گزارش آزادی رسانه‌های گزارش‌گران بدون مرز: ایران در میان ۱۸۰ کشور در رده ۱۷۰
گزارش‌گران بدون مرز می‌گوید ایران یکی از سرکوب‌گرترین کشورهای جهان برای روزنامهنگاران و شهروند خبرنگاران است. مهار حکومتی خبرها و اطلاعات در ایران همه جانبه است.
رضا حاجی‌حسینی
تازه‌ترین گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز (RSF) درباره میزان آزادی رسانه‌ها در کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۱۹، جمهوری اسلامی ایران را در میان ۱۸۰ کشور در رتبه ۱۷۰ نشان می‌دهد: شش پله سقوط نسبت به سال ۲۰۱۸.
این گزارش درباره جمهوری اسلامی ایران می‌گوید:
«رژیم جنگ خود علیه آزادی اطلاع‌رسانی را به خارج از مرزهای ایران نیز کشانده است. با آنکه تلاش در بهتر نشان دادن چهره خود دارد، اما رسانه‌های جهانی و فارسی‌زبان در خارج از مرزهایش را نیز مورد حمله سانسور قرار می‌دهد.»
رضا معینی، مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز درباره این گزارش و وضعیت آزادی رسانه‌ها در ایران به زمانه می‌گوید:
«در سال گذشته در ایران افزایش دستگیری‌ها، محاکمه‌های ناعادلانه و حکم‌های سنگینی را داشتیم که برای روزنامهنگاران و شهروند خبرنگاران صادر شد و اینها از عوامل اصلی سقوط شش پله‌ای ایران در جدول رده‌بندی آزادی رسانه‌های گزارش‌گران بدون مرز هستند.»
به گفته معینی، تضعیقات و مسدودسازی دسترسی به اطلاعات از جمله سانسور کردن سایت‌های اطلاع‌رسانی و فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی از دیگر مسائل اصلی در زمینه نقض آزادی رسانه‌ها در ایران به شمار می‌روند.
نوع بررسی سازمان گزارش‌گران بدون مرز اما بر هفت محور متکی‌ست و این محورها از چارچوب‌های قانونی تا وضعیت آزارگری روزنامهنگاران، زیرساخت‌ها و همه آن‌چه را به آزادی رسانه‌ها در یک کشور مربوط است، در برمی‌گیرند.
در گزارش آزادی رسانه‌های سال ۲۰۱۹ گزارش‌گران بدون مرز، نروژ، فنلاند و سوئد در رده‌های اول تا سوم هستند و هلند و دانمارک، چهارم و پنجم.
در قعر این جدول اما ترکمنستان جایگزین کره شمالی شده و کره شمالی با یک پله صعود به رتبه ۱۷۹ آمده است. ویتنام، چین و اریتره هم بالای کره شمالی ایستاده‌اند.
از دیگر تغییراتی که در این جدول قابل توجه است، سقوط سه پله‌ای ایالات متحده آمریکاست:
«آزادی رسانه‌ها در دومین سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ کاهش یافته است. حملات لفظی دولت و افراد خصوصی همچنین به طور فزاینده خصمانه شده است و در ماه ژوئن تبدیل به حملات فیزیکی شد، زمانی که یک فرد مسلح وارد اتاق خبر کاپیتال گازت در مریلند شد و چهار روزنامه‌نگار و یکی دیگر از کارکنان در این حمله هدف‌مند به روزنامه محلی کشته شدند.»
بر اساس گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز، در سال ۲۰۱۸ دولت ترامپ بارها تلاش کرده تا مانع دسترسی روزنامهنگاران به رویدادهای مربوط به منافع عمومی شود.
از میان همسایگان ایران اما عربستان سعودی در جدول آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۹ در رتبه ۱۷۲ قرار گرفته است: دو پله پایین‌تر از ایران.
بر پایه این گزارش، عربستان سعودی به هیچ رسانه مستقلی اجازه فعالیت نمی‌دهد:
«روزنامهنگاران سعودی تحت نظارت دقیق مقامات هستند حتی زمانی که در خارج از کشور باشند؛ همان‌گونه که قتل جمال خاشقچی در استانبول در اکتبر ۲۰۱۸ نشان داد. با وجود سخنان محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، در مورد اصلاحات از زمان انتصاب او به ولیعهدی در ژوئن ۲۰۱۷، سرکوب‌ها شدیدتر شده است.»
شمار روزنامهنگاران و شهروند خبرنگاران بازداشت شده در عربستان سعودی از آغاز سال ۲۰۱۷ سه برابر شده است.
وضعیت رسانه‌ها و روزنامهنگاران در ایران
ایران اما همچنان یکی از سرکوب‌گرترین کشورهای جهان برای روزنامهنگاران و شهروند خبرنگاران است.
به گفته گزارش‌گران بدون مرز، مهار حکومتی خبرها و اطلاعات در ایران همه جانبه است.
دست‌کم ۸۶۰ روزنامه نگار و شهروند خبرنگار در فاصله سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۸ هجری خورشیدی از سوی نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی تحت تعقیب قرار گرفته، بازداشت، زندانی یا حتی اعدام شده‌اند:
«در ۳۹ سال گذشته، مهار دولتی اخبار و اطلاعات در ایران همه‌گیر بوده است. جمهوری اسلامی بیشترِ رسانه‌های خبری را سخت در چنگ خود دارد و در برخورد با روزنامهنگاران مستقل، شهروند خبرنگاران و رسانه‌های خبری هرگز نرمش نمی‌کند. در این راه نیز از ابزارهای ایجاد هراس، بازداشت‌های خودسرانه، و حبس‌های طولانی‌مدتِ پس از محاکمه‌های ناعادلانه در دادگاه‌های انقلاب، بهره می‌برد.»
بر اساس گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز، رسانه‌هایی که در ایران برای گزارش‌گری آزاد و بدون وابستگی مقاومت کنند با دشواری برای انجام وظیفه اطلاع‌رسانی مواجه می‌شوند:
«اینگونه، این شهروند خبرنگاران فعال در شبکه‌های اجتماعی هستند که برای گزارش آزادانه اخبار و اطلاعات و تحولات سیاسی در مرکز نبرد برای حق دانستن قرار دارند.»
به گفته مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز اما آن‌چه در گزارش رده‌بندی آزادی رسانه‌ها در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته و به آن اشاره شده است، تلاشی‌ست که در رابطه با هراس‌افکنی در مسیر گردش آزاد اطلاعات و اطلاع‌رسانی صورت می‌گیرد و ایران یکی از نمونه‌های این جریان است:
«ایران و بسیاری دیگر از کشورها و حتی برخی کشورهای دموکراتیک مشغول نقض روند آزادی گردش اطلاعات هستند و پسرفت برخی از دموکراسی‌ها عاملی شده است برای پیشرفت کشورهای اقتدارگرا و دیکتاتوری‌ها.»
ایران در گزارش سال گذشته میلادی سازمان گزارش‌گران بدون مرز با یک پله صعود نسبت به سال ۲۰۱۷ به رده ۱۶۴ آمده بود اما در آن گزارش گفته شده بود ایران هیچ وقت رده‌های آخر جدول و همسایگی در جوار بدترین‌ها را ترک نکرده و فرا رفتن یک رده‌ای نیز نه پیشرفت که در اصل به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورها بوده است.
چگونگی اثرگذاری گزارش‌های نقض آزادی رسانه‌ها
مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز درباره تاثیر گزارش‌های این سازمان بر ادامه روند محدود شدن آزادی رسانه‌ها در جهان می‌گوید اگر جهان سراسر سیاه است و رو به سیاهی می‌رود، اگر نقشه وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی در دنیا هر سال تیره‌تر می‌شود، دلیل بر سکوت کردن و نگفتن واقعیت‌ها نیست:
«وقتی ما می‌گوییم ماشین هراس‌افکنی به راه افتاده یعنی این ماشین در سراسر جهان فعال شده است. برای نخستین بار است که روزنامه‌نگاری در خیلی از کشورهای دموکراتیک نیز شغلی پرخطر شده است. این که رهبران سیاسی در کشورهای مختلف به خودشان اجازه می‌دهند بر خلاف همه معیارها و پرنسیپ‌های دموکراتیک، روزنامه‌نگاری و روزنامهنگاران را دشمن مردم بخوانند -از پایدارترین دموکراسی‌ها تا دیکتاتوری‌ها- بدون شک جهان رو به سیاهی می‌رود اما در مقابل این سیاهی، تلاش و مبارزه برای اطلاع‌رسانی و برای ارائه آن‌چه که می‌تواند زندگی انسان‌ها را تغییر دهد، ادامه دارد.»
به گفته معینی مساله در اینجا به انتخاب میان سکوت و سخن گفتن برمی‌گردد:
«ما یک سازمان مدافع آزادی اطلاع‌رسانی هستیم و در این رابطه همچون خبرنگاران، متعهد به ارائه وضعیتی واقعی از جهان. بنابراین یک بحث بر سر سکوت نکردن و انجام وظیفه‌ای‌ست که به آن متعهد هستیم و یک بحث هم مساله تاثیرگذاری است. در جهانی که امروز ما با آن سر و کار داریم، در جهان اطلاع‌رسانی آزاد، در جهانی که کشورهای کوچکی از جمله و به عنوان نمونه، اتیوپی یا گامبیا به یک باره جهش پیدا می‌کنند، وضعیت کشورهای مختلف مهم است. اینکه آمریکا در این رده‌بندی سه رده پایین آمده، مهم است.»
از آنجا که سازمان گزارش‌گران بدون مرز از جمله سازمان‌های مشاور سازمان ملل متحد است، این گزارش برای توجه جدی به یکی از مسائلی که دولت‌ها باید بر آن نظارت کنند و وضعیت یک کشور را بر اساس آن بسنجند، مورد نظر است و در سال‌های گذشته نیز وضعیت به همین ترتیب بوده است.
امید گشایش؟
آیا با توجه به فشارهای سیاسی خارجی بر جمهوری اسلامی و تغییرات داخلی همچون تغییر رییس قوه قضاییه، انتظار تغییر فضا و امید گشایشی در وضعیت آزادی رسانه‌ها در جمهوری اسلامی وجود دارد؟
رضا معینی در پاسخ به این سوال به زمانه می‌گوید:
«واقعیت این است که امید همواره برای ما وجود دارد. بدون شک تغییرات سیاسی چنانچه در همین گزارش سال ۲۰۱۹ سازمان گزارش‌گران بدون مرز به آن اشاره شده اثرگذار هستند. به عنوان مثال از ازبکستان تا اتیوپی، به دنبال تغییرات سیاسی، تغییراتی در عرصه اطلاع‌رسانی هم رخ داده است. یا شما مالزی را در نظر بگیرید به عنوان کشوری که زیر سیطره اقتدارگرایی بود. به محض برگزار شدن انتخابات آزاد جهش پیدا کرد و وضعیت روزنامهنگاران بهتر شد. در همسایگی ما هم ارمنستان هست که همین وضعیت را تجربه کرد.»
بر اساس گفته‌های مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز، یک سویه تغییرات سیاسی است اما سویه دیگر تلاشی‌ست که روزنامهنگاران و رسانه‌ها می‌کنند.
به گفته معینی در ایران با توجه به خبرهای برساخته و پروپاگاندای حکومتی جنگی رو در رو علیه اطلاع‌رسانی آزاد وجود دارد اما پیروز این جنگ اطلاع‌رسانی بوده و نمونه بارز آن هم خبررسانی در جریان سیل اخیر است.
- در همین زمینه
نظرها
نظری وجود ندارد.