سرزندگی همچون ارزشی بنیادی
<p>محمدرفیع محمودیان − آزادی انسان، برابری انسان‌ها و همبستگی جامعه، سه ارزش-آرمان‌ اصلی دوران مدرن به شمار می‌روند. امروز اما دیگر نمی‌توان آن سه را دارای اهمیت گذشته دانست.</p> <div dir="RTL">بحث در باره این موضوع را در بخش نخست این مقاله پنج قسمتی آغاز کردیم. در بخش دوم به موضوع فروپاشی ارزش-آرمان‌های کلاسیک دوران مدرن پرداختیم. بخش کنونی به معرفی "سرزندگی" اختصاص دارد. بخش چهارم پویندگی و دلبستگی را مورد بررسی قرار می‌دهد و بخش پنجم به معرفی واگرایی به سان بدیل انقلاب و راهکردی برای ایجاد حوزه‌های نوین کنش و زندگی اجتماعی و تجربۀ سرزندگی، پویندگی و دلبستگی خواهد پرداخت. </div> <div class="rteright" dir="RTL"><b> </b></div> <!--break--> <div dir="RTL"><b>ارزش‌ها-آرمان‌های جدید</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در جهان معاصر ارزش-آرمان‌هایی می‌توانند مطرح و مهم باشند که توجه به اقتدار و همچنین حقارت انسان، چه به صورت فرد و چه بصورت موجودی اجتماعی و عضو یا وابسته به گروه‌هایی همانند خانواده، گروه‌های اجتماعی و اجتماع، داشته باشند. از یکسو، امروز انسان‌ها از توان و قدرت بیشتری (نسبت به گذشته) برای تعیین سمت و سوی زندگی شخصی و اجتماعی خود برخوردار هستند. زندگی از ثبات و امنیت بیشتری برخوردار شده است، رفاه به زندگی افراد بیشتری راه یافته است و بسیاری در زمینه‌هایی همانند تحصیل، مصرف و شغل از امکان انتخاب برخوردار هستند. در حوزه‌های همانند برابری جنسی، بازشناسی ویژگی‌های متفاوت جنسی یا فرهنگی و حمایت اجتماعی از برخی گروه‌های محروم نیز پیشروی‌هایی صورت گرفته است. افراد همچنین می‌توانند تا حد معینی - هر چند گاه در ابعادی بسیار محدود، در فرایند تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی دخالت کنند. از سوی دیگر، انسان‌ها امروز بیش از پیش به حاشیۀ زندگی اجتماعی رانده شده‌اند. هر چند نمی‌توان گفت که آنها بیش از پیش در تنهایی و انزوا زندگی می‌کنند ولی می‌توان به جرأت بر این امر پای فشرد که ایجاد رابطه و تضمین تداوم آن به امری دشوار تبدیل شده‌است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در تقابل با نهادهای به شدت قدرتمند اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز فرد از توان بسیار اندکی برای حفظ استقلال و خودسامانی خویش برخوردار است. بعلاوه نوسانات اقتصادی و اجتماعی زندگی او را پی در پی دستخوش تغییرات ناخواسته، و حتی گاه با پیامدهای بس وخیم، می‌سازند. زندگی اجتماعی و فردی بیش از پیش آکنده از حسرت، فشارهای عصبی (استرس)، نگرانی و دلهره شده است. شتاب زندگی، کار زیاد، آیندۀ مبهم، نوسانات شدید اقتصاد و روندهای اجتماعی و رنگ باختن باورهای ایدئولوژیک، همه را سر در گم ساخته است. آسایش از انسان باز پس گرفته شده است. مهمترین احساس انسان در جهان معاصر، آنگونه که برخی روانشناسان اجتماعی به ما می‌گویند شرم است.<a title="" name="_ftnref1" href="#_ftn1"><span><span dir="LTR"><span><span>[1]</span></span></span></span></a> چون هیچکس نمی‌تواند تمامی انتظارات اجتماعی در مورد هویت و موفقیت را برآورده سازد، کمتر کسی از وجود خود و دستاوردهایش شرم ندارد. همه از ناسازگاری خود با معیارهای اجتماعی و ویژگی‌های هویتی خاص خود شرم دارند. از هم گسیختگی زندگی اجتماعی و شتاب فرایند سکولاریزاسیون و نابودی امید به آینده‌ای آرمانی، بنوبت خود، معنا را از زندگی زدوده است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در این شرایط ارزش-آرمان‌هایی جدید برای انسان‌ها مطرح شده‌اند. امروز انسان‌ها از آن بیمناک هستند که به حاشیۀ زندگی اجتماعی رانده شده، امکان حضور و کنش در عرصه‌های گوناگون زندگی اجتماعی را از دست بدهند و محکوم به تنهایی و انزوا شوند. ارزش‌ها و هدفهایی که امروز از آنها زیاد یاد می‌شود خودسامانی، فردیت، خودآمائی، سازگاری با سیر تحولات فنی و اجتماعی و رابطۀ ناب هستند. خواست آرمانی انسان‌ها آن است که بتوانند تا حد ممکن کنشگر عرصه‌های گوناگون زندگی خود باشند، از امکان تحول و سازگار شدن با سیر تحولات البته بر مبنای میل و ارادۀ خود برخوردار باشند و رابطه‌ای مبتنی بر دلبستگی با دیگران داشته باشند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">به این خاطر می‌توان از سه ارزش-آرمان سرزندگی، پویندگی و دلبستگی سخن گفت:</div> <div dir="RTL">• سرزندگی به معنای برخورداری از شور و شوق به زندگی و تمامی فعالیتها و کارهایی است که انسان در دست دارد. سرزندگی استوار بر بنیاد فردیت و کوشندگی و شور است. پیش شرط آن تفکیک زندگی به عرصه‌های گوناگون و انتخاب حوزه‌ای است که انسان بتواند در آن حوزه با شور و علاقه کوشا و هوشیاز عمل کند.</div> <div dir="RTL">• پویندگی در تقابل با ایستایی قرار دارد و به مفهوم برگذشتن هدفمند از وضعیتهای گوناگون، تجربه‌اندوزی و ورود به موقعیت‌های جدید است. پویندگی شاید گاه توأم با تکوین باشد ولی مهم حرکت از یک وضعیت یا یک هویت به وضعیت و هویتی دیگر است. خودآمایی در آن دارای نقش مهمی است ولی نه یک سنخ از خودآمایی که سنخهای گوناگونی از آن.</div> <div dir="RTL">• دلبستگی اشاره به یگانگی با دیگران در گسترۀ زندگی شخصی و اجتماعی بر مبنای میل دوجانبه به همبودگی با یکدیگر دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">هر یک از این سه ارزش-آرمان به دو ارزش-آرمان دیگر مرتبط و وابسته است. بدون پویندگی و دلبستگی نمی‌توان سرزنده بود؛ پویندگی بر مبنای سرزندگی و دلبستگی امری ممکن است؛ و دلبستگی به اتکاء سرزندگی و در فرایند پویندگی شکل می‌گیرد. به هر رو بهتر آن است که پیش از آنکه در مورد ارتباط و وابستگی این سه ارزش-آرمان بیکدگر سخن بگوئیم به ویژگی‌های یکایک آنها بپردازیم.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سرزندگی </b></div> <div dir="RTL"><b> </b></div> <div dir="RTL">در جهانی که انسان آن گونه که ماکس وبر به ما نشان داده در قفس آهنین دو دستگاه غول پیکر و پیچیدۀ سرمایه‌داری و بوروکراسی گرفتار آمده است<a title="" name="_ftnref2" href="#_ftn2"><span><span dir="LTR"><span><span>[2]</span></span></span></span></a> سرزندگی اهمیتی فوق‌العاده یافته است. در گسترۀ زندگی اجتماعی و شخصی انسان نه به آزادی و به ارادۀ خود که بر مبنای ساز و کار نظم حاکم کار و زندگی می‌کند. بامداد به سوی کار می‌شتابد و شامگاهان خسته و کوفته بخانه بازمی گردد. به گاه کار باید نظمی آهنین را گردن نهد، با جمعی گاه پریشان حال و گاه از خود و دیگران بیگانه بسازد و حتی خود را علاقه‌مند به کار خویش نشان دهد. در خانه و در روابط اجتماعی نیز انسان مجبور است در چارچوب نظمی معین زندگی خود را پیش برد، به مجموعۀ قوانینی که کم و بیش تمامی رفتارهای اجتماعی را تنظیم می‌کنند تمکین کند و به هنجارهای اجتماعی وفاداری نشان دهد. برنامۀ کار و زندگی برای هر کس پیشاپیش به نوعی تعیین شده است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">سرزندگی نه شورش علیه چنین نظم و روالی که تبدیل آن به گسترۀ کنش بر مبنای شور و علاقه است. انسان از خود و دیگران انتظار دارد که سرزنده، با شور و شوق، زندگی را پیش برد و کارهای خود را انجام دهد. جنبه‌ای از سرزندگی لذت از انجام کاری است که انسان در دست دارد و زندگی‌‌ای است که می‌زید. جنبه‌ای دیگر از آن، انجام کار و پیشبرد زندگی به دقت تمام، با توجه به تمام جزئیات، و ساماندهی آن به بهترین شکل ممکن است. لذت و دقت بخودی خود با یکدیگر سازگار نیستند. دقت از انضباط و تمرکز نشأت می‌گیرد و هر دو نابود کنندۀ لذت هستند؛ لذت نیز بیش از آن درونمند است که با دقت سر سازگاری داشته باشد. اما خودانگیختگی این دو را به یکدیگر متصل می‌سازد. دقت برخاسته از انضباطی اجباری، و نه دقتی خودانگیخته، ناقض لذت است. خودانگیختگی جنبه‌ای دیگر از سرزندگی است. سرزندگی را کسی نمی‌تواند هدفمند برای خود بیافریند. در اینصورت نه فقط پدیده‌ای جعلی است که به ضد خود یعنی اجبار آمیخته می‌شود. سرزندگی تا آنجا که خودانگیخته نزد انسان شکل می‌گیرد از اصالت برخوردار است. در نقطۀ مقابل سرزندگی مرگ اجتماعی قرار دارد. مرگ اجتماعی در تعریف ارلاندو پترسون از آن، آنهنگام رخ می‌دهد که فرد عضویت خود را در اجتماع از دست داده و از آن برون رانده می‌شود.<a title="" name="_ftnref3" href="#_ftn3"><span><span dir="LTR"><span><span>[3]</span></span></span></span></a> بر این مبنا سرزندگی در بستر روابط اجتماعی‌ای شکل می‌گیرد که به فرد هویت و به زندگی معنا می‌بخشد.<a title="" name="_ftnref4" href="#_ftn4"><span dir="LTR"><span><span>[4]</span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><span>به شکل یک ارزش-آرمان، سرزندگی خصلتی شخصی یا ویژگی هویتی نیست. مهم آن نیست که انسان شخصیتی سرزنده به دست آورد و روحیه‌ای شاد و پر نشاط داشته باشد، بلکه مهم آن است که در موقعیت‌های گوناگون رویکردی سرزنده داشته باشد. سرزندگی نه تابعی از شخصیت و هویت انسان که تابعی از موقعیت کنش است.</span></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در اینکه برخی دارای روحیه‌ای سرزنده و شاداب هستند و برخی دیگر مبتلا به نوعی از افسردگی یا بی‌خوصلگی هستند شکی نیست. در این نکته نیز شکی نیست که داشتن روحیه‌ای سرزنده برای همه بس مطلوب‌تر از ابتلا به افسردگی است. ولی به دست آوردن شخصیتی سرزنده یک آرمان ارزشمند برای مبارزه یا فعالیت اجتماعی نیست، یک آرزو یا یک حسرت است. در مقایسه، شکل‌گیری موقعیت‌هایی که بتوان در آن رویکردی سرزنده داشت یک آرمان است، آرمانی برخوردار از آن ارزش که برای تحقق آن دست به تلاش و مبارزه زد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ولی در چه موقعیت‌هایی رویکرد سرزنده دارای امکان پیدایش یا شکل‌گیری است؟ در این مورد پژوهش چندانی انجام نگرفته ولی می‌توان به اتکاء پژوهش راندال کولینز دربارۀ نیروی (انرژی) عاطفی<a title="" name="_ftnref5" href="#_ftn5"><span><span dir="LTR"><span><span>[5]</span></span></span></span></a>، به نکاتی معین اشاراتی داشت. پیش از هر چیز ضروری است که کنش در کناکنش با دیگر کنشگرانی با برخوردی همدلانه صورت گیرد تا فرد دچار تشویش و دلهره نشود. در این زمینه، هر چه هنجارها مجردتر و کلی‌‌تر باشند و اجازۀ تفسیر بازتری را بدهند فرد از امکان خلاقیت بیشتر برخوردار خواهد بود. از سوی دیگر باید بیشترین میزان آزادی برای فرد در پیشبرد کنش یا شکل پیشبرد کنش وجود داشته باشد تا فرد بتواند از تمامی مهارتها و خلاقیتهای خود بهره جوید. همچنین فرد باید از امکان نمایش خود، نمایش توانمندی‌ها، مهارتها و تیزهوشی خود حتی تا حد اغراق، برخوردار باشد و بازشناسی دیگران را در مورد آنچه به نمایش می‌گذارد نیز به دست آورد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">اگر این چند مورد را عواملی در قلمرو روانشناسی اجتماعی به شمار آوریم، از عواملی بیشتر اجتماعی نیز می‌توان نام برد. میزان ادغام اجتماعی و اعتماد (افراد به یکدیگر و نهادهای اجتماعی) احتمالاً مهمترین عوامل اجتماعی هستند. این دو عامل به فرد توان و اعتماد به نفس لازم را برای اتخاذ رویکردی سرزنده می‌بخشند. در آن پسزمینه، انسان با شور و احساس اقتدار دست به کنش می‌زند. عامل اجتماعی دیگری، میزان مشارکت انسان‌ها در عرصه‌های تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمها است. مشارکت قوی‌تر و همه جانبه‌تر زمینه را برای کنندگی یا اعمال ارادۀ بیشتر و سرزندگی بیشتر فراهم می‌اورد. ولی میزان مشارکت خود به عامل دیگری وابسته است. باز یا بسته بودن ساختار اقتصادی و سیاسی جامعه نقشی تعیین کننده در این مورد ایفا می‌کنند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">سرمایه‌داری و بوروکراسی هر دو ساختارهایی بسته هستند. یکی بر اساس سود و استثمار نیروی کار می‌چرخد و دیگری بر اساس کارایی و عقلانیت هدفمند بنیان گذاشته شده است. ارادۀ افراد، چه سرمایه‌داران و بوروکراتها و چه کارگران و توده‌های مردم، در چگونگی کارکرد آنها نقشی ندارد. ولی در هر دو مورد تجربۀ دوران بعد از جنگ اروپای غربی نشان داده است که می‌توان تا حد معین و محدودی ارادۀ عمومی را بر آنها مسلط ساخت و در آن شرایطِ مشارکت را برقرار ساخت. این خود البته وابسته به میزان سرزندگی توده‌ها و کنشگران اجتماعی و سیاسی است. هر چه آنها فعالتر باشند و خواهان دخالت بیشتری در کارکرد نهادهای اقتصادی و سیاسی باشند تا همان حد درهای نهادها را بیشتر به روی ارادۀ خود باز خواهند کرد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">سرزندگی امری یا پدیده‌ای بیگانه با جامعۀ مدرن نیست. اصلاً زندگی مدرن بر اساس سرزندگی انسان‌ها بنیاد گذاشته شده است. اقتصاد جهان مدرن بر پایۀ آفرینندگی، نوآوری و کار منضبط خودانگیخته بنیان گذاشته شده است؛ سیاست آن بر اساس مشارکت سرزندۀ شهروندان در عرصه‌هایی همچون نهادهای مدنی و انتخابات ادواری قرار دارد؛ و فرهنگ آن بر مبنای نو آوری و آفرینندگی هنرمندان و فرهنگ‌سازان از یکسو و رویکرد باز و مشتاقانۀ توده‌های مخاطب سازماندهی شده است. این نکته‌ای است که نه فقط از سوی مدافعین مدرنیته که از سوی منتقدین آن مطرح شده است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">مارکس و وبر مشهور به بررسی و تأکید بر ساختار بستۀ جامعه مدرن هستند ولی آنها هر دو توجهی ویژه به عامل سرزندگی در پیدایش و تکوین جامعه مدرن نشان داده‌اند – هر چند هر دو نیز تأکید بر به اتمام رسیدن این سرزندگی دارند. مارکس در مانیفست پیدایش و تکوین سرمایه داری را به سرزندگی بورژوازی نسبت می‌دهد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">به باور مارکس بورژوازی در پی سود بازارهای جدید برای کالاهایش می‌جوید و در این فرایند نه فقط مرزهای ملی و فاصله‌های جغرافیایی در می‌نوردد که به ستیز با دیدگاه‌ها و باورهای کهنه و سنتی بر می‌خیزد. بر مبنای درک مارکس بورژوازی را می‌توان طبقه‌ای انقلابی در دوران آغازین پیدایش جامعۀ سرمایه‌داری خواند. مارکس ولی سرمایه‌داری تکوین یافته را دشمن سرزندگی کارگران، توده‌های مردم و حتی خود سرمایه‌داران می‌داند. تمرکز فوق‌العادۀ سرمایه، سیر نزولی نرخ سود، بحرانهای ادواری و فقر روزافزون کارگران، شور مشارکت در فعالیتهای اقتصاد را نزد همه دچار کاهش می‌کند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ماکس وبر سوداگران پروتستانت را دارای نقشی مهمی در پیدایش سرمایه‌داری و بطور کلی‌تر جامعۀ مدرن می‌داند.<a title="" name="_ftnref6" href="#_ftn6"><span><span dir="LTR"><span><span>[6]</span></span></span></span></a> وبر بر آن است سوداگران پروتستانت نه در پی سود که بخاطر باور به ارزش‌هایی دینی به استقبال کار سخت، سرمایه‌گذاری منظم هدفمند و زندگی سازمانیافته پیرامون انضباط و کار می‌شتافتند. آنها موفقیت در زندگی اینجهانی را نشانۀ سعادت اخروی می‌دیدند. با این حال، سرزندگی سوداگران پروتستانت سرزندگی تک ساحتی‌ای و بطور عمده متمرکز بر کار، انضباط و سرمایه گذاری بود. زندگی آنها زندگی خشک و پیراسته از هر نوع تفریح و لذت بود. آنها فقط در زمینه تولید و تجارت و موفقیت در زندگی مادی پر شوق و شوق عمل می‌کردند. به هر رو، وبر این سرزندگی را در دوران مدرن امری اتمام یافته می‌داند. سوداگران پروتستانت با انگیزۀ ارزشی سرمایه‌داری را بنیان گذاشتند ولی آنگاه که سرمایه داری تکوین یافت و به دستگاه بزرگ و پیچیده‌ تبدیل شد (که امروز با آن روبرو هستیم) دیگر نیازی به آن انگیزه و شور وجود ندارد. امروز همه به ضرورت در چارچوب این دستگاه کار می‌کنند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><span>نئولیبرال‌ها بر این باورند که بر خلاف داوری وبر، حتی امروز، سرزندگی در حوزۀ فعالیت‌های اقتصادی نه فقط امری ممکن که تضمین کنندۀ رشد اقتصادی، رفاه و همبستگی اجتماعی است. آنها سرمایه‌داری را عرصه‌ای باز برای آزادی و رقابت کنشگران در زمینۀ رسیدن به هدفهای مادی دانسته و سرزندگی انسان‌ها در آن عرصه را فراهم آورندۀ خوبی‌ها و خوشی‌های زندگی مدرن می‌شمرند. بطور کلی، هر چند مارکسیست‌ها بر انسداد سرمایه‌داری بمثابۀ ساختار اقتصادی جامعۀ مدرن پای فشرده‌اند این باور امروز تبلیغ می‌شود که بازار (سرمایه‌داری) با نظام پاداش مادی سریع خود همه کنشگران اقتصادی را، چه کارگران و چه سوداگران و سرمایه‌داران، به فعالیت بر می‌انگیزد. نئولیبرال‌ها مدام در حال تبلیغ این باور هستند که سرمایه‌داری، با پاداش مادی فعالیت موفقیت آمیز در زمینۀ تولید کالا و خدمات، انسان‌ها را به هوشیاری، آفرینندگی و نوآوری فرا می‌خواند. برای نئولیبرال‌ها مقولۀ پاداش مادی از اهمیت خاصی برخوردار است. از یکسو پاداش مادی محسوس و قابل اندازه‌گیری است و از سوی دیگر در نظام سرمایه‌داری و دستگاه ایدئولوژیک آن قابل تبدیل به هر امتیاز و ارزش دیگری است. پول را نه فقط می‌توان در بازار به کالا تبدیل کرد بلکه با آن سلامتی، شادی، آرامش یا تفریح و لذت نیز خرید. چه بخاطر تبلیغات گستردۀ نئولیبرال‌ها و چه بخاطر ساختار جامعۀ مدرن، در حالیکۀ در عرصه‌های دیگر زندگی اجتماعی نشان چندانی از سرزندگی بچشم نمی‌خورد، در عرصۀ فعالیتهای اقتصادی سرزندگیِ چشمگیری از بخش مهمی از جمعیت، از دستمزد بگیران گرفته تا سوداگران و سرمایه‌داران، دیده می‌شود. شاید برای کسب در آمد بیشتر یا شاید برای لذت از انجام یک کار و رسیدن به هدفی معین، بسیاری از انسان‌ها با شور و شوق زندگی خود را اختصاص به کار ودیگر فعالیتهای اقتصادی می‌دهند. </span></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><span>حوزۀ فعالیتهای اقتصادی به کنار، در حوزه‌های اصلی زندگی اجتماعی معاصر نشان چندانی از سرزندگی دیده نمی‌شود. در حوزۀ سیاست شرکت در انتخابات ادواری هر چند سال یکبار اوج فعالیت شهروندان است. گاه حادثه‌ای رخ داده، بخشی از توده‌ها برای اعتراض به تحولی یا رویدادی به خیابانها می‌آیند یا در حوزۀ عمومی فعال می‌شوند ولی بطور معمول آنها پس از یک دورۀ کوتاه فعالیت بدون احساس خاصی به خانه و آرامش و لختی خود بازمی‌گردند. فعالیت مداوم سیاسی یا اختصاص به سیاستمداران دارد یا به شکل پرداخت شهریۀ عضویت در احزاب و اتحادیه‌های صنفی در آمده است. در حوزۀ فرهنگ نیز وضعیت متفاوتی برقرار نیست. شاید به تعداد هنرمندان، نویسندگان و پژوهشگران افزوده شده باشد و مصرفِ فراورده‌های فرهنگی شکل یک گرایشی همگانی یافته باشد ولی بازتولید فرهنگ بیش از پیش به متخصصینی سپرده شده است که بصورت حرفه‌ای و در قبال پاداش مادی آن کار را انجام می‌دهند. خیل توده‌‌ها امروز بیشتر و بیشتر مصرف کنندگان محض کالا‌های فرهنگی، تماشاچی، شنونده و بیننده هستند. آنها بیش از هر چیز، در جستجوی آرامش و لذت، برای رهایی از خستگی و دغدغۀ کار به فرهنگ روی می‌آورند و بدانگاه نمی‌خواهند کسی جز مصرف‌کننده یا دریافت کنندۀ محض باشند. در حوزۀ عمومی ِزندگی اجتماعی، سپهر تفریح، جمعهای دوستانه و زندگی باز شهری (یا دیدارهای چهره به چهره با دیگران در کوچه و خیابان)، نیز، با گرایشی مبتنی بر سرزندگی کنشگران روبرو نیستیم. در این حوزه انسان‌ها دیگر فرصت خود نمائی، برساختن رابطه با دیگری و ابراز آشکار لطف و صممیت خود ندارند. آنها بیشتر سپهری پیشاپیش ساختار و سامان یافته را مقابل خود می‌بینند، ساختاری که ارادۀ انسان بر آن تأثیری ندارد. </span></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سرزندگی و آزادی</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">از آنجا که سرزندگی چیزی بیشتر، پیچیده‌تر و همزمان کمتر و ساده تر از آزادی است، شرایط رسیدن بدان نیز متفاوت با شرایط رسیدن به آزادی است. آزادی به یک تعریف به معنای غیاب نیروی مداخله‌گر در فرایند تصمیم‌گیری و رسیدن به خواستهای خود و به تعریفی دیگر خودسامانی و تصمیم‌گیری و کنش بر مبنای خواست و ارادۀ واقعی خود است.<a title="" name="_ftnref7" href="#_ftn7"><span><span dir="LTR"><span><span>[7]</span></span></span></span></a> در یک کلام، آزادی با رهایی از اجبار و مانع و کنش بر مبنای خواست خود تحقق پیدا می‌کند. مبنای آزادی نزد انسان وجود دارد. فقط کافی است تا انسان از موانع موجود بر سر راه خود، چه موانع خارجی همچون نهادهای سیاسی و اجتماعی و چه موانع درونی همچون احساسات آنی، رهایی یابد تا بتواند به آزادی دست یابد. در مقایسه، سرزندگی وابسته به برگذشتن از مانعی نیست. در درون انسان و در وجود انسان مبنا و بنیادی برای سرزندگی وجود ندارد. سرزندگی در وابستگی به شرایط کنش نزد انسان شکل می‌گیرد. شاید انسان در یک موقعیت معین پیشاپیش از شور و شوق خاصی برخوردار باشد ولی این شور و شوق خود محصول حضور انسان در عرصه‌های دیگر کنش و کناکنش است. سرزندگی برگرفتن انگیزه (بیشتر) و شور از شرایط کنش است و میزان برخورداری از آن را انسان بخوبی احساس می‌کند. مهم در این مورد نهاد سیاسی اجتماعی خاصی یا رویکرد افراد خاصی نیست بلکه مجموعۀ عوامل است. در این مجموعه، عامل شرایط و ساختار اجتماعی همانقدر دارای نقش است که شرایط و ساختار روانی-‌اجتماعی کنش. هم از اینرو در حالیکه آزادی خواستی همواره متوجه نهادهای سیاسی و اجتماعی بوده است، سرزندگی نه خواستی معین است و نه متوجه نهادهایی معین می‌شود. سرزندگی بیشتر خواستی کلی است. انسان می‌خواهد در تمامی لحظه‌های زندگی، در تمامی کنشهای خود سرزنده باشد ولی هیچ عامل معینی در تحقق آن نقش اصلی را ندارد تا انسان بتواند با تمرکز بر آن بدان دست یابد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در مقایسه با آزادی، سرزندگی هیچگاه نمی‌تواند وهم‌آلود باشد. کسی که خود را سرزنده احساس می‌کند، کسی که با لذت از موقعیت خود و کاری که در دست دارد دست به کنش می‌زند و کنش خود را دقیق و قدرتمند پیش می‌برد به سرزندگی دست یافته است. شاید بتوان گفت او بیهوده احساس لذت می‌کند یا ندانسته قدرتمند و با دقت کنش خود را پیش می‌برد ولی سرزندگی او را نمی‌توان نفی کرد. در مورد آزادی می‌توان بسادگی تمام احساس آزادی، احساس بهره‌مندی از آزادی را توهم شمرد. می‌توان پنداشت که کسی هدایت شده یا از سر اجبار رفتار کند ولی خود را برخوردار از آزادی احساس کند. به این خاطر باید از آزادی تعریف مشخص و دقیقی ارائه داد تا در مورد آن دچار فریب و اشتباه نشد. نمونۀ بارز این رویکرد را می‌توان در مورد آزادی انتخاب و رقابت در نظام سرمایه‌داری دید. در حالیکه برخی لیبرال‌ها و نئولیبرال‌ها آندو را نمود بارز آزادی می‌دانند سوسیالیستها و در رأس آنها مارکسیست‌ها آندو را نه نمود آزادی همه که نمود اجبار و اسارت انبوه توده‌ها می‌دانند. بحث سوسیالیستها و مارکسیست‌ها آن نیست که آزادی انتخاب و رقابت در نظام سرمایه‌داری وجود ندارد، نقد آنها این است که انتخاب و رقابت فقط در چارچوب بسته‌ای صورت می‌گیرد. از یکسو، حوزه‌های انتخاب و رقابت محدود و سطحی هستند و از سوی دیگر میزان بهره‌مندی افراد از منابع موجود و الگوهای موجود فرهنگی انتخاب و فرجام رقابت را تعیین می‌کند. انسان‌ها شاید احساس کنند که آزاد هستند تا انتخاب خود را داشته باشند و به رقابت با یکدیگر بپردازند ولی این چیزی جز یک توهم نیست. انتخاب و رقابت آنها در چارچوبی پیشاپیش تععین شده رخ می‌دهد. این نکته را ولی نمی‌توان در مورد سرزندگی بیان کرد. سرزندگی همان احساس و رویکرد انسان بگاه کنش است. اگر کسی با شور و شوق دست به کنش می‌زند و موقعیت خو
محمدرفیع محمودیان − آزادی انسان، برابری انسان‌ها و همبستگی جامعه، سه ارزش-آرمان اصلی دوران مدرن به شمار می‌روند. امروز اما دیگر نمی‌توان آن سه را دارای اهمیت گذشته دانست.
نظرها
نظری وجود ندارد.