بحران کم‌آبی و توزیع آب «سقایی» در روستاهای ایران

مسئولان و نمایندگان مجلس از کم‌آبی و بی‌آبی شدید در روستاهای ایران خبر می‌دهند. براساس گزارش‌ها در حالی‌که شبکه آب کشور بسیاری از روستاهای را تحت پوشش خود ندارد، آب مصرفی هزاران روستا در استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و گلستان با آبرسانی سیار (تانکر) و با سهمیه‌ روزانه بسیار پایین انجام می‌شود.

با آغاز ماه مرداد و اوج گرفتن گرمای تابستان، تنش آبی روستاهای ایران را تشنه‌تر کرده است. رسانه‌های داخلی ایران از افزایش روستاهای نیازمند به آبرسانی سیار خبر می‌دهند. در حالی که بسیاری از این روستاها حتی تحت پوشش شبکه آبی کشور قرار ندارند، در برخی مناطق مردم با بی‌آبی طولانی‌مدت مواجه‌اند و امکانات لازم برای آبرسانی مداوم به آن‌ها وجود ندارد. هدررفت آب، فرسودگی خطوط شبکه انتقال آب، مسائل امنیتی و همچنین عدم دسترسی به منابع آب زیرزمینی به‌خاطر افزایش دما از دلایل کمبود آب در روستاها بیان می‌شود. در برخی مناطق به‌رغم مشکلات طاقت‌فرسای مدیریتی، نوک پیکان سرزنش همچنان به سمت مصرف‌کنندگان و کشاورزان است.

آبرسانی سقایی و سایه بدهی سازمان آب بر توزیع سیار

سه‌شنبه ۱ مرداد محمدنعیم امینی‌فر، نماینده مردم ایرانشهر در مجلس گفت: متاسفانه ۱۳۰۰ روستای سیستان به روش «سقایی» آبرسانی می‌شود و باید در این زمینه فکری کرد. حسن عابدی، سرپرست معاونت طرح و توسعه آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان اما تعداد روستاهای بی‌آب را بسیار بیشتر برآورد کرده است. براساس اظهارات او از ۵ هزار و ۵۹۴ روستای بالای ۲۰ خانوار در این استان، تنها ۵۰ درصد شبکه آب دارند و روستاهایی که شبکه آب ندارند با آبرسانی «سقایی» (سیار) یا از طریق حفر چاه و گودال آب مصرفی شان را «تامین» می‌کنند.

در سیستان و بلوچستان که طبق اعلام سازمان هواشناسی با خشکسالی بسیار شدید ۶۱ درصدی دست و پنجه نرم می‌کند، ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت روستایی مشکل تامین آب دارند. براساس گزارش تسنیم وزارت نیرو شاخص دسترسی سیستان و بلوچستان به شبکه آب را پایین‌تر از ۳۰ استان دیگر ایران (۷۰ درصد) اعلام کرده و که با متوسط کشوری(۹۰درصد) اختلاف فاحشی دارد. در سیستان و بلوچستان که روستایی‌ترین استان ایران به‌شمار می‌آید میانگین دسترسی روستاها به شبکه آب ۴۶ درصد است، درحالی‌که میانگین کشوری ۷۰ درصد است.

اما آب‌رسانی سقایی نیز با مشکلات تجهیزاتی و مالی روبه‌روست و در برخی مناطق بی‌آبی به بیش از ۲ ماه رسیده است. سپهر صفابخش، یکی از مسئولان دانشگاه علوم پزشکی زابل، سه‌شنبه ۱ مرداد در مصاحبه با خبرگزاری «دانشجو» در مورد روستاهای هیرمند گفت: برخی از روستاهای این شهرستان ۷۰ روز است که بی‌آب هستند و در حال حاضر تنها راهکاری موجود انتقال آب با تانکر است که تمام تانکر‌های فعال ۵ عدد است و این تعداد کم جوابگوی نیاز‌های موجود نیست و ما شاهدیم آبرسانی هر ۲ تا ۳ روز یکبار در روستا‌ها انجام می‌گیرد.

 شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان نیز از بدهی طولانی‌مدت شرکت آب به تانکرهای آبرسانی سیار، چاه و آب‌شیرین‌کن‌های بخش خصوصی خبر داده که بر اساس برآورد این شرکت به ۵ میلیارد تومان می‌رسد. عبدالغفور ایرانژاد، نماینده مردم جنوب بلوچستان در مجلس در این مورد گفته انباشت بدهی به تانکرها و چاه‌های آب بخش خصوصی موجب می‌شود تانکرها ناگهان در اعتراض به طلب پرداخت نشده‌شان آبرسانی را قطع کنند، این اعتراض و قطع مسبوق به سابقه هم است، تیرماه دو سال پیش آب‌شیرین‌کن پسابندر و تانکرهای آن به‌خاطر بدهی ۱۵ ماهه‌‌شان، سهمیه آبرسانی سقایی به چهار روستای پسابندر،گواتر،پست و بریس را قطع کردند.

بحران گسترده کم‌آبی و مدیریت آب در مناطق روستایی

از بدهی سازمان آب به بخش‌خصوصی در استان‌های دیگر خبر رسمی مخابره نشده اما در دیگر استان‌ها نیز مشکل کمبود تانکر آب وجود دارد. بر اساس گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از خسروی، رئیس اداره ایمنی، بحران و پدافند غیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی، در ۳۰۰ روستای این استان هیچ منبع آبی وجود ندارد و از ۹۱۸ روستای خراسان جنوبی، آب بیش از ۵۰۰ روستا با تانکر (آب‌رسانی سیار) تامین می‌شود. به‌ گفته او خشکسالی‌های چندین ساله، تغییر اقلیم و زمان نامناسب بارش‌ها بر کمیت و همچنین در کیفیت منابع آبی استان خراسان جنوبی تاثیر منفی گذاشته است. مهدی صفوی‌نژاد، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی ۲۵ تیر به خبرگزاری تسنیم گفته بود آبرسانی به  ۴۴۷ روستا که نیازمند آبرسانی سیار هستند، تنها با ۳۸ تانکر انجام می‌شود و اعتبارات نیز پاسخگوی رفع نیازها نیست.

محمد بشیری‌زاده، فرماندار درمیان (یکی از شهرهای مرزی خراسان جنوبی) هم دوشنبه ۳۱ تیر به خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت: فقط ازهفت دستگاه کامیون (تانکر) برای آبرسانی سیار به ۶۲ روستای شهرستان درمیان استفاده می شود و روستاییان با تنش آبی و مشکلات کم آبی زیادی مواجه هستند.

به نوشته ایرنا کمال‌الدین میرجعفریان، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی دوشنبه از کسری ۲۳۷ میلیون مترمکعبی مخازن استان خراسان جنوبی و هدررفت ۳۵ درصد آب شرب این استان خبر داد.

گزارش‌های اخیر مربوط به مشکلات آب در روستاهای خراسان شمالی اما بر «غنی‌شدن منابع آبی» و کاهش نیاز به آبرسانی سیار متمرکز است. با این‌وجود همچنان ۹۳ روستا با تنش‌آبی مواجه‌‌اند. خبرگزاری مهر سه‌شنبه ۱ مرداد با  نقل این خبر از رمضانعلی حسن زاده، سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان شمالی نوشت طی سه ماه نخست امسال بین ۴۹ تا ۵۹ روستای این استان آبرسانی سیار انجام شده است. به گفته حسن‌زاده «فروردین ماه امسال به ۵۹ روستا، اردیبهشت ماه به ۵۳ روستا و خرداد ماه به ۴۹ روستا آبرسانی سیار انجام شد در حالی که در مدت مشابه سال گذشته این رقم ها به ترتیب ۴۷، ۵۰ و ۵۷ روستا بوده است. مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان شمالی با اشاره به این‌که ۹۳ روستای این استان با تنش آبی روبرو هستند، گفت: هم اکنون به ۲۱ روستا با تانکر آبرسانی می شود.

در گزارش «خبرگزاری برنا» حمید روشن روان، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان شمالی جمعیتی را که در این استان با مشکلات آبی مواجه‌اند ۴۴ هزار و ۴۸۰  نفر از ساکنان روستاها اعلام کرده است.

به نوشته ایسنا فرامرز شوهانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان کرمانشاه نیز از آبرسانی سیار به ۱۲۴ روستای استان کرمانشاه خبر داده  و پیش‌بینی کرده تعداد این روستاها در اوج گرما به ۱۵۰ روستا برسد. به گفته شوهانی ۶۸ روستای کرمانشاه تحت پوشش شبکه آب قرارندارد. در یزد نیز خبرگزاری مهر پیشتر به نقل از محمد فاتحی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان یزد اعلام کرد در حال حاضر ۳۳۰ روستای استان یزد آبرسانی سیار می‌شوند

سهم ناچیز روستائیان و عشایر از سرانه روازنه آب شرب

در استان گلستان سهم برخی از روستاها از سرانه روزانه آب شرب که ۱۴۰ لیتر اعلام شده تنها بین ۳ تا ۵ لیتر است. بر اساس گزارش خبرگزاری تسنیم بهزاد هرمزی، مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی گلستان دوشنبه ۳۱ تیر اعلام کرد این استان برای تأمین آب شرب ۲۸,۲ درصد از جمعیت روستایی با مشکل مواجه است و گفت: در تابستان تعداد روستاهایی که با مشکل کمبود آب مواجه هستند به ۲۸۰ روستا افزایش پیدا می‌کند. به گفته او ۶۶ روستا زیر پوشش شبکه آب و فاضلاب روستایی استان قرار ندارند. هرمزی به وابستگی روستاهای کم‌آب به دامپروری اشاره کرد و گفت بخشی از آب توزیعی به‌دلیل عدم تامین جداگانه، به مصرف دام می‌رسد. مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان گلستان درباره سرانه آب شرب روستاییان گفت:

« سرانه آب شرب برای هر مشترک ۱۴۰ لیتر در شبانه‌روز است اما ما امکان تأمین این سرانه را نداریم و این میزان برای روستاهایی که با تانکر آبرسانی می‌شود روزانه ۳ تا ۵ لیتر است».

در چهارمحال و بختیاری علاوه بر مناطق روستایی، عشایر این استان به‌دلیل افزایش دما و کاهش آب‌های سطحی در مراتع با کم‌آبی مواجه‌اند. چهارمحال و بختیاری با ۱۲۶ هزار نفر جمعیت عشایری به همراه یک میلیون و ۵۰۰ هزار رأس دام، دومین استان عشایری کشور پس از استان فارس است. ایرنا ۳۰ تیر به‌نقل از یدالله چراغپور، معاون توسعه و عمران اداره کل امور عشایر چهارمحال و بختیاری، ازسرگیری آبرسانی سیار به مناطق عشایری این استان خبر داد و نوشت ۲۹ دستگاه کامیون تانکردار بخش خصوصی و دولتی روزانه ۷۰۰ هزار لیتر آب آشامیدنی برای عشایر تأمین می‌کنند. سهراب بهرامی، سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال و بختیاری هم پیشتر به ایرنا گفته بود به ۵۰ روستای این استان همچنان با تانکر آبرسانی می‌شود و «توزیع آب در برخی مناطق نوبت‌بندی شده اما هنوز به مرحله بحران نرسیده».

مشکلات امنیتی آب

روستاهای استان کهکیلویه و بویراحمد، یکی از فقیرترین استان‌های ایران نیز متاثر از تنش آبی‌اند. بر اساس گزارش ایسنا فیض الله پاسره، ‌مدیرعامل آب و فاضلاب استان کهگیلویه و بویراحمد ۵ تیر از آبرسانی با تانکر سیار به ۲۴۲ روستای این استان خبر داده. به گفته او ۱۰ درصد از هدررفت آب این استان مربوط به شکستگی‌ها و فرسودگی شبکه و بقیه به خاطر استفاده غیر قانونی برخی از افراد از شبکه توزیع آب است.

شاهرخ کناری فرماندار شهرستان بویراحمد درمورد کم‌آبی در این شهرستان گفته بود برخی از مشکلات آب امنیتی‌ست. به گفته او در شهرستان بویراحمد و دنا ۲.۲ دهم میلیارد مترمکعب روان آب وجود دارد و نیاز شهرستان بویراحمد ۴۵۰ میلیون متر مکعب است که تاکنون تخصیصی به بویراحمد داده نشده و مسئولان برای شرایط تنش آبی هیچگونه ساز و کاری ارائه نکرده اند. کناری به صورت مشخص به  عدم کنترل منابع آب شرب، شکستگی و فرسودگی لوله های خط انتقال آب که باعث هدر رفت آب می شود، وضعیت پلمب سر چشمه‌ها اشاره کرده بود.

خوزستان نیز پس از سیل ویرانگر و پایداری آسیب‌های ناشی از سیل به مردم، مانند تابستان‌های گذشته درگیر کم‌آبی‌ست. براساس گزارش ایرنا پیمان کاظمی‌نژاد، دستیار ویژه استاندار خوزستان از بی‌آبی در اهواز و روستاهای آن خبر داده بود. براساس گفته‌های او به دلیل کمبود دبی و فشار آب در مناطق مرکزی و شرق اهواز، روستاهای بخش اسماعلیه شامل روستاهای شموس، دب حردان با جمعیت یک هزار و ۱۰۰ نفر، بخش مرکزی شامل هشت روستا با جمعیت یکهزار و ۵۰۰ نفر و بخش غیزانیه با ۷۰ تا ۸۰ روستا با جمعیت ۶ هزار نفر، با مشکل بی‌آبی رو به رو هستند.

هدایت‌الله خادمی، نماینده مردم ایذه و باغ ملک  و عضو کمیسیون انرژی مجلس دوشنبه در مجلس از «مافیای بخشی‌نگر» آب، « انتقال آب بین‌حوزه‌ای بدون توجه به آثار منفی زیست محیطی» و « تسلط گروهی خاص با نگاهی یکجانبه‌گرانه و ضد استانهای چهارمحال و بختیاری و خوزستان برمدیریت آب کشور» سخن گفت و وضعیت آبی استان خوزستان را «بحرانی» خواند. او گفت« رودخانه کارون از ۲۰۰ کیلومتر بخش‌ها، روستاها و شهرستانهای استان عبور می‌کند اما نه آب شرب داریم و نه آب کشاورزی».

مسئولان دولتی پیشتر اعلام کردند به‌رغم پایداری خطر خشکسالی و کم‌آبی و نیاز بیش از ۲۵ درصد جمعیت روستایی کشور به آب آشامیدنی بهداشتی، برنامه توزیع منابع آبی تغییر نخواهد کرد.

بیشتر بخوانید:

در همین زمینه: