مطالعات زنان، از رویکرد فمینیستی تا رویکرد اسلامی

<p>نعیمه دوستدار - حتی نام رشته مطالعات زنان همواره برای دولت ایران حساسیت&zwnj;زا بوده است. کارشناسان آموزشی دولت ایران سر فصل&zwnj;های این رشته را مناسب جامعه نمی&zwnj;بینند و تعیین سرفصل&zwnj;های جدیدی که مطابق رویکرد دینی و برآمده از قرآن، احادیث و متون دینی باشند، یکی از دغدغه&zwnj;های اصلی آنان در سال&zwnj;های گذشته بوده است.</p> <!--break--> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">با مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی، این رشته در مقطع کارشناسی ارشد به مطالعات خانواده و حقوق زن در اسلام تغییر خواهد کرد و در مقطع دکترا نیز با همین گرایش&zwnj;ها تدریس خواهد شد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">با آغاز بحت و نظرها درباره اسلامی کردن دانشگاه&zwnj;ها و ضرورت بازنگری در رشته&zwnj;های علوم انسانی، مطالعات زنان به عنوان یکی از رشته&zwnj;های مورد بحث علوم انسانی مورد حمله بسیاری از سیاستگذاران آموزشی ایران قرار گرفته است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">مسئول اصلی ایجاد تحول در رشته<span dir="LTR">&zwnj;</span>های علوم انسانی، شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی شورایعالی انقلاب فرهنگی است. این شورا از ۲۰ عضو حقیقی و حقوقی تشکیل شده است كه ۱۲ نفر از آنان را روحانیون و فعالان حوزه&zwnj;های علمیه تشكیل می&zwnj;دهند. مصوبات این شورا براساس قانون شورای عالی انقلاب فرهنگی از &quot;اسرع وقت لازم&zwnj;الاجراست&quot;. اکنون این شورا که ریاست آن بر عهده &quot;غلامعلی حداد عادل&quot; است، چگونگی تدوین و اصلاح سرفصل&zwnj;های دوره دكترای تخصصی رشته مطالعات زنان با گرایش حقوق زن در اسلام را تهیه کرده است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">غلامعلی حدادعادل، در جلسه شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرده که موضوع مطالعات زنان با رویكردی كه هم&zwnj;اكنون در جهان رایج است با اسلام تعارض و تباین جدی دارد. او این رشته را هجمه دشمن به اسلام توصیف کرده و فعالیت&zwnj;هایی را که در گذشته در این حوزه انجام شده مقلدانه و بدون نقد و بررسی دانسته است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">او این سوال را مطرح کرده كه اصلاً دكترای رشته مطالعات زنان با چه هدفی تاسیس می&zwnj;شود و از دانش&zwnj;آموختگان این مقطع چه می&zwnj;خواهیم؟ به عقیده وی، &quot;نقد و بررسی اجتهادی و به دور از خودباختگی در دانشگاه&zwnj;ها ضروری است&quot;.</div> <div dir="RTL"><b>&nbsp;</b></div> <div dir="RTL"><b>از مطالعات زنان تا حقوق زن در اسلام</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">سال &zwnj;۱۳۷۵، موسسه مطالعات مسائل زنان، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه الزهرا و شورای فرهنگی-اجتماعی زنان، در شورای عالی برنامه&zwnj;ریزی وزارت علوم، تاسیس رشته مطالعات زنان را پیشنهاد دادند و نوزدهم دی&zwnj;ماه سال &zwnj;۱۳۷۹، تاسیس آن در مقطع کارشناسی ارشد تصویب شد، هرچند همان زمان هم مشکلات و انتقادهای زیادی برای تاسیس آن وجود داشت. سال&zwnj;۱۳۸۰، اولین دوره مطالعات زنان در دانشگاه تربیت مدرس، علامه طباطبایی و الزهرا تشکیل شد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <blockquote> <div dir="RTL"><img width="200" height="127" align="middle" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/motaleaatezanan.2.jpg" alt="" /></div> <div dir="RTL">غلامعلی حدادعادل، در جلسه شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرده که موضوع مطالعات زنان با رویكردی كه هم&zwnj;اكنون در جهان رایج است با اسلام تعارض و تباین جدی دارد.</div> </blockquote> <div dir="RTL">از همان زمان، گرایش&zwnj;های اصلی این رشته، حقوق زن در اسلام و زن در خانواده تعیین شده بودند، اما مدیران گروه مطالعات زنان در دانشگاه&zwnj;های مختلف بر اساس گرایش&zwnj;های شخصی و دیدگاه خود نسبت به این رشته سرفصل&zwnj;های خاصی را در آن گنجاندند. ژاله شادی طلب، جامعه&zwnj;شناس و مدیر گروه اسبق مطالعات زنان دانشگاه تهران، در گفت گویی که در روزنامه شرق منتشر شده گفته است که حتی زهرا شجاعی، رئیس مركز امور زنان ریاست&zwnj;جمهوری و معصومه ابتكار، معاون رئیس&zwnj;جمهوری در دوران اصلاحات، که در تدوین این رشته نقش داشتند، به اسلامی بودن آن گرایش داشتند و این همان چیزی است که امروز در دانشگاه تربیت مدرس در دستور كار قرار گرفته است. اما آن زمان، به دلیل حضور شهلا اعزازی در دانشگاه علامه طباطبایی، مطالعات زنان با گرایش خانواده تدریس شد و در دانشگاه تهران نیز همکاران ژاله شادی طلب، کوشیدند تا مطالعات زنان را بدون هیچ گرایشی ندریس کنند. دانشگاه الزهرا نیز چون در مقطع كارشناسی خانواده دانشجو می&rlm;پذیرفت، همین گرایش را به كارشناسی ارشد منتقل كرد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">با این&zwnj;که انواع سرفصل&zwnj;های مرتبط با حقوق زن در اسلام در این رشته تدریس شده است و مسائل خانواده هم از نظر دور نمانده است با این حال، تحمل آن برای حاکمیت ایران آسان نبوده و آن را یک رشته برآمده از غرب توصیف کرده&zwnj;&zwnj;اند.</div> <div dir="RTL"><b>&nbsp;</b></div> <div dir="RTL"><b>بسیج همگانی برای تغییر</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><img width="200" vspace="2" hspace="2" height="280" border="2" align="left" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/hijab-poster-06-big.jpg" alt="" />برای ایجاد تغییر در رشته مطالعات زنان، تنها شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی دست به عمل نزده است.&nbsp;</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">چند ماه قبل، سعید قدیمی، مدیرکل دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی وزارت&zwnj; علوم، در حاشیه دومین نشست آمایش آموزش عالی هم درباره این که چرا با اینکه تنها پنج &zwnj;سال از بازنگری سرفصل&zwnj;های رشته مطالعات زنان می&zwnj;گذرد، باز هم این رشته باید بازنگری شود، <a href="http://www.sono.ir/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=1124:-260----------&amp;catid=94:2011-01-15-01-08-44&amp;Itemid=283">گفنه بود</a>: &laquo;در برخی از سرفصل&zwnj;های این رشته به روز رسانی وجود نداشت، برخی غنای لازم را نداشت و از مراجع قوی استفاده نشده بود. از سوی دیگر، ارزش&zwnj;مداری برای ما یک رکن اساسی است و دانش&zwnj;آموخته این رشته کاملاً باید با ارزش&zwnj;های اسلامی، بومی و فرهنگی ما رشد پیدا کند.&raquo;</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">چندی پیش نیز، زهرا سجادی، معاون مرکز زنان و خانواده ریاست جمهوری، یکی از علت&zwnj;های نامناسب بودن سرفصل&zwnj;های این رشته را تدوین آن در زمان اصلاحات دانست و ضمن تاکید بر اینکه دولت نهم هنوز موفق به اعمال تغییرات دلخواهش نشده است، <a href="http://khabaronline.ir/detail/190639/society/family">گفت</a>: &laquo;مرکز امور زنان و خانواده در بخش آموزش و پژوهش برای تغییر این سر فصل&zwnj;ها و متون اقداماتی را انجام داده و با یک موسسه علمی و پژوهشی برای تدوین این سرفصل&zwnj;ها و متون صحبت&zwnj; کرده است.&raquo;</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">به جز اینها، &zwnj;پایگاه اطلاع&zwnj;رسانی مرکز امور زنان و خانواده نیز <a href="http://www.women.gov.ir/pages/?cid=8823">اعلام کرده بود</a> که &quot;با توجه به وضعیت کنونی رشته مطالعات زنان، نبودن منابع آموزشی مبتنی بر رویکرد دینی مورد نیاز دانشجویان و حاکمیت فضای فمینیستی بر این رشته، مرکز امور زنان و خانواده که از دوران اصلاحات، مسئولیت تأسیس این رشته را در دانشگاه&zwnj;ها به عهده داشته، در اقدامی هماهنگ با وزارت علوم، متون و سرفصل&zwnj;های رشته مطالعات زنان را تدوین می&zwnj;کند&quot;.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><b>پرسشگری، روح حیات مطالعات زنان</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">یک سال قبل، منیره نوبخت، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان در گفت و گو با خبرگزاری ایلنا، مهم&zwnj;ترین نقص رشته&zwnj;های علوم انسانی را گرایش بیش از حد به مبانی و دیدگاه&zwnj;های غربی دانسته و تاکید کرده بود که این اشكال به طور خاص در رشته مطالعات زنان وجود دارد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <blockquote> <div dir="RTL">فعالان حقوق زنان و متخصصان رشته مطالعات زنان معتقدند وجود روحیه پرسشگری حیات این رشته را تضمین خواهد کرد. به گفته خانم شادی&zwnj;طلب، &quot;وقتی دانشجو باشد، یعنی روحیه پرسشگری وجود دارد و وقتی پرسشگری و روحیه انتقاد در دانشجو به وجود آید آن وقت دیگر سرفصل<span dir="LTR">&lrm;</span>ها تعیین&zwnj;كننده نیست و سواد دانشجو می&zwnj;تواند بر سرفصل&rlm;های تعیین شده، پیشی&zwnj; بگیرد&quot;.</div> </blockquote> <div dir="RTL">منیره نوبخت، <a href="http://www.ilna.ir/newsText.aspx?id=121354">گفته</a> بود &zwnj;که ترسی از رواج دیدگاه&zwnj;های فمینیستی از طریق رشته مطالعات زنان در كشور وجود ندارد و وزارت علوم در دولت نهم، این رشته را بازنگری کرده و اصلاحات لازم را انجام داده است. او همان زمان پیشنهاد داده بود که مقطع دكتری رشته مطالعات زنان در دانشگاه تربیت مدرس راه&zwnj;اندازی شود كه وظیفه اصلی این دانشگاه، تربیت&zwnj; مدرس و استاد است و به طور تلویحی به راه&zwnj;اندازی این رشته در حوزه&zwnj;های علمیه هم اشاره کرده بود.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">نگرانی درباره ترویج نظریه&zwnj;های فمنیستی، ریشه&zwnj;دارتر و عمیق&zwnj;تر از آن است که مسئولان از کنار آن ساده بگذرند. در نهایت در کنار تغییر سرفصل&zwnj;های رشته مطالعات زنان و تغییر دادن نام آن به عنوان &quot;حقوق زن در اسلام&quot;، حاکمیت ایران همچنان با شیوه&zwnj;های مختلف تلاش می&zwnj;کند این رشته را در کنترل بگیرد. تغییر در شیوه طراحی سئوال&zwnj; برای آزمون ورودی، راه&zwnj;اندازی رشته مطالعات زنان در چند مركز حوزوی در قم، محدود کردن فعالیت چهر&zwnj;ه&zwnj;های شاخص این رشته و بازنشستگی و برکناری بنیانگذاران و استادان برجسته این حوزه روش&zwnj;هایی بوده&zwnj;اند که تاکنون حکومت ایران برای کنترل بیشتر این رشته دنبال کرده است.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">این در حالی است که فعالان حقوق زنان و متخصصان رشته مطالعات زنان معتقدند وجود روحیه پرسشگری حیات این رشته را تضمین خواهد کرد. به گفته خانم شادی&zwnj;طلب، &quot;وقتی دانشجو باشد، یعنی روحیه پرسشگری وجود دارد و وقتی پرسشگری و روحیه انتقاد در دانشجو به وجود آید آن وقت دیگر سرفصل<span dir="LTR">&lrm;</span>ها تعیین&zwnj;كننده نیست و سواد دانشجو می&zwnj;تواند بر سرفصل&rlm;های تعیین شده، پیشی&zwnj; بگیرد&quot;.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">فعالان حقوق زنان تاکید می&zwnj;کنند که حساسیت بالای مسئولان به مباحث مطرح شده در این رشته نشانه بالا رفتن آگاهی جنسیتی در زنان است و فارغ&zwnj;التحصیلان این رشته حتی اگر تنها با مباحث مطرح شده در اسلام درباره زن مواجه شوند، در نهایت با پرسش&zwnj;ها و ابهاماتی روبه&zwnj;رو خواهند شد که زمینه پرداختن به مسائل زنان را پررنگ&zwnj;تر می&zwnj;کند و سیاستگذاران و قانونگذاران را مجبور به پاسخگویی خواهد کرد. این نقطه حساسی است که گویا شوراهای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی از آن غافل مانده&zwnj;اند.&nbsp;</div>