بازی چین در زمین تنش‌های ایران و آمریکا ــ چکیده‌ای از تحلیل‌ها

تنش‌ها بین ایران و ایالات متحده ادامه دارند اما رویدادهای دو هفته گذشته معادلات را پیچیده‌تر کرده‌اند. از یک سو، جان بولتون ــ حامی سرسخت فشار حداکثری علیه تهران ــ از مقام مشاور امنیت ملی کاخ سفید برکنار شد. بیش از یک هفته قبل از آن محمدجواد ظریف، وزیر خارجه به اجلاس گروه G7 رفته بود و از دیدار احتمالی رئیس‌جمهوران ایران و آمریکا سخن به میان رفت. از سوی دیگر، آمریکا وعده داده که به کارزار فشار حداکثری ادامه دهد و دونالد ترامپ برنامه‌ای برای دیدار با حسن روحانی ندارد. به علاوه، گزارش‌هایی از نهایی‌شدن یک قرارداد استراتژیک بین چین و ایران برای ربع قرن آینده منتشر شده است که نشان می‌دهد چین با نقض تحریم‌های آمریکا نفت ایران را، البته با تخفیفی قابل توجه خواهد خرید و در ازای حضور نظامی و اقتصادی گسترده در ایران، به سرمایه‌گذاری و حمایت دیپلماتیک از جمهوری اسلامی خواهد پرداخت.

این تنش‌ها بازتاب زیادی در رسانه‌های بین‌المللی داشته است. در زیر نگاهی می‌اندازیم به مهم‌ترین بخش‌های شماری از مطالب اخیر رسانه‌ها.

▪️ منشاء تنش جدیدی در میانه جنگ تجاری چین و آمریکا: نفت ایران ــ نیل کیمبرلی

نیل کیمبرلی، تحلیلگر بازار مبادله ارزهای خارجی و ستون‌نویس روزنامه «ساوث چاینا مورنینگ پست» نفت ایران را یک موضوع تنش‌زای جدید بین واشنگتن و پکن می‌داند، درحالی‌که این دو درگیر جنگی تجاری هستند.

به نوشته کیمبرلی، دور جدید مذاکرات در هفته آینده بین چین و آمریکا امیدها برای پایان یافتن جنگ تجاری را بار دیگر زنده کرده است اما «منافع ملی استراتژیک متنافر این دو غول اقتصادی باعث ادامه درگیری آنها خواهد بود». موضوع امنیت انرژی یکی از این موارد است.

چین به واردات انرژی برای گرداندن چرخ‌های اقتصادش محتاج است و ایالات متحده با پیشرفت در زمینه تولید نفت و گاز شیل، وابستگی هر چه کمتری به واردات انرژی پیدا کرده است. اما این استقلال نسبی باعث شده که موضع جسورانه‌تری برای دستیابی به هدف‌های سیاسی و استراتژیک‌اش در خاورمیانه، قلب نفت و گاز جهان اتخاذ کند. این موضع جسورانه‌تر مایه اختلاف با پکن است.

چین به شکل فزاینده‌ای نیازمند نفت و گاز است و واردات نفتش ۷۰ درصد و واردات گازش ۵۰ درصد افزایش یافته است. با این وجود، چین در جنگ تجاری ۵ درصد تعرفه بر نفت خام وارداتی از ایالات متحده وضع کرده. این مشکلات چین را به سمت نفت خام ایران سوق داده است.

به باور نویسنده، علی رغم تحریم‌های آمریکا علیه نفت و گاز و پتروشیمی جمهوری اسلامی ــ که شرکت‌های چینی را نیز تا کنون تنبیه کرده است ــ، پکن به این سادگی از نفت ایران نخواهد گذشت:

«عطش چین برای نفت خام می‌تواند بر هر گونه میل دیپلماتیکی برای دورماندن از تنش‌های بیشتر با ایالات متحده سایه بیندازد. به گزارش نشریه پترولیوم اکونومیست، چین قرار است ۲۸۰ میلیون دلار در نفت و گاز و پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کند و در عوض نفت ایران را با تخفیف بخرد... شاید در مذاکرات پکن و آمریکا پیشرفتی حاصل شود و جنگ تجاری به تدریج پایان یابد. اما همان طور که مسأله انرژی نشان می‌دهد، چین و ایالات متحده هنوز شاید منافع ملی طرف مقابلشان را در معرض خطر جدی قرار دهند».

◄درباره سرمایه‌گذاری چین در ایران بیشتر بخوانید: «چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنایع تحریم‌شده ایران سرمایه‌گذاری می‌کند»

▪️ ایران با وعده سرمایه‌گذاری چین دوباره به زمین می‌آید ــ معصومه طرفه

معصومه طرفه، نویسنده و روزنامه‌نگار پژوهشی ایرانی در ستونی برای وب‌سایت «تی آر تی» ترکیه به مسأله سرمایه‌گذاری چین در ایران و هزینه‌های آن برای تهران می‌پردازد.

به نوشته طرفه، چین وعده سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیون دلاری در ایران به عنوان بخشی از پروژه راه ابریشم جدید (یک کمربند و یک جاده) را داده است: ۲۸۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در نفت و گاز و پتروشیمی و ۱۲۰ میلیون دلار دیگر در زیرساخت‌های حمل و نقل و ساخت و ساز.

به باور نویسنده، «این سرمایه‌گذاری اقتصادی نه تنها تغییری از لحاظ پشتیبانی اقتصادی برای ایران، بلکه نیز چالشی برای توازن قدرت کنونی و ژئوپولتیک خاورمیانه است».

یکی از هشدارآمیزترین بخش‌های توافق استراتژیک چین و ایران، ارسال پنج هزار نیروی امنیتی چین به ایران برای حفاظت از امنیت شرکت‌های چینی است.

حسین باقری، فرمانده ستاد نیروهای مسلح چهارشنبه ۱۱ سپتامبر به پکن رفت تا با همتای چینی‌اش بر سر تقویت روابط نظامی مذاکره کند.

به باور طرفه، اینکه چین اجازه حضوری این‌چنینی در ساختار اقتصادی و نظامی ایران را یافته است، از زمان انقلاب ۱۳۵۷ «بی‌سابقه» است. یکی از شعارهای انقلاب «نه شرقی، نه غربی» بود.

نویسنده اشاره می‌کند که حضور چین احتمالاً نقض قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز خواهد بود که خواهان طرد نفوذ استعماری خارجی‌ها است.

همان‎طور که طرفه می‌نویسد، طرح یک کمربند و یک جاده چین پیش از این به عنوان «شکلی از امپریالیسم اقتصادی» توصیف شده است که به چین اهرم نفوذ فوق‌العاده‌ای در دیگر کشورها اعطا خواهد کرد. ایران برای مثال باید نفت خود را با تخفیف به چین بفروشد.

با وجود این، به باور نویسنده، تحریم‌های آمریکا به سقوط دست‌کم ۵۰ درصدی در درآمدهای نفتی و گازی ایران انجامیده است و قرارداد ۲۵ ساله چین برای ایران مزیت‌هایی در بر دارد. از جمله افزایش صادرات، توسعه میدان‌های نفتی و گازی، استفاده از حق وتوی چین و بهبود وضعیت ایران به لحاظ دیپلماتیک.

▪️ درگیری نظامی ایران و آمریکا نامحتمل است ــ دو پژوهشگر چینی

«چاینا دیلی»، روزنامه رسمی انگلیسی‌زبان دولت چین در مطلبی به نظرات دو پژوهشگر چینی درباره تنش ایران و آمریکا ارجاع می‌دهد و درگیری نظامی بین ایران و ایالات متحده را «نامحتمل» ارزیابی می‌کند.

ما شیائولین، استاد مطالعات بین‌الملل در دانشگاه چجیانگ، یادداشت‌اش را با اشاره به روند کاهش تعهدات جمهوری اسلامی به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) آغاز می‌کند و سپس درباره پیشنهاد فرانسه برای حفظ برجام می‌نویسد:

«تهران احتمالاً پیشنهاد فرانسه برای اختصاص اعتباری ۱۵ میلیون دلاری در ازای پیروی کامل از تعهدات خود را رد خواهد کرد. دلیلش ساده است: پذیرش این پیشنهاد یعنی خلع سلاح ایران.»

به باور نویسنده، واشنگتن «به دنبال چیزی کمتر از واداشتن تهران به انتحار نیست» و تهران نیز هرگز خواسته‌های ۱۲ گانه مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا را برای پایان فشارها نخواهد پذیرفت.

این استاد چینی دلیل آمریکا برای «راندن ایران به یک گوشه» را ارزیابی‌اش از تهدید جمهوری اسلامی در قبال متحدانی چون اسرائیل و عربستان سعودی می‌داند. شیائولین درباره عربستان به طور خاص می‌نویسد:

«با افزایش فشارها بر تهران، واشنگتن می‌تواند ریاض را به خریدن تسلیحات آمریکایی بیشتر ترغیب کند که به بخش تولیدی صنعت آمریکا رونق خواهد داد.»

ما شیائولین در پایان پیش‌بینی می‌کند که تنش‌ها بین تهران و واشنگتن برای مدتی ادامه خواهد داشت اما «هر دو طرف از یک تقابل نظامی دوری خواهند جست».

لی ویجیان، پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات غرب آسیا و آفریقا در انستیتو مطالعات بین‌الملل شانگهای در یادداشت خود به ضرورت میانجیگری یک طرف ثالث اشاره می‌کند.

او می‌نویسد: «علی‌رغم اینکه ایران در حال کاهش تعهدات برجامی است و ایالات متحده حلقه تحریم‌ها را هرچه تنگ‌تر می‌کند، موقعیت در خاورمیانه از کنترل خارج نشده است.»

به باور نویسنده، ایران ابزار «ضدحمله» علیه فشارهای آمریکا را ندارد و بنابراین رویکرد اعمال فشار تدریجی بر واشنگتن و متحدانش را اتخاذ کرده است، اما «نه ایران و نه ایالات متحده، هیچ یک به دنبال تقابل نظامی نیستند.»

او دعوت امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه از محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران برای شرکت در اجلاس گروه هفت کشور صنعتی جهان را «حرکتی به لحاظ دیپلماتیک مهم» توصیف می‌کند و آن را نشانه استقلال بیشتر فرانسه و آلمان از ایالات متحده در حوزه سیاست خارجه می‌داند.

ویجیان در نهایت یادداشت خود را با تأکید بر میانجیگری کارآمد یک طرف سوم به پایان می‌رساند اما هشدار می‌دهد که هیچ یک از دیگر امضاکنندگان برجام خواهان خطر کردن و «خشمگین کردن» ایالات متحده نیستند:

«بنابراین بن‌بست‌ برای مدتی ادامه خواهد یافت. و سیاست داخلی آمریکا عامل اصلی در تعیین حرکت بعدی واشنگتن در قبال ایران خواهد بود.»

مجموعه بازتاب تنش‌های خلیج فارس در رسانه‌های جهان: