یک روز با «شورش نابودی» در هلند: سوگوارِ اقلیم،‌ شادمان علیه سرمایه‌داری

صدها تن به فراخوان گروه «شورش نابودی» در اوترخت هلند پاسخ دادند و برای اعتراض به «اقدامات ناکافی» دولت جهت مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین راهپیمایی کردند. معترضان خواهان اعلام «بحران اقلیمی» هستند.

تظاهرات شنبه ۲۹ ژوئن / ۸ تیر در یک روز بسیار گرم با استانداردهای هلند از ایستگاه قطار مرکزی اوترخت آغاز شد. معترضان از برابر ایستگاه راهپیمایی را آغاز کردند و پلاکاردهایی را بالا گرفتند که همه آنها به بحران اقلیمی و کم‌کاری دولت اشاره داشتند.

 وقتی به خیابان‌ها وارد شدیم، جمعیت حدود ۵۰۰، ۶۰۰ تن به نظر می‌رسید. تا انتها، احتمالاً به ۸۰۰ تن هم رسیده بود. سازمان‌دهندگان شمار کمتری را در اوترخت پیشبینی می‌کردند. تایس، یکی از آنها می‌گفت احتمالاً ۲۰۰، ۳۰۰ تن خواهند آمد و دیگری هم حداکثر ۵۰۰ تن را پیش‌بینی کرده بود. 

اکثریت غالب راهپیمایان جوان‌های زیر ۳۰ ـ ۳۵ سال بودند. زنان به وضوح شمارشان بیشتر بود و در گوشه و کنار صف راهپیمایی، شعارها را هدایت می‌کردند. سازمان‌دهندگان نیز همگی جوان بودند.

دانش‌آموزان هم آمده بودند و پارچه‌نوشته «جمعه‌های اعتراض» را در دست داشتند؛ اعتصاب دانش‌آموزی که گرتا تونبرگ، دانش‌آموز سوئدی برای اعتراض به بی‌عملی دولت‌ها در قبال تغییرات اقلیمی به راه انداخت. 

شورش نابودی در فراخوان راهپیمایی شنبه نوشته بود: «ما صرفاً آدم‌هایی عادی از همه جا هستیم. ما با داستان‌های خودمان می‌آییم و نگران آینده زمین‌مان، نگران آینده فرزندان‌مان، نگران آینده وجودمان به مثابه‌ی انسان و بیش از هر چیز، نگران حیات روی سیاره‌مان هستیم.»

اعتراض سرخوشانه و هنر انقلابی

تظاهرات از همان ابتدا تمایزش را با راهپیمایی های اعتراضی متعارف روشن کرده بود؛ با سویه‌های پرفورماتیو و نمادگرایانه و تکرار آیین‌هایی که زیبایی‌شناسی خاص «شورش نابودی» را تداعی می‌کردند.

‌شورش نابودی یک شبکه بین‌المللی از فعالان ضدسرمایه‌داری حامی محیط زیست است که در اغلب کشورهای اروپایی به راه افتاده. هرچند اعتراض‌های خیابانی شورش نابودی در بریتانیا و فرانسه و آلمان به خشونت کشیده شده است، اعتراض های شورش نابودی هلند عموماً بدون درگیری با پلیس به پایان می‌رسد. آنها در فراخوان بر این نکته نیز تأکید کرده بودند:

«ما از مردم می‌خواهیم که هر چه پرشمارتر ظاهر شوند زیرا نافرمانی مدنی به ویژه وقتی کارساز است که غیرخشونت‌آمیز و با مشارکت شمار زیادی رخ دهد».

یکی از امضاهای پرفورماتیو شورش نابودی یک فریاد اعتراضی چند بخشی است که شبیه اعلان جنگ و نشان دادن قدرت به شکلی بدوی است:

شعار اصلی راهپیمایی شنبه این بود: «درست همان طور که دریاها بالاتر می روند، ما هم برخواهیم خاست». از همین رو برخی از فعالان شورش نابودی روی خودشان رنگ آبی پاشیده بودند و شماری هم در هر گوشه و کناری با گچ آبی کف خیابان‌ها، سنگ‌فرش‌ها، روی طاقچه‌ها و دیوارها می‌نوشتند که فرصت رو به پایان است، عدد «۲۰۳۰» یا «۲۰۴۰» را نقش می‌کردند یا علامت مخصوص شورش نابودی را می‌کشیدند.

سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ پس از گزارش پنل متخصصان اقلیمی سازمان ملل به معیار بدل شدند. در آن گزارش نوشته شده بود که اگر روند انتشار گازهای کربنی و نابودی طبیعت به دست انسان تا ۲۰۳۰ به شکل موثر و ریشه‌ای تخفیف نیابد، ۲۱ سال دیگر ــ یعنی در طول عمر اغلب ساکنان فعلی زمین ــ بدترین تأثیرات تغییرات اقلیمی نمایان می‌شوند: طوفان های تخریب گر، آتش سوزی های گسترده در طبیعت، افزایش فقر شدید، قحطی، شیوع بیماری ها، تشدید مهاجرت های اقلیمی، افزایش سطح آب دریاها، ...

علامت شورش نابودی به همین خاطر  شبیه علامت ریاضی بی نهایت بعد از ۹۰ درجه چرخش است: در واقع اشاره ای به یک ساعت شنی، به این معنا که فرصت زیادی برای تغییر ریشه ای در سیاست ها باقی نمانده؛ و اخطاری به دولت ها که این مسأله را هنوز به حد کافی جدی نگرفته اند.

به همین خاطر در تظاهرات شنبه در اوترخت چنین شعارهایی به گوش می رسید:

«سیستم را تغییر بده»، «قدرت از آن مردم / مردم قدرت را گرفته اند»، «اقلیم، اقلیم، زمین خیلی داغ شده، هنوز خیلی دیر نشده، اما حکومت بی خیال است».  

یکی دیگر از خصیصه‌های پرفورماتیو تظاهرات شورش نابودی در ادغام هنرهای اجرایی داخل اعتراض بود. در واقع سرتاسر راهپیمایی شبیه یک اجرا [پرفورمنس] برنامه‌ریزی شده بود. 

کمی پس از آغاز راهپیمایی،‌ چند فعال زن شورش نابودی با لباس‌های آبی را دیدیم که روی پله‌های کنار یک کانال آب اوترخت به عنوان نمادهای حیات دریایی دراز کشیده بودند یا در واقع در آستانه «مرگ بودند»، و با رسیدن صف به پل بالای سرشان،‌ کم کم برخاستند و به عنوان پیشگامان صف تظاهرات به ما اضافه شدند. اشاره‌ای به شعار اصلی که آب دریاها بالاتر می‌رود و ما نیز برخواهیم خاست.

تم سوگواری و عزا یکی از تم‌های اصلی اعتراض‌های شورش نابودی است. این تم در بریتانیا باعث شده بود که اعتراض‌ها جسورانه‌تر و درگیرانه‌تر باشند. در لندن اشغال مکان‌های تاریخی پایتخت بریتانیا بدون مجوز انجام شد. به گفته فعالان شورش نابودی در آن روزهای لندن (۱۵ تا ۳۰ آوریل)، بسیاری از ما به زودی به خاطر آخرالزمان زیست‌محیطی خواهیم مرد. همین ایده باعث شده بود که بسیاری از آنها از راهپیمایی قانونی دست بردارند و پلیس یک هزار و ۸۸ تن را بازداشت کرد.

راهپیمایی اوترخت اما از نظر مجوز به سبک تمام اعتراض‌های اروپایی متعارف بود:‌ مسیر از پیش مشخص است،‌ به پلیس گزارش داده شده،‌ پلیس مأمورانی برای حفاظت از راهپیمایی تعیین می‌کند، این مأموران سر هر پیچ و خمی مسیر را گوشزد می‌کنند، درگیری‌ای رخ نمی‌دهد. 

با این وجود، تم سوگواری و شعارهای ضدسیستمی در تظاهرات اوترخت حضور داشت و زنان آبی پوش بیش از هر چیز نشانه مرگ حیات دریاها بودند.

راهپیمایی پس از آن ادامه یافت و در نهایت،‌ در دو محل دیگر نیز جمعیت ایستاد و پرفورمنس‌های دیگری را مشاهده کرد که با رقص و شادماتی عوض سوگواری همراه بودند. 

پرفورمنس و به طور کلی هنر معاصر از دهه ۶۰ به عنصری اساسی در رویدادهای اعتراضی علیه سرمایه‌داری بدل شد. فعالان چپ‌گرا و مارکسیست جوان با انتقاد از سوسیالیسم واقعاً موجود و سیاست حزبی، رویدادهای اعتراضی خود را با رقص و موسیقی و درام و تیاتر خیابانی و … مخلوط کردند. 

این در هم آمیزی در جنبش ضدجهانی سازی و سپس جنبش های اشغال هر چه بیشتر و بیشتر شد تا اینکه در شهرهای چادری التحریر قاهره، پوئترا دل سول مادرید، سینتاگمای آتن، گزی استانبول و زوکاتی پارک نیویورک همیشه یکی از قسمت‌های کمپ به «فضای هنرها»‌ و «فضای شاعران» اختصاص یافت.

برای گروه های رادیکال محیط زیستی همچون «شورش نابودی»،‌ مسأله تنها این یا آن دولت، مصرف گرایی شهروندان، یا استفاده از سوخت فسیلی نیست: مسأله سیستم‌ای است که شرایط بی توجهی دولت ها، تولید صنعتی لجام گسیخته و مصرف گرایی، و سودجویی ادامه دار صنایع آلاینده در عین استثمار کارگران و افزایش شکاف طبقاتی را ممکن می‌کند.

به همین خاطر است که در راهپیمایی شعارهایی علیه سرمایه‌داری سر داده می‌شد یا سرودها و شعارهای آشنای چپ گرایان به گوش می رسید.

آنچه در ویدئوی بالا می شنوید، «A-Anti-Anticapitalistas» اشاره به جنبش ضدسرمایه داری دارد که ریشه هایش به جنبش ضدجهانی سازی در دهه ۱۹۹۰ میلادی باز می گردد و در جنبش های اشغال پس از ۲۰۱۱ نیز حضور داشت. 

آنتی کاپیتالیست‌ها اکنون نام شبکه دیگری از فعالان ضدسرمایه داری اروپایی است که به ویژه با جنبش خشمگینان اسپانیا مشهورتر شد. یک سرچ ساده در یوتیوب ترانه‌های پرشماری ملهم از این شعار را نشان‌تان خواهد داد.

تظاهرات شنبه شورش نابودی با یک اجرای جمعی به پایان رسید که ۱۴۰، ۱۵۰ تن در آن دست در دست یکدیگر رقصیدند و چرخیدند.

یک تظاهرات سفید؟

شورش نابودی در فراخوان تظاهرات شنبه نوشته بود:

«"ما" در شورش نابودی حامی فراگیربودن‌ایم؛ جوان و پیر، زن، مرد و هر چه در طیف میانی آنها است. انواع رنگ پوست‌. نه مقصر دانستن‌ای در کار است و نه شرمگین ساختن‌ای. ما همه با هم قیام می‌کنیم.»

با وجود این، اکثریت غالب شرکت کنندگان در تظاهرات را سفیدها تشکیل می دادند. 

از تایس پرسیدیم: «چرا در هلند که کشور متنوعی به لحاظ نژادی در اروپا است،‌ در تظاهرات امروز غالباً سفیدهای اروپایی شرکت کرده اند و خبری از مهاجران و دیگر شهروندان غیرسفید هلند نیست؟»

تایس جواب خاصی نداشت. او می‌گفت که «ما بر فراگیربودن تأکید داریم، دیگران از جمله فعالان حقوق پناهجویان و مهاجران را هم دعوت می‌کنیم،‌ از همه دعوت می‌کنیم، اما نمی‌دانیم چرا هنوز دیگران مشارکت نمی‌کنند.»

تغییرات اقلیمی به گواه پژوهش‌های انجام‌شده ابتدا آسیب‌پذیرترین قشرهای اجتماعی در هر کشور را هدف قرار می‌دهد. مهاجرت‌های اقلیمی از مناطق حاشیه‌ای‌تر با امکانات محدود به حاشیه شهرهای بزرگ‌تر رخ می‌دهد. فقر تشدید می‌شود و فقرا فقیرتر. گزارشگر ویژه حقوق بشر و فقر شدید سازمان ملل هفته پیش هشدار داده بود که بحران اقلیمی به «آپارتاید اقلیمی» ختم خواهد شد. 

مبارزه های بینابخشی به این دلیل به یکی از مهمترین بحث‌های فعالان معاصر بدل شده اند که باید مبارزه طبقاتی علیه فقر و انواع تبعیض نژادی و جنسیتی و ... در جبهه فرودستان و به‌حاشیه‌رانده‌شدگان را با مبارزه طبقاتی علیه تغییرات اقلیمی در جبهه همان فرودستان و به‌حاشیه‌رانده‌شدگان همزمان پیش برد.  

با این حال، مشارکت اندک غیرسفیدها را نمی‌توان به عدم تمایل آنها برای مشارکت فروکاست. قرن‌ها استعمار «اعتماد» را از بین برده است. تکثیر گفتارهای مهاجرهراسانه در پنج سال اخیر در سرتاسر اروپای غربی، به ویژه علیه مسلمانان نیز در این کناره‌گیری غیرسفیدها از سفیدها بی‌تأثیر نبوده است.

در عین حال، شاید همه ما با هم قیام کنیم، اما مسئولیت تاریخی ملت‌های سفید غالب از ملت‌های غیرسفید مغلوب در گرمایش زمین و به تبع آن،‌ آخرالزمان اقلیمی آتی متفاوت است و این واقعیت هنوز به حد کافی در گفتارهای فعالان محیط زیستی اروپایی وارد نشده است.

انقلاب صنعتی و اختراع موتور بخار سرآغاز تولید سرسام‌آور گازهای گلخانه‌ای و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی بود. همین مسأله باعث می‌شود که کشورهای توسعه‌یافته ــ کشورهایی که از قرن هجدهم چرخ‌های صنعت‌شان با سوخت فسیلی می‌چرخد و مواد خام را از مستعمره‌ها یه یغما می‌بردند ــ نسبت به کشورهای به‌اصطلاح جهان سوم مسئولیت تاریخی سنگین‌تری نسبت به گرمایش زمین داشته باشند.

کشورهای صنعتی اکنون مصرف‌گراترین کشورها نیز هستند. برای نمونه، متوسط مصرف یک شهروند آمریکای شمالی پنج برابر یک شهروند مکزیکی، ۱۰ برابر یک شهروند چینی و ۳۰ برابر یک شهروند هندی است. 

اما این روند به ویژه در آخرین دهه های قرن بیستم تغییر کرده است و کشورهایی همچون چین، روسیه، ایران، هند، اندونزی، و عربستان سعودی در کنار آمریکا، آلمان و ژاپن بیشترین گاز گلخانه ای را در جهان تولید می کنند.

پاسخ به سیاست سبز دولت هلند

تظاهرات شنبه اوترخت واکنشی به بسته سیاست‌های اقلیمی دولت هلند بود که جمعه ۲۸ ژوئن / ۷ تیر، یک روز پیش از این اعتراض معرفی شد. 

دولت هلند وعده داده است که با مجموعه‌ای از سیاست‌های پیشگیرانه و اصلاحی میزان انتشار کربن را تا ۲۰۳۰ به یک دوم برساند. مالیات بر کربن برای شرکت‌ها،‌ ذخیره‌سازی کربن در بستر دریا،‌ استفاده از زیست‌توده ــ سوختی طبیعی اما غیرکربنی ــ برای تولید انرژی و … از جمله این سیاست‌ها هستند. 

آخرین ایستگاه تظاهرات شنبه اوترخت اما مقابل شورای شهر بود. معترضان می‌خواستند به مسئولان هشدار بدهند و همزمان انتقادشان از ناکافی‌بودن انتقادهای دولت را به گوش آنان برسانند. 

شورش نابودی تیوب‌های نجات به گردن دو تن از نمایندگان شورای شهر انداخت تا به یاد داشته باشند که سطح آب دریاها رو به افزایش است و این تهدیدی وجودی برای نسل‌های آینده در هلند خواهد بود.

«اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، درجه حرارت زمین حتی تا ۵ درجه افزایش خواهد یافت». منظور جان ــ یکی از سازماندهندگان ــ از روند کنونی، رخ ندادن تغییر رادیکال در سیاست‌های اقتصادی است. «۵ درجه افزایش درجه حرارت زمین طبق پژوهش‌ها یعنی تا ۲,۸ متر افزایش سطح دریاها.»

۱۶ نوامبر گذشته پژوهشگران اقلیمی روند گرم شدن جهان را بر اساس تعهدات دولت‌های گوناگون شبیه‌سازی کردند. پرسش این بود: اگر جامعه جهانی از سیاست‌ها و الگوهای محیط زیستی هر کشوری تبعیت می‌کرد، جهان چقدر گرم‌تر می‌شد؟ 

سیاست‌گذاری‌های کنونی چین، روسیه،‌ کانادا،‌ ایران، ترکیه،‌ آرژانتین،‌ عربستان سعودی و برخی دیگر کشورها دمای سیاره را تا پایان قرن بیش از ۵ درجه سانتیگراد افزایش خواهد داد. این عدد در مورد ایالات متحده و استرالیا بیش از ۴ درجه و در مورد اتحادیه اروپا بیش از ۳ درجه است.

جان می‌گفت: «دولت می‌گوید تا ۲۰۳۰ انتشار کربن را به نیم خواهند رساند. ما می‌گوییم برای اقدام موثر جهت مقابله با تغییرات اقلیمی باید با اقدامات ریشه‌ای تلاش کرد که تا ۲۰۲۵ انتشار کربن به صفر برسد».

تایس، یکی دیگر از سازماندهندگان هم به این واقعیت اشاره می‌کرد که صنعت هوایی،‌ بخش‌های زیادی از صنعت سوخت فسیلی، و صنایع آلاینده دیگری هستند که دولت راهکاری برای کاهش آلودگی آنها ندارد. 

به باور تایس،‌ دولت باید «بحران اقلیمی» اعلام کند.

شاید از داستان «پطروس فداکار» یادتان باشد که سدها و دیوارها و دروازه‌های ایجادشده در برابر موج‌های دریا یکی از مهم‌ترین تأسیسات حفاظتی هلند است. هلندی‌ها از قرن‌ها پیش با خشک‌کردن زمین‌های تر و سواحل کم‌عمق، به گسترش سکونت‌گاه‌هایشان پرداختند و یک سوم سرتاسر هلند زیر سطح آب دریاهای آزاد است. سدهای محافظتی دورتادور برای جلوگیری از هجوم طوفان‌ها و موج‌ها، شهرها را در برابر یک نیروی تخریب‌گر مهیب محافظت می‌کنند.

جان به همین خاطر هشدارهای جدی‌تر داشت: «سدهای هلند برای افزایش سطح آب دریاها تا حدود ۰,۵ تا ۰,۸ متر آمادگی دارند. اگر همین حالا شروع به بازسازی و تقویت آنها بکنند، ۶۰ سال به طول خواهد انجامید.»

یعنی در صورت ادامه روند کنونی، افزایش یک متری سطح آب‌های آزاد می‌تواند برای هلند فاجعه‌بار باشد. به همین خاطر،‌ راهپیمایی اوترخت با نوشتن قطعنامه چهار ماده‌ای با گچ آبی کف میدان تمام شد:

یک. بحران اقلیمی اعلام کنید.

دو. تا ۲۰۲۵،‌ انتشار کربن را به صفر برسانید.

سه. مجمع شهروندان (Citizen´s Assembly) تشکیل دهید.

چهار. گذاری عادلانه و برابری‌طلبانه به اقتصاد پایدار را تضمین کنید.

هرچند خطاب این قطعنامه رو به دولت است،‌ جان می‌گوید یکی از مهم‌ترین کارهای آنها «ساختن اجتماع» است. 

«ساختن اجتماع»هایی که در برابر سرمایه‌داری مبارزه کنند،‌ دولت‌ها را به پرسش بکشند،‌ حمایت از برابری و آزادی و اقلیم را تشویق کنند، شاید تنها امید در برابر فاجعه‌ای باشد که به نظر هر چه نزدیک‌تر و نزدیک‌تر می‌شود. 

این تظاهرات در یکی از کشورهای ثروتمند و مرفه جهان رخ می‌داد. اما همین‌جا نیز حاشیه‌های خودش را تولید کرده و همین هفته درجه حرارت در جنوب آن از ۴۰ درجه سانتیگراد گذشت. رکوردی بی‌سابقه و اخطاردهنده.

در همین زمینه: