حشدالشعبی و حمله‌های اسرائیل − نگرانی در عراق از گرفتاری در جنگ نیابتی

از ابتدای آغاز تنش‌های جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در خلیج فارس، سیاستمداران در بغداد محتاطانه تلاش کرده‌اند که دست‌هایشان از آتش دور بماند. با این حال، خبر حمله‌های گاه و بیگاه و پرابهام در خاک عراق، دورنمای این تلاش‌ها را در صورت رخ‌دادن تقابل نظامی جدی بین تهران و واشنگتن در آینده نومیدانه‌تر کرده است. اکنون برخی از مقام‌های عراقی اسرائیل را محتاطانه به انجام حمله در خاک عراق متهم کرده اند و نخست‌وزیر پیشین عراق تهدید به «پاسخ قوی» کرده است. اما رهبران کنونی عراق در بیانیه‌ای مشترک گفته اند که کشورشان به کارزار نبردهای نیابتی بدل نخواهد شد.

نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین عراق جمعه ۲۳ اوت / یکم شهریور درباره حمله‌های اخیر به برخی پایگاه‌های شبه‌نظامیان شیعه (حشد الشعبی) هشدار داد که اگر دست داشتن اسرائیل در این حمله‌ها اثبات شود، پاسخ بغداد «قوی» خواهد بود.

المالکی، یکی از نزدیک‌ترین نخست‌وزیرهای عراق به تهران پس از سقوط صدام حسین، نسبت به درگیری بزرگ‌تر نیز در صورت ادامه حمله‌های اسرائیل هشدار داد و گفت این حمله‌ها «کشور را به کارزار نبردی بدل خواهد کرد که می‌تواند چندین کشور از جمله ایران را به داخل خود بکشاند.»

مقام‌های آمریکایی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری «آسوشیتدپرس» تأیید کرده اند که اسرائیل مسئول حمله به یک انبار مهمات ایران در عراق در ماه گذشته بود که به کشته شدن دو فرمانده نظامی ایران انجامید.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل پنج‌شنبه ۲۲ اوت / ۳۱ مرداد در گفت‌و‌گو با یک شبکه تلویزیونی روسیه اشاره کرده بود که گمانه‌زنی‌ها درباره نقش کشورش در حمله‌های اخیر از حقیقت دور نیست.

شبکه خبری آی ۲۴ اسرائیل نیز پنج‌شنبه به نقل از بنیامین نتانیاهو اعلام کرد که ارتش اسرائیل در حال انجام عملیات در عراق و دیگر کشورهای خاورمیانه‌ای است، در جاهایی که ایران در حال «ساختن پایگاه علیه اسرائیل» است.

تنش‌ها در خلیج فارس در ماه‌های اخیر در سایه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اختلاف‌ها بر سر برنامه هسته‌ای و موشکی جمهوری اسلامی و افزایش حضور نیروهای نظامی ایالات متحده در منطقه بالا گرفته است.

حشد الشعبی نیز بیش از پیش زیر ذره‌بین واشنگتن است و وزارت خزانه‌داری آمریکا چند چهره این نیروها را از ۱۹ ژوئیه سال جاری تحریم کرده.

چه پایگاه‌هایی در عراق هدف حمله قرار گرفتند؟

اواخر تیر سال جاری یک پایگاه نیروهای حشد الشعبی در منطقه آمرلی در استان صلاح‌الدین عراق هدف حمله جنگنده‌های ناشناس قرار گرفت. یک هفته بعد در روزهای پنجم و ششم مرداد حمله وسیع‌تری به نیروهای حشد الشعبی در پایگاه «ابو منتظر المحمداوی» (کمپ اشرف سابق) در استان دیالی عراق انجام شد. این انفجار به عملیات پهپادی گروه «دولت اسلامی» (داعش) نسبت داده شد.

شامگاه ۲۲ مرداد/ ۱۳ اوت وزارت کشور عراق خبر از وقوع یک انفجار مهیب در انبار مهمات یک پایگاه نظامی واقع در جنوب غربی بغداد داد. انفجار در پایگاه القصر به کشته شدن یک نفر و زخمی شدن ۲۹ تن و همچنین آسیب به خانه‌های اطراف انجامید. حشد الشعبی در این پایگاه مستقر است.

آسوشیتدپرس چهارشنبه ۲۱ اوت / ۳۰ مرداد گزارش داد که بر اساس تحقیقات عراق، یک حمله پهپادی عامل این انفجار بود.

در اخرین نمونه، انفجاری بزرگ سه‌شنبه هفته جاری، ۲۰ اوت / ۲۹ مرداد انبار مهمات حشد الشعبی در پایگاه هوایی البلد در استان صلاح‌الدین را هدف قرار داد. پس از آن بود که ابو مهدی المهندس، معاون فرمانده حشد الشعبی و یکی از نزدیک‌ترین فرماندهان شبه نظامی عراق به ایران انگشت اتهام را به سوی اسرائیل و آمریکا گرفت.

المهندس چهارشنبه ۲۱ اوت / ۳۰ مرداد در پیامی فیس‌بوکی نوشت:

«ما مدارکی در دست داریم که نشان می‌دهد ایالات متحده چهار پهپاد اسرائیلی را به عراق آورده. آمریکا از این پهپادها برای هدف قرار دادن پایگاه‌های حشد الشعبی و عراق به جای داعش استفاده می‌کند... ما حق دفاع از خود را داریم. و از این به بعد هر چه را بالای پایگاه‌هایمان به پرواز درآید، هدف قرار می‌دهیم.»

اما پیام او بلافاصله از سوی فالح الفیاض، فرمانده حشد الشعبی تعدیل شد. الفیاض در بیانیه‌ای گفت که اظهارات معاونش نظر رسمی حشد الشعبی یا دولت عراق نیست. او حمله‌ها را «حاصل اقدامی که یک طرف خارجی سازماندهی کرده است» توصیف کرد اما از طرف خارجی نام نبرد.

سخنان المهندس با واکنش ایالات متحده روبرو شده بود. ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا در عراق در پیامی توئیتری نوشت:

«مأموریت نیروهای مشترک ائتلاف ضدداعش در عراق تنها برای توانمندکردن نیروهای امنیتی عراق در مأموریت‌شان برای شکست دائمی داعش است.»

رهبران عراق: وارد کارزار جنگ نیابتی نمی‌شویم

عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر، برهم صالح، رئیس‌جمهوری و محمد حلبوسی، رئیس مجلس عراق پنج‌شنبه پس از دیدار در بغداد در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که اجازه ورود عراق به جنگ منطقه‌ای را نخواهند داد.

در بیانیه‌ای که حلبوسی در فیس‌بوک خود منتشر کرد، آمده است:

«این دیدار ... بر رد دستورکارهای سیاسی و فاصله گرفتن کشور از بدل شدن به زمین تشدید تنش‌ها علیه هر کشور همسایه یا منطقه صحه گذاشت».

رهبران عراق گفته اند که علت انفجارهای اخیر را بررسی خواهند کرد.

بندبازی بغداد و بازی شبه‌نظامیان شیعه

عراق، کشوری با هزار و ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران، از همان ابتدای افزایش تنش‌ها بین تهران و واشنگتن سعی در حفظ فاصله کرد و پیشنهاد میانجیگری داد، آن هم در شرایطی که بسیاری از تحلیلگران غربی حشد الشعبی این کشور را با حزب‌الله لبنان مقایسه کرده اند.

برهم صالح، رئیس‌جمهوری عراق دلیل احتیاط عراق را چنین خلاصه می‌کند:

«عراق در حال ظهور به عنوان نمونه‌ای موفقیت‌آمیز پس از چهاردهه نزاع است. ما بنیه، انرژی، منابع، یا تمایلی برای قربانی شدن در یک جنگ نیابتی دیگر را نداریم.»

روزنامه بریتانیایی «گاردین» ۱۶ مه و در همان ابتدای آغاز تنش‌ها گزارش داد که قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس پاسداران انقلاب اسلامی ــ و البته، سوپراستار داستان‌های اگزوتیک نظامی رسانه‌های جریان اصلی غرب درباره ایران ــ سه هفته پیش از آن به عراق رفته و تمام فرماندهان حشد الشعبی را جمع کرده و گفته که اگر آمریکا به ایران حمله کند، «برای نبرد نیابتی آماده باشند».

این گزارش رسماً تأیید یا تکذیب نشد. از یک سو، شبه‌نظامیان شیعه عراق بخشی از بازوی نفوذ استراتژیک جمهوری اسلامی هستند و چنین سناریویی دور از ذهن نیست. از سوی دیگر، مسئولان عراقی تا کنون همه تلاش‌شان را کرده اند که از این تنش‌ها دور بمانند و شماری از فرماندهان ارشد حشد الشعبی نیز چنین موضعی دارند.

تمام نیروهای شبه‌نظامی شیعه تحت کنترل ایران نیستند. وفاداری بسیاری به علی سیستانی، مرجع تقلید بزرگ شیعیان عراق بسیار بیشتر از علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی است. گاه ایران از استقلال نسبی گروه‌های مختلف شبه‌نظامی‌ برای افروختن آتش اختلاف بین آنها و قوی‌کردن گروهی در برابر تضعیف گروهی دیگر بهره برده است.

روزنامه بریتانیایی «فایننشال تایمز» اما ۱۸ اوت خبر از جلسه دیگری در ۱۹ مه داد: جلسه بین قدرتمندترین رهبران سیاسی و نظامی عراق که فرماندهان حشد الشعبی نیز در آن حضور داشتند.

بر اساس این گزارش، تمام رهبران حاضر ــ فارغ از اینکه شخصاً حامی تهران هستند یا واشنگتن ــ موافقت کردند که عراق باید از هر گونه جنگ احتمالی به دور بماند.

با این حال، چند ساعت بعد از جلسه یک راکت کاتیوشا به نزدیکی سفارت آمریکا در بغداد برخورد کرد تا معلوم باشد بندبازی عراق در مواجهه با تنش‌های خلیج فارس هنوز پایان نیافته است.

در همین زمینه: