتحادیه عرب قبل از اجلاس سران، به‌عنوان فرصتی برای بازگرداندن بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه به جمع کشورهای عربی و اتحادیه عرب دیدند. رسانه‌های ایران نیز در روزهای اخیر از احتمال بازگشت سوریه به اتحادیه عرب خبر داده بودند.

با این حال، آینده سوریه نباید در دستور کار اجلاس باشد.

حسام زکی، معاون دبیرکل اتحادیه عرب، گفت که این اتحادیه در اجلاس بیروت هیچ برنامه‌ای ندارد که از سوریه برای شرکت در نشست ماه مارس در تونس دعوت کند.

دمشق به اجلاس بیروت دعوت نشده است. با این حال خبرگزاری تسنیم ایران نوشته است که علی عبدالکریم، سفیر سوریه در بیروت گفته بود کشورش دعوت‌نامه‌ای از سوی ریاست جمهوری لبنان برای مشارکت در نشست بیروت دریافت کرده، اما دمشق از حضور در این نشست عذرخواهی کرده است.

سفارت سوریه در لبنان گفته که سفیر سوریه از حضور در مراسم افتتاح نشست عذرخواهی کرده است. بر اساس بیانیه سفارت سوریه، دعوت‌نامه برای حضور در مراسم گشایش اجلاس بوده نه نشست سران عربی.

اتحادیه عرب در سال ۲۰۱۱، پیش از آن‌که سوریه وارد جنگ داخلی شود، زمانی که دولت این کشور سرکوب اعتراضات علیه دولت را در پیش گرفت، عضویت سوریه در این اتحادیه را به حال تعلیق در آورد و تحریم‌های اقتصادی علیه آن اعمال کرد. برخی از کشورها نیز سفیران خود را از سوریه خارج کردند.

اما در پایان سال گذشته میلادی عمر البشیر، رئیس جمهوری سودان اولین رهبر یک کشور عضو اتحادیه عرب بود که پس از آغاز جنگ در سوریه به این کشور سفر و با بشار اسد دیدار و گفت‌وگو کرد. همچنین برخی کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی و بحرین در روزهای گذشته از بازگشایی سفارت‌خانه‌های خود در دمشق خبر داده بودند. این رویدادها موجب شده بود تا از احتمال دعوت سوریه به اتحادیه عرب سخن به میان رود. با این حال توافق عمومی در این‌باره در میان کشورهای عضو اتحادیه عرب همچنان دور از دسترس است.

چند روز پیش از مذاکرات بیروت برخی دولت‌های عربی به‌طور روشن موضع خود را بیان کردند. عراق که روابط خود را با دمشق قطع نکرده، گفت که از تلاش برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب حمایت می‌کند. قطر، طرفدار مخالفان حکومت سوریه، تأکید کرد که دلایل تعلیق دمشق از اتحادیه عرب برطرف نشده است و نشانه‌هایی به سود عادی‌سازی روابط وجود ندارد.

عربستان سعودی گفته است در نظر ندارد که همچون امارات متحده عربی و بحرین سفارت‌خانه خود را در دمشق بازگشایی کند.

گفته می‌شود که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا به سعودی‌ها گفته است که هنوز برای عادی‌سازی روابط با سوریه زود است و قبل از موافقت بر سر عناصر کلی یک توافق سیاسی، درباره بازسازی باید صحبت کرد.

بشار اسد که از هفت سال جنگ علیه قدرتش جان سالم به‌در برده است قصد دارد قدرت خود را تقویت کند، انزوای خود را به پایان برساند و منابع مالی مورد نیاز را برای بازسازی کشور ویران‌شده‌اش جذب کند.

اما اعتقاد بر این است که فشار دیپلماتیک به رهبری روسیه برای مشروعیت بخشیدن به دولت سوریه اکنون با مانع مواجه شده است.

انتظار می‌رفت که اتحادیه عرب در اوایل ماه جاری میلادی در مورد پذیرش دمشق به توافق برسد اما این جلسه به تعویق افتاد.

مصر که تلاش‌های دیپلماتیک برای پذیرش مجدد سوریه را رهبری می‌کند، اکنون می‌گوید سوریه نمی‌تواند به اتحادیه عرب بازگردد مگر آن‌که بحران سیاسی آن در یک روند سیاسی در سازمان ملل متحد حل شود.

همچنین کسانی هستند که در مورد عادی‌سازی روابط پیش از موعد هشدار می‌دهند و می‌گویند چنین اقدامی تنها به تقویت موقعیت اسد منجر خواهد شد.

آمریکا به‌ویژه خواهان کاهش نفوذ ایران در منطقه است و هرگونه حرکتی که اسد را تقویت کند به‌عنوان تقویت ایران می‌بیند.

مخالفان اسد خواهان پیروی او از قطعنامه‌های سازمان ملل هستند که برخی از قدرت‌های او را محدود می‌کنند.

هنوز روشن نیست که آیا طرفداران بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تلاش‌های خود را برای نشست ماه مارس این اتحادیه در تونس بیشتر خواهند کرد.

در سوی دیگر، ایران رسماً از تغییر سیاست برخی از کشورهای عربی استقبال کرده است. وزارت خارجه ایران اعلام کرد که «بازگشت کشورهای عربی به سوریه تغییری مثبت بود که نشان داد جامعه جهانی تمامیت ارضی سوریه و مشروعیت دولت آن را به‌رسمیت می‌شناسد.»

با این حال، عادی‌سازی روابط با دمشق نظم جدیدی در منطقه ایجاد خواهد کرد که به سود ایران نخواهد بود. حمایت‌های مالی کشورهای عربی خلیج فارس از سوریه می‌تواند جان تازه‌ای به اقتصاد این کشور بخشد و رهبران این کشورها در مقابل به دنبال نفوذ بیشتر در سوریه خواهند بود و این از نفوذ ایران خواهد کاست.

اما ایران در طول جنگ متحد قوی دولت سوریه بوده و هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که اسد اتحاد خود با ایران را بشکند.

نشست بیروت تنها می‌تواند آغاز تلاش‌های آمریکا برای محدود کردن نفوذ ایران در منطقه باشد. انتظار می‌رود که واشنگتن به این حرکت خود در اجلاسی که قرار است در ماه فوریه در ورشو لهستان برگزار شود، ادامه دهد.

اجلاس لهستان برای ثبات و آزادی در خاورمیانه با توجه ویژه به ایران در ۱۳ و ۱۴ فوریه در دو روز پیاپی برگزار می‌شود. به گفته مایک پمپئو «کشورهایی از آسیا، آفریقا، چند کشور غربی از جمله کشورهای اروپایی و کشورهای خاورمیانه در این اجلاس شرکت می‌کنند». هدف از برگزاری این اجلاس این است که نقش «بی‌ثبات‌کننده ایران» در خاورمیانه خنثی شود.

بیشتر بخوانید: