جنجال‌ها بر سر نمایشگاه «مدهای معاصر اسلامی» در آلمان

آغاز به کار نمایشگاه «مدهای معاصر اسلامی» در موزه هنرهای کاربردی فرانکفورت با جار و جنجال‌های بسیار همراه شد. گرچه برگزارکنندگان‌ نمایشگاه تاکید کرده‌اند که مسئله آنها مُد و نه سیاست بوده و قصد آن‌ها نشان دادن تنوع و گوناگونی در پوشش «موقر» زنان مسلمان است، برگزاری نمایشگاه در آلمان به سرعت به مسئله‌ای سیاسی بدل شد و از راستگرایان نژادپرست گرفته تا فعالان حقوق زنان با برگزاری آن مخالفت کردند.

نمایشگاه «مدهای معاصر اسلامی» پنج‌شنبه ۴ آوریل/ ۱۵ فروردین در موزه هنرهای کاربردی فرانکفورت افتتاح می‌شود و تا ۱۵ سپتامبر ادامه خواهد داشت. این نمایشگاه که اولین بار در سپتامبر ۲۰۱۸ در سانفرانسیسکو با یک «پشتیبان مالی ناشناس» آغاز به کار کرد، حجاب زنان مسلمان را به عنوان یک پدیده مدرن و به‌روز نشان می‌دهد و «عبا» و «روبنده» را در قالب مد‌های شکیل و دلنشین به نمایش می‌گذارد.

در این نمایشگاه ۸۰ دست لباس مختلف با تمرکز بر نوع پوشش زنان خاورمیانه، مالزی و اندونزی به نمایش گذاشته می‌شود که بسیاری از آن‌ها از طراحان خاورمیانه و آسیایی اجاره شده‌اند. تنوع لباس‌ها از عبا، روسری، پیراهن‌های رنگارنگ تا بورکینی (مایوی اسلامی) و حجاب‌های ورزشی نایک را در برمی‌گیرد.

نمایشگاه تصاویری رنگارنگ از زن مسلمان عرضه می‌کند: از زنی با شلوار جین هیپ، تا یکی دیگر با عینک‌ آفتابی عجیب، یا آن دیگری با روسری زرد و پیرسینگ بینی.

برخی مدل‌های این نمایشگاه جز صورت و دست‌هایشان، برهنگی دیگری ندارند، بقیه «کاملاً» پوشیده هستند و از زیر نقابشان فقط چشم‌هایشان را می‌توان دید.

ژیل الساندرو کیوریتور (هنرپرداز) این نمایشگاه در سان فرانسیسکو می‌گوید: «تمرکز نمایشگاه در واقع پوشش موقر مدِ روز است و ما تلاش داریم در این نمایشگاه نشان دهیم که انتخاب‌های زیادی برای انبوه زنان مسلمان وجود دارد.»

اما پوشش زنان مسلمان همیشه موضوعی جنجالی بوده است. حجاب محل بسیاری از بحث‌های مهم درباره اسلام سیاسی است. مخالفت‌ها با حجاب اسلامی از جبهه‌هایی مختلف و بعضاً متضاد مطرح شده‌اند: از یک طرف طرفدارن حقوق زنان حجاب را مانعی بر سر راه آزادی زنان می‌دانند. از طرف دیگر، تعصب غرب علیه مسلمانان (یا به عبارتی اسلام‌ستیزی غربی‌ها) به مخالفت با برقع و روسری در اماکن عمومی در کشورهای غربی انجامیده است.

به همین دلیل، از زمان انتشار خبر برگزاری نمایشگاه مدهای معاصر اسلامی در فرانکفورت آلمان جنجال‌های زیادی بر سر برگزاری آن در گرفته است.

برگزارکنندگان نمایشگاه گفته‌اند که پیش از افتتاحیه نامه‌های نفرت‌پراکن نژادپرستانه دریافت کرده‌اند. آنها از این رو با تشدید اقدامات امنیتی، بازرسی بدنی بازدیدکنندگان را در دستور کار خود قرار داده‌اند.

اما طیف دیگری از مخالفت‌ها از سوی فعالان حقوق زنان مطرح شده است.

گروه مستقل «زنان مهاجر برای سکولاریسم و تعیین سرنوشتِ خود» از هفته‌های پیش از برگزاری نمایشگاه با انتشار یک نامه سرگشاده در نشریه فمینیستی «اِما»، نسبت به برگزاری این نمایشگاه اعتراض کردند. این گروه که متشکل از تعدادی از زنان مهاجر ایرانی نیز هست، با اشاره به مبارزه زنان ایرانی علیه حجاب اجباری برگزاری همزمان چنین نمایشگاهی را در آلمان، کشوری سکولار و داعیه دار دفاع از حقوق بشر، به باد انتقاد گرفتند.

آنها در این نامه خطاب به برگزارکنندگان این نمایشگاه نوشتند:

«شما، با این نمایشگاه، مبارزه فعالان حقوق بشر در کشورهای اسلامی را نادیده گرفته‌اید؛ فعالانی که با مبارزه علیه پوشش اجباری و حجاب، آزادی، امنیت و زندگی خود را به خطر انداخته‌اند. هر ساله هزاران زن در ایران به خاطر تخطی از قوانینِ ناظر بر پوشش مجازات می‌شوند... از طرف دیگر شما به این پوشش اجباری پلتفرمی تقدیم کرده‌اید، گویی که زنانِ متاثر [از حجاب اجباری] حق تعیین پوشش خود را به شیوه‌ای رنگارنگ و مزین دارند. چه فکر کرده‌اید؟ چند زن در کشورهای اسلامی واقعا به این «مد معاصر» دسترسی دارند؟ شاید تعدادی کم از یک قشر بهره‌مند، ولی آنها نیز این نوع پوشش را تنها در مناسبتی خاص، در میان خانواده، در تعطیلات، یا فقط در میان زنان، به تن می‌کنند.»

بعد از انتشار این نامه اعتراضات همچنان ادامه یافت. در هفته‌های اخیر پژوهشگران و فعالان حقوق بشر که خود از فرهنگ اسلامی برخواسته‌اند، لب به اعتراض گشودند.

سیران آتش، وکیل و موسس مسجد ابن رشدـ‌گوته در برلین (مسجد لیبرال برلین) نیز به برگزاری این نمایشگاه اعتراض کرده است:

«به مصرف‌کنندگان قبولانده‌اند که پوشاندن زنان مسلمان مسئله هویت مذهبی، فرهنگی و فردی است، و ادعا می‌شود که همه این پوشش‌های زیبا و مدِ روز تنوع و گوناگونی جایگاه‌ها در جهان اسلام را نشان می‌دهد. آن‌گاه میلیون‌ها زن و کودکی که مجبور به پوشیدن حجاب شده‌اند، زیرِ حجاب رنج کشیده‌اند، آن را از سر برداشتند یا هرگز به تن نکردند کجا هستند؟ برگزارکنندگان چنین نمایش و نمایشگاهی نوکر دروغگوی سرکوب زنان و این اقتصاد هستند. آنها خود را به ازای یک پول هنگفت به صنعت نساجی و اسلام‌گرایانی می‌فروشند که دوست دارند در بهترین حالت همه زنان جهان را باحجاب کنند. یک جنگ مذهبی برای سر و موی زنان به رهبری اسلام‌گرایان و با حمایت غربی‌های به اصطلاح لیبرال در گرفته است؛ غربی‌هایی که می‌خواهند از زن محجبه در برابر غربِ وحشی محافظت کنند…»

لاله آکگون، کمیسیونر سابق حزب سوسیال دموکرات آلمان و عضو لیگ اسلامی لیبرال نیز یکی دیگر از معترضان است؛ او گفته:

«هیچ مد موقری برای پوشش اجباری زنان مسلمان وجود ندارد. نه! حجاب نشانه تنوع [سلایق] نیست. هر کس که از این ساختارهای زن‌ستیز اسلام‌گرایان ارزشی اسمی برداشت می‌کند و آنها را در قالب کلمات و تصاویر در می‌آورد علیه زنان مسلمان مرتکب گناه می‌شود. می‌خواهیم علیه این ساده‌لوحی که تنوع و گوناگونی در کشور ما را با پوشش زنان معادل می‌کند فریاد بزنم. بنیاد ارنست ماکس فون گرونلیوس، بانک متزلر و بنیاد اشپارکاسه فرانکفورت که پشتیبان این نمایشگاه هستند بهتر بود این پول را، به جای این نمایشگاه بی‌معنا، برای پروژه‌های زنان پیشرو خرج می‌کردند.»

علی ارتان توپراک، سخنگوی گروه مستقل اسلام سکولار و رئیس جامعه کرد آلمان (KGD) نیز نمایشگاه مدهای اسلامی معاصر را نوعی سرکوب دانسته و گفته است:

«هر شکلی از تبلیغ حجاب زنان سرکوب و نازل‌کردن آن‌هاست. تلاش برای نشان دادن یونیفورم‌های سرکوب به عنوان مد و تفاهم با آن شیوه‌ی نگاهی غربی و بسیار ساده‌لوحانه است. تعداد زیادی از سیاستمداران، فعالان و رسانه‌ها، و هنرمندان به خصوص چپ و لیبرال به خاطر نسبی‌گرایی فرهنگی‌شان، اسلام‌گرایی را بی‌اهمیت می‌شمارند؛ و بسیاری از زنان که خود را فمینیست می‌دانند به ما حجاب را به عنوان نماد آزادی، و شریعت را به عنوان نظام قانونی آلترناتیو می‌فروشند... بنابراین همه این نیروهای ظاهراً پیشرو در غرب احمق‌های به‌دردبخوری برای اسلام سیاسی هستند که به همه ایده‌آل‌های روشنگری، و به خصوص به زنان پیشرو در جهان اسلام خیانت می‌کنند.»

روشنفکران مسلمانِ منتقد اسلام سیاسی، یا غرب‌گرایان اسلام‌ستیز، هر کدام با استدلال‌ها و توجیه‌های خود مخالف برگزاری این نمایشگاه هستند.

اما طیف مد طرف دیگری دارد که آن نیز خالی از جنجال نبوده است. در سر دیگر این طیف نمایش برهنگی و اندام زنانه هم موضوع اعتراض بوده است. فمینیست‌ها در کنار بسیاری دیگر از منتقدان کالایی‌سازی بدن زنان، نمایش برهنگی زن را نمادی از مردسالاری توصیف کرده‌اند و به وضعیت مدل‌ها و کارگران زن صنعت مد، پورن و نمایش با نگاهی انتقادی نگریسته‌اند.

هر چه که باشد، به نظر می‌رسد صنعت مد و اقتصاد حول آن چه با نمایش برهنگی و چه با نمایش حجاب، محل وقوع بسیاری رفتارهای زن‌ستیزانه بوده است.

در همین زمینه:

تحسین و انتقاد از روسری سر کردن زنان نیوزیلندی در حمایت از قربانیان تروریسم

ما و حجاب و غربی‌ها

به اسم همبستگی با ما حجاب نپوشید

نمایشگاه‌های مد و لباس اسلامی: پوشش فرمایشی!