ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب
ارزش و موضوع کنکاش در پی امر خیر
<p>لویی پویمان و جیمز فیسر − چه مجموعه‌ای از چیزها باارزش‌اند؟ برخی چیزهایی را که ما معتبر می‌دانیم، به راستی ابتدایی هستند، مانند یک جفت کفش نو یا مارک خاصی از یک نوشابه‌ی سودا. بله ما از آن‌ها لذت می‌بریم، ولی اعتبار ضروری واقعی ندارند. چیزهای دیگر ولی می‌باید به غایت مهم باشند، در بالای آن لیست شاید بسیاری از ما ارزش جان انسان را بگذاریم. با این همه، بسیار دشوار است که در چیزی ارزشی ببینیم مگر آن را تجربه کنیم.</p> <!--break--> <p>برخی از ما ممکن است ادعا کنند ارزشی مطلق باید بر جان آدمی نهاد. اینک فرض کنید به شما بگویم که من ماشین حیرت‌آوری اختراع کرده‌ام که انرژی و زمان بسیار زیادی را در زندگی روزانه‌ی آدمی پس انداز می‌کند. ولی نقطه‌ی تاریک اختراعِ حیرت آور این است که ممکن است باعث مرگ ۷۵۰۰۰ نفر در سال شود. آیا شما از این دستگاه استفاده خواهید کرد؟ شاید استفاده از آن را بپرهیزید بر این اعتبار که جان آدمی به مراتب باارزش‌تر از آرامش و راحتی ما است. ولی فرض کنید اقتصاد ما گرد استفاده از این دستگاه بچرخد، و بدون آن، جامعه ممکن است به درون یک دوره‌ی فروپاشی اقتصادی تصورناپذیر فرو برود. شاید شما همچنان از استفاده از آن دستگاه خودداری کنید و اصرار کنید که ما باید توقعات اقتصادی خویش را عوض کنیم، به جای آن که مدام جان‌های بسیاری را قربانی کنیم.</p> <div dir="RTL"> </div> <blockquote> <div dir="RTL"> زیبایی در آسمان و ابر است، در لاله و در غروب، در درخشش سرخس پاییزی و در جذبه‌ی سبزینه‌ی برگ در بهار است. طبیعت براستی بی نهایت زیبا است، و انگار که زیبایی اش را به تن می‌کند هر بار که رنگ و صدا عوض می‌کند. پس چرا زیبایی اش می‌باید متعلق به ما باشد تا خودش؟ شخصیت و مشرب انسانی ارزشی دارد که به آدمیان تعلق دارد درست به مانند سرخی که متعلق به گیلاس است.<br /> <br /> جان لِرد، مطالعه‌ای در واقعیت گرایی<br /> John Laird, A Study In Realism<br /> <br /> ما هرگز برای آن چیز نبرد نمی‌کنیم، آرزو نمی‌کنیم، به انتظار نمی‌نشینیم، یا تمایلی به چیزی نداریم، چون می‌پنداریم [شاید] آن چیزی خوب باشد؛ بلکه برعکس، چیزی را خوب می‌پنداریم، زیرا برایش می‌جنگیم، آرزو می‌کنیم، به انتظار می‌نشینیم یا آن را می‌طلبیم.<br /> <br /> بندیکت دِ اسپینوزا، اخلاق<br /> Benedict De Spinoza, Ethic</div> </blockquote> <div dir="RTL"> خوب، ما در واقع این دستگاه شگفت انگیز را در مدل‌های گوناگون در اختیار داریم: شورلت، فورد، کرایسلر، تویوتا، هوندا، مرسدس بنز و غیره. تصادفات موتوری در امریکا باعث مرگ ۴۵۰۰۰ نفر در سال می‌شوند و ۳۰۰۰۰ نفر دیگر نیز بر اثر بیماری‌های ناشی از آلودگی محیط زیست توسط این دستگاه‌ها می‌میرند. بنابر این ما براستی چقدر به زندگی و جان آدمی بها می‌دهیم؟ شاید نه به آن اندازه که اغلب ادعا می‌کنیم، و حقیقتا ارزش زندگی را مطلق نمی‌دانیم. برخی می‌گویند کیفیت زندگی است که اهمیت دارد نه صِرف زندگی. یونانیان و رومیانِ باستان باور داشتند وقتی زندگی ملالت بار می‌شود، فرد وظیفه دارد خودکشی کند، زیرا چندیِ زندگی نیست که اهمیت دارد بلکه چونیِ آن است. چنان که یک فیلسوف رواقی گفت: "خوب نه صِرف زندگی، بلکه خوب زیستن است."</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> جان آدمی یک نمونه از بسیار است که ما آن را با ارزش می‌یابیم، و نوشتن فهرستی کامل از آن‌ها شاید ناممکن باشد. ولی نیکلاس رشر<a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[1]</span></span></span></span></a> برخی از این ارزش‌های پایه‌ای را در هشت بند زیرین تقسیم می‌کند:</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> یک) ارزش مادی و فیزیکی: تندرستی، آسایش، امنیت فیزیکی</div> <div dir="RTL"> دو) ارزش اقتصادی: امنیت اقتصادی، مولد بودن</div> <div dir="RTL"> سه) ارزش اخلاقی: صداقت، انصاف، مهربانی</div> <div dir="RTL"> چهار) ارزش اجتماعی: بخشندگی، ادب، گذشت</div> <div dir="RTL"> پنج) ارزش سیاسی: آزادی، عدالت</div> <div dir="RTL"> شش) ارزش زیبایی شناسانه: زیبایی، تناسب</div> <div dir="RTL"> هفت) ارزش دینی: تقوا، بندگی، ایمان</div> <div dir="RTL"> هشت) ارزش فکری: هوش، روشن بینی، دانش</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> کافی است که فهرستی از ارزش‌ها را تنظیم کنیم: فقط فکر کنید در طول روز چه می‌کنید و ببینید چه چیزی بیش از همه برای شما مهم است. آن چه کمتر آسان است، درک این نکته است که ببینیم چرا برخی چیزها ارزشمند هستند تا از آن‌ها شروع کنیم، و کدام از این ارزش‌های گوناگونِ ما چیزی مشترک میان خود دارند. ما در این فصل مفهوم ارزش را کشف خواهیم کرد و این که چگونه به موضوعات اخلاق مربوط می‌شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> <b>ارزش ذاتی<a href="#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span><span dir="LTR"><span><b><span>[2]</span></b></span></span></span></a> و ارزش ابزاری<a href="#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span dir="LTR"><span><b><span>[3]</span></b></span></span></a> </b></div> <div dir="RTL"> <b> </b></div> <div dir="RTL"> وقتی ما به فهرست رِشِر درباره‌ی ارزش‌های بنیادی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم برخی از آن‌ها در نفس خودشان معتبر هستند، مانند زیبایی و عدالت، در حالی که دیگران به خاطر نتایج سودمندشان معتبر شناخته می‌شوند، مانند امنیت فیزیکی و اقتصادی. آن تفاوت بنیادین در اینجا میان خوبیِ ابزاری<a href="#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[4]</span></span></span></span></a> و ذاتی<a href="#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span dir="LTR"><span><span>[5]</span></span></span></a> است. "خوبی"‌های ذاتی خوب هستند زیرا طبیعتشان خوب است و از خیرات دیگر مشتق نمی‌شوند. در مقابل، خوبی‌های ابزاری ارزش طلبیدن و خواستن دارند زیرا ابزار موثری هستند تا ما به آن خوبی‌های ذاتی برسیم. افلاطون این خط کشی‌ها را در کتاب خویش، پلیتِئیا ["دولت"]، در جایی که گفت‌وگو میان سقراط و گلاکون در گرفته روشن می‌کند:</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> <b>سقراط</b>: به من بگو. آیا فکر می‌کنی نوعی نیکی وجود داشته باشد که ما آن را بپذیریم نه به خاطر آن که نتایج و تاثیراتش را می‌پسندیم، بلکه به خاطر خودش، مانند شادی، و همه‌ی آن لذات بی خطری که هیچ پیامدی ندارند مگر شادی‌ای که شخص در آن‌ها می‌بیند؟</div> <div dir="RTL"> <b>گلاکون</b>: واقعا. من فکر می‌کنم چنان خوبی ای وجود دارد.</div> <div dir="RTL"> <b>سقراط</b>: ادامه دهیم. خیری وجود دارد که ما آن را به خاطر خودش می‌پذیریم و نیز به خاطر پیامدهایش، آگاهی مثلا، و بینایی و تندرستی. چنین چیزهایی را ما از دو سو می‌پذیریم.</div> <div dir="RTL"> <b>گلاکون</b>: بله.</div> <div dir="RTL"> <b>سقراط</b>: آیا از نوع سوم هم آگاهی داری، مانند ورزیدگی جسمانی، پرستاری شدن در وقت بیماری، طبابت، و راه‌های دیگرِ پول ساختن؟ ما بهتر است بگوییم که اینها نگران کننده‌اند ولی سودبخش به حال ما؛ ما آنها را نباید به صرف خودشان طلب کنیم، بلکه به خاطر پاداش و سودهای دیگری که از آنها به دست می‌آیند.<a href="#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[6]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> این پرسش که "چه چیزهایی خوب یا با ارزش هستند؟" مبهم است. ما ابتدا نیاز داریم انواع ارزش‌ها و خوبی‌ها را از هم جدا کنیم. در بالا، سقراط سه نوع خوبی را از هم جدا می‌کند: (۱) خوبی‌های درونی و ذاتی ناب (که شادی ساده یکی از نمونه‌های آن است)، (۲) خوبی‌های ابزاری ناب (که پزشکی و پول ساختن نمونه‌هایی از آن اند)، (۳) خوبی‌های مرکب (مانند آگاهی، بینایی و سلامتی)، که در غایت خویش خوب هستند و خوب در مقام ابزاری برای خیرهای دیگر.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> تفاوت بنیادین در میان خوبی‌های ذاتی و ابزاری است. ما برخی چیزها را خوب یا مطلوب در غایت و ذات خودشان می‌دانیم و چیزهای دیگر را خوب یا مطلوب می‌دانیم تنها به خاطر دست آوردها و پیامدهایشان. خوبی‌های ذاتی به خاطر سرشتشان خوب هستند. آن‌ها از خوبی‌های دیگر مشتق نمی‌شوند، در حالی که خوبی‌های ابزاری تنها به این خاطر مطلوب هستند که در جهت رسیدن به خوبی‌های ذاتی خدمت می‌کنند. ما شاید بخواهیم میان یک خوبِ ابزاری و یک ابزار خوب خط کشی روشن‌تری کنیم. اگر چیزی خوبِ ابزاری است، در واقع وسیله‌ای است برای آنکه چیزی به دست آوریم که در غایت خویش به حال ما خوب است؛ ولی این که چیزی صرفا ابزار خوبی باشد به این معنی است که وسیله خوبی برای رسیدن به هدفی، خوب یا بد، است. برای نمونه، سم ابزار خوبی برای قتل کسی است، ولی قتل چیزی به عنوان خیر ذاتی نیست؛ پس سم دست کم در این نقش، یک ابزار خوب نیست.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> بسیاری چیزها، که بر آنها ارج می‌نهیم، ارزش ابزاری دارند. سقراط در گزینه‌ی ما از کتاب "دولت" به دو ارزش اشاره می‌کند: طبابت و پول. طبابت یک خیر ابزاری<a href="#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[7]</span></span></span></span></a> است چنان که به سختی می‌شود آن را به صِرف خودش ارزیابی کرد. ما می‌توانیم بپرسیم "طبابت برای چیست؟ " پاسخ این است که "برای بازیافت سلامتی" است. ولی آیا سلامتی یک ارزش ذاتی است یا ابزاری؟ آیا می‌توانیم بپرسیم "سلامتی برای چیست؟ " برخی ممکن است با سقراط هم آواز شوند که سلامتی در ذات خویش خوب است و نیز برای چیزهای دیگر، مانند شادی و فعالیت خلاقانه. دیگران با قصد سقراط مخالفت خواهند کرد و قضاوت خواهند نمود که سلامتی کاملا یک خیر ابزاری است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> پول مثال دیگر سقراط برای خیر ابزاری است. برخی از ما اگر نه همه، به راستی پول را به خودی خود معتبر نمی‌شناسیم، ولی تقریبا بیشتر ما آن را به خاطر قدرت خریدش معتبر می‌دانیم. وقتی می‌پرسیم "پول برای چیست؟ " به کالاهایی مانند غذا و لباس، سرپناه و خودرو، سرگرمی و آموزش می‌اندیشیم. ولی آیا هیچ یک از اینها خوبِ ذاتی است؟ وقتی می‌پرسیم مثلا "سرگرمی برای چیست؟ " چه پاسخی می‌دهیم؟ بسیاری از ما شاید اشاره به سرخوشی یا لذت کنیم، مثال سقراط از یک خوبِ ذاتی. آیا ما همچنان می‌توانیم بپرسیم "سرخوشی یا لذت برای چیست؟ " ما این پرسش را در بخش بعدی خواهیم آزمود، ولی پیش از آن، ناچاریم بپرسیم آیا تفکرِ "ارزش ذاتی" اصلا معنی دارد یا نه؟</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> آیا هیچ ارزش ذاتی‌ای وجود دارد؟ آیا باشنده‌ای وجود دارد که ارزش‌هایش از چیز دیگری مشتق نشده باشند، یعنی آن ارزش‌ها را به صرف وجود خودشان بجوییم، ذاتا خوب باشند، به خودی خود خوب باشند؟ یا آیا همه‌ی ارزش‌ها وابسته به تمایلات هستند – یعنی ابزاری هستند برای رسیدن به هدفی که مخلوق آفریننده اش است؟ آن کسانی که به نظر ارزش ذاتی باور دارند بحث می‌کنند که لذت مثالی از یک ارزش ذاتی است و درد مثالی از یک ضد ارزش ذاتی است: خوب است که لذت را تجربه کنیم و بد است که درد را تجربه کنیم. به طور طبیعی، این فیلسوفان می‌پذیرند که تجربیات شخصی از لذت می‌توانند بد باشند (زیرا نتیجه‌ی ضد ارزش دیگری تولید می‌کند مانند سردردِ پس از مستی) و تجربیات شخصی دردناک می‌توانند باارزش باشند (عمل جراحی برای نجات جان کسی). فرد ذات‌باور<a href="#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[8]</span></span></span></span></a> تاکید می‌کند که لذت مسلماً بهتر از درد است. ما این را به سادگی می‌توانیم ببینیم. نیازی به هیچ بحثی نداریم تا ما را قانع کند لذت خوب است یا آن دردِ تحمیل شده بد است. فرض کنید ما می‌بینیم مردی بچه‌ای را شکنجه می‌دهد و به او فرمان می‌دهیم که از این کار بی درنگ دست بکشد. اگر او پاسخ بدهد، "من می‌پذیرم که این بچه درد بسیاری را دارد تحمل می‌کند، ولی من چرا باید از ادامه‌ی شکنجه اش بایستم؟ " ما بی درنگ به سلامت روانی او شک می‌کنیم.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> فرد غیرِذات باور انکار می‌کند که این بحث‌ها توش و توانی داشته باشند. این تفکر که صِرف تجربه می‌تواند ارزشی داشته باشد ناروشن است. تنها انتخاب ماست که لذت را بر درد ترجیح می‌دهد، از اینجا است که‌اندیشه‌ی مربوط به ارزش معنی پیدا می‌کند. به نوعی همه‌ی ارزش‌ها ذاتی هستند، یا محصول انتخاب. بسیاری از ‌اگزیستنسیالیست<a href="#_ftn9" name="_ftnref9" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[9]</span></span></span></span></a>ها، بیش از همه ژان پل سارتر، معتقدند ما ارزش‌های خویش را با انتخابِ عمدی اختراع می‌کنیم. آزادی در آفرینش ارزش‌های ما و در نتیجه در تعریف خویش خداگونه است، و همزمان، عمیقا دلهره آور؛ زیرا کسی را نداریم که به خاطر شکست‌های خویش وی را ملامت کنیم و مقصر بشناسیم مگر خودمان را. "ما محکوم به آزادی هستیم.... ارزش چیزی نیست مگر معنایی که تو انتخاب می‌کنی. فرد ممکن است هر چیزی انتخاب کند تا هنگامی که از بستر آزادی کرده باشد."<a href="#_ftn10" name="_ftnref10" title=""><span dir="LTR"><span><span>[10]</span></span></span></a> ولی این نکته به نظر نادرست می‌رسد. ما به مانند انتخاب رشته‌ی تحصیلی یا سوپ یا سالاد به همراه غذا خوردن بسیاری از ارزش‌های خود را انتخاب نمی‌کنیم. از ما هیچ کاری در ارزش گذاری لذت، تندرستی، شادی، عشق و بی ارزش ساختن درد و رنج ساخته نیست. در نگاه به ارزش‌های بنیادین، آنها ما را بر می‌گزینند، نه ما آنها را بر می‌گزینیم. حتا شرط سارتر برای انتخاب ارزش، یعنی آزادی، ارزشی نیست که ما انتخاب می‌کنیم بلکه به خاطر طبیعتِ ما بر ما تحمیل شده است. ما می توانیم از آزادی خویش به خاطر ارزش های دیگر دل بکنیم، ولی دیگر نمی توانیم تصمیم بگیریم آیا آن را ارزش بدانیم یا نه. مثل این است که تصمیم بگیریم تشنه یا گرسنه بمانیم آن هم پس از تحمل روزها تشنگی و گرسنگی و محرومیت از آب و غذا. چنین به نظر می رسد که خدا یا طبیعت ما را از پیش چنان برنامه ریزی کرده است که آن خیرات اساسی را دوست بداریم. و وقتی کسی را می بینیم که به شادی، آزدای یا عشق بهایی نمی دهد (یا وانمود می کند بها نمی دهد)، ناگزیریم این مورد غیر عادی را محصولی از شرایط نامبارک بپنداریم.</div> <div dir="RTL"> <b> </b></div> <div dir="RTL"> <b>ارزش لذت<a href="#_ftn11" name="_ftnref11" title=""><span><span dir="LTR"><span><b><span>[11]</span></b></span></span></span></a></b><b><span dir="LTR"> </span></b><b><span> </span></b></div> <div dir="RTL"> <b> </b></div> <div dir="RTL"> فیلسوفان به دو اردوی گسترده تقسیم می‌شوند: لذت‌گرایان<a href="#_ftn12" name="_ftnref12" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[12]</span></span></span></span></a> و لذت‌ناگرایان. لذت‌گرایان موضع می‌گیرند که همه‌ی لذت‌ها خوب هستند، و لذت تنها چیزی است که خوب در ذات خویش است، و همه‌ی خوبی‌های دیگر از این ارزش برآمده و مشتق شده‌اند. یک تجربه تنها به این دلیل خوب می‌تواند باشد که منتهی به لذت شود. گاهی این معنی گسترش می‌یابد و پهناور می‌شود که امرِ کاهش درد را هم شامل شود، درد به عنوان تنها چیزی که در ذات خویش بد است. برای ساده کردن بحث، ما از تعریف پیشین استفاده می‌کنیم با علم بر این که ممکن است به توضیح بیشتری درباره‌ی درد نیاز داشته باشیم.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> لذت‌گرایان به دو زیرگروه تقسیم می‌شوند:</div> <div dir="RTL"> (۱) احساس گرایان<a href="#_ftn13" name="_ftnref13" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[13]</span></span></span></span></a>، پیروان دیدگاهی که همه‌ی لذت‌ها را در حس خلاصه می‌کند و می‌بیند، و</div> <div dir="RTL"> (۲) رضایت گرایان<a href="#_ftn14" name="_ftnref14" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[14]</span></span></span></span></a>، پیروان دیدگاهی که همه‌ی لذت‌ها را در رضایت و خوش آیندی که ممکن است کاری با حس نداشته باشند می‌بیند و خلاصه می‌کند. رضایت‌مندی لذتی در نهاد شعور خودآگاه آدمی است که ما ممکن است پس از دریافت یک پاداش یا انجام کاری موفقیت آمیز احساس کنیم. نقطه‌ی مقابل لذتِ حسی دردِ فیزیکی است، نقطه‌ی مقابل رضایت‌مندی، بیزاری یا نارضایت‌مندی است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> موضع فیلسوف یونانی، آریستیپوس<a href="#_ftn15" name="_ftnref15" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[15]</span></span></span></span></a> احساس گرایی بود. از دید او او تنها امر خوب، لذت حسی بود، و این خوبی در شدت و حدت آن تعریف می‌شد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> این نکته همچنین [نشانگر] فلسفه‌ی مصطفی موند، قهرمان رمان آلدوس هاکسلی به نام "دنیای قشنگ نو" است. گفت‌وگویی که در پیش می‌آید میان مصطفی موند تکنوکرات نابغه‌ای که این جهان دلاورانه‌ی نوین را اداره می‌کند و یک یاغی، "سِواژ"، درگرفته است که فکر می‌کند این بهشت شادی بخش چیزی کم دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> <b>سواژ</b>: بله، این درست مثل خود توست. از شر هر چیز ناخوشایندی رها شوی به جای آن که یاد بگیری چگونه تحملش کنی. خواه بهتر باشد که در ذهن خود از قلاب سنگ و تیرِ یک بدبختی دهشتناک رنج ببریم، یا آن که آستین همت بالا زنیم با کوهی از مشکلات دست و پنجه نرم کنیم.... ولی تو هیچ یک از این دو را نمی‌کنی. نه زجر می‌کشی و نه مخالفت می‌کنی. تو فقط آن قلاب سنگ و تیر را منسوخ می‌کنی. این بسیار آسان است.... آیا چیز خطرناکی در زندگی وجود دارد؟</div> <div dir="RTL"> <b>مصطفی موند</b>: نکته‌ی با اهمیتی در آن نهفته است.... مردان و زنان باید [هورمون] آدرنالینشان لحظه به لحظه داده شود.... این یکی از شرایط سلامتی کامل است. به این دلیل است که ما این درمان ج. ش. خ. را اجباری کرده‌ایم.</div> <div dir="RTL"> <b>سواژ</b>: ج. ش. خ؟</div> <div dir="RTL"> <b>مصطفی موند</b>: جایگزینِ شورِ خشونت. ماهی یک بار. ما همه‌ی سیستم را با آدرنالین شستشو می‌کنیم. این کاملا جایگزین فیزیولوژیک ترس و خشم می‌شود.... بدون هر گونه مزاحمتی.</div> <div dir="RTL"> <b>سواژ</b>: ولی من زحمت را دوست دارم.</div> <div dir="RTL"> <b>مصطفی موند</b>: در واقع تو داری درخواست حقِ شاد نبودن می‌کنی.... اگر از حقِ پیر شدن، زشت و بی خاصیت شدن حرفی نزنیم؛ حق سیفلیس و سرطان گرفتن؛ حق کمبود غذا داشتن؛ حق پیوسته نگران زیستن از این که فردا چه خواهد شد؛ حق شکنجه شدن با دردهای ناگفتنی از هر نوعی.</div> <div dir="RTL"> <b>سواژ</b>: (پس از یک درنگ و تبسم دراز): من همه‌ی آن‌ها را می‌خواهم.</div> <div dir="RTL"> <b>مصطفی موند</b>: (شانه بالا می‌اندازد): قابلی ندارد.<a href="#_ftn16" name="_ftnref16" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[16]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> "دنیای قشنگ نو" درباره‌ی جامعه‌‌ای است در آینده که در آن مردم از شر بیماری، خشونت و جرم از طریق ایمن سازی، مهندسی ژنتیک و تعدیل رفتار، آزاد شده‌اند. آنان از افسردگی و ناراحتی با دارویی به نام "سوما" که به آنان حس آرامشی همراه با شادی می‌دهد در امان نگاه داشته می‌شوند. مصطفی موند مدیر نابغه‌ی این جامعه، از این بهشت لذت سار در مقابل یکی از معدود یاغی‌های مانده، سواژ، که شکایت از این می‌کند که ارزش چیزی در این "بهشت نویافته" گم است، دفاع می‌کند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> همه به طور حسی از لذت نوجوانی (یا کسانی که به این فضای ذهنی نزدیک اند) محروم شده‌اند شاید موافق باشند که این "دنیای قشنگ نو" چیزی کم دارد. روایت حسی لذت بسیار ساده است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> بسیاری از فیلسوفان لذت‌گرا از سده‌ی سوم پیش از میلاد بدین سو پیرو اپیکور<a href="#_ftn17" name="_ftnref17" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[17]</span></span></span></span></a> هستند که دیدگاه پهناورتری از لذت داشت:</div> <div dir="RTL"> مسئله بر سر نوشیدنِ پیوسته و لذت بردنِ پایدار نیست، و نه رضایت جویی از شهوت جنسی، نه لذت بردن از ماهی و خوراکی‌های لوکس بر میز ثروتمندان است، که باعث تولید یک زندگی شاد می‌شوند، بلکه خردورزیِ بیدار است، گشتن در پی انگیزه‌ی همه‌ی انتخاب‌ها و انکارها است، و طرد کردن محض عقاید است، که به بالاترین ارتفاع التهاب روح بستگی دارند.<a href="#_ftn18" name="_ftnref18" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[18]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> تفاوت میان لذت به عنوان رضایت‌مندی و لذت حسی اهمیت بسیار دارد، و شکست در فهم این نکته موجب گیجی و سردرگمی معماگونه می‌شود. یک نمونه از این خطر پارادوکس مازوخیسم [خویشتن آزاری] است. این چیست که یک مازوخیست از تحمیل درد بر بدن خویش لذت می‌برد، که در واقع نقطه‌ی مقابل لذت است؟ آن فیلسوف لذت‌گرا پاسخ می‌دهد، "بله، زیرا نوعی انحراف روانی باعث می‌شود که مازوخیست از آن چه دردناک (حسی) است لذت (رضایت‌مندی) ببرد." ولی وی از آن چه درد حسی است لذت حسی نمی‌برد. یک تحلیل دو مرحله‌ای نیز وجود دارد که رفتار مازوخیستی را توضیح می‌دهد: در سطح پایین یا پایه فرد درد یا عدم لذت را تجربه می‌کند، ولی در سطح بالاتر، او آن را تایید می‌کند و نوعی رضایت‌مندی در آن درد یا عدم لذت می‌یابد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> لذت‌ناگرایان به دو اردو تقسیم می‌شوند: یگانه‌گرایان<a href="#_ftn19" name="_ftnref19" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[19]</span></span></span></span></a> و جمع‌گرایان<a href="#_ftn20" name="_ftnref20" title=""><span dir="LTR"><span><span>[20]</span></span></span></a>. یگانه‌گرایان معتقدند که یک ارزش ذاتی و نهادین وجود دارد، ولی لذت نیست. شاید ارزش مافوق باشد، "امر خیر"<a href="#_ftn21" name="_ftnref21" title=""><span dir="LTR"><span><span>[21]</span></span></span></a> که ما آن را کاملا درنمی یابیم ولی پایه و مادر همه‌ی ارزش‌های دیگر است. به نظر می‌رسد که این دیدگاهی افلاطونی باشد. جمع‌گرایان معمولا اعتراف می‌کنند که لذت یا خوشی یک خیر ذاتی است، ولی آنها اضافه می‌کنند خیرات ذاتی دیگری هم وجود دارند، مانند آگاهی، دوستی، زیبایی، آزادی، عشق، وجدان اخلاقی و خود زندگی.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> لذت‌گرایانی مانند جِرِمی بنتام<a href="#_ftn22" name="_ftnref22" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[22]</span></span></span></span></a> می‌گویند گرچه این کیفیات خوب هستند، خوب‌بودگیِ آن‌ها از این واقعیت ریشه می‌گیرد که لذت یا خوشی به ارمغان می‌آورند. این گونه فیلسوفان در مورد هر یک از ارزش‌هایی که جلوتر معرفی شدند، می‌پرسند که: "برای چیست؟" آگاهی برای چیست؟ اگر به هیچ کس رضایت و خوشی نبخشد، آیا به‌راستی خوب است؟ چرا احساس می‌کنیم که یک تفاوت بنیادین میان این دو آگاهی وجود دارد این که بدانیم در شهر نیویورک چقدر پله وجود دارد با این که بدانیم آیا زندگی پس از مرگ وجود دارد یا نه؟ ما معمولا به آگاهی از نوع اول بهایی نمی‌دهیم، ولی آگاهی از نوع دوم مربوط به خوشی و رضایت‌مندی ماست.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> فیلسوف لذت‌گرا می‌پرسد: "عشق و دوستی برای چیستند؟ " اگر ما به شکل دیگری آفریده می‌شدیم و از عشق و دوستی هیچ لذتی نمی‌بردیم، آیا همچنان این‌ها باارزش می‌ماندند؟ آیا آن‌ها را بسیار والا و معتبر نمی‌دانستیم، به عنوان خوبی ابزاری و با محتوا، زیرا برای ما رضایت‌مندی بسیار زیادی به ارمغان می‌آورند؟</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> حتا تعهد اخلاقی یا وجدان در غایت خویش خوب نیست؛ فیلسوف لذت‌گرا در این باره هم بحث می‌کند. اخلاق به طور قائم به ذات معتبر نیست بلکه از آن انتظار می‌رود یک نیاز بشر را برآورده کند، که در نهایت به معنی تأمین رضایت‌مندی است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> و زندگی به راستی از نگاه قائم به ذات خویش بودن "خوب" نیست. این کیفیت است که اهمیت دارد. جانور تک سلولی یا بیمار فرو رفته در اغما هم زنده است ولی این زندگی به خودی خود ارزشی ندارد. تنها هنگامی که هوشیاری در میان باشد امکان ارزش فرا می‌رسد. هوشیاری یک ضرورت است ولی شرط کافی برای رضایت‌مندی نیست.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> فیلسوف لذت‌ناگرا<a href="#_ftn23" name="_ftnref23" title=""><span><span dir="LTR"><span><span>[23]</span></span></span></span></a> چنان پاسخ می‌دهد که گویا این بحث گمراه کننده است:</div> <div dir="RTL"> برای نمونه به احتمال زندگی در ماشین لذت توجه کنید. ما یک دستگاه پیچیده را اختراع کرده‌ایم که مردم برای یافتن لذت ناب و مطلق در آن وارد می‌شوند. به مغزشان الکترودهایی وصل می‌شوند که سیگنال‌هایی را به قشرهایی از مغز می‌فرستند که احساس بسیار نیرومند خوشی و لذت تولید می‌کنند. وقتی مردم وارد دستگاه می‌شوند این احساس‌های شورانگیز را تجربه می‌کنند. آیا شما مایل‌اید وارد چنان دستگاهی ‌شوید؟</div> <div dir="RTL"> اگر تمام آن چیزی که از زندگی می‌خواهید شور و خوشی و لذت باشد بنابر این ماشینِ لذت انتخاب درستی برای شما است. همه‌ی آن لذتی که آرزویش را داشتید بدون فرسودگی و رقابت با دیگران تضمین شده است. ول
لویی پویمان و جیمز فیسر − چه مجموعه‌ای از چیزها باارزش‌اند؟ برخی چیزهایی را که ما معتبر می‌دانیم، به راستی ابتدایی هستند، مانند یک جفت کفش نو یا مارک خاصی از یک نوشابه‌ی سودا. بله ما از آنها لذت می‌بریم، ولی اعتبار ضروری واقعی ندارند. چیزهای دیگر ولی می‌باید به غایت مهم باشند، در بالای آن لیست شاید بسیاری از ما ارزش جان انسان را بگذاریم. با این همه، بسیار دشوار است که در چیزی ارزشی ببینیم مگر آن را تجربه کنیم.
برخی از ما ممکن است ادعا کنند ارزشی مطلق باید بر جان آدمی نهاد. اینک فرض کنید به شما بگویم که من ماشین حیرت‌آوری اختراع کرده‌ام که انرژی و زمان بسیار زیادی را در زندگی روزانه‌ی آدمی پس انداز می‌کند. ولی نقطه‌ی تاریک اختراعِ حیرت آور این است که ممکن است باعث مرگ ۷۵۰۰۰ نفر در سال شود. آیا شما از این دستگاه استفاده خواهید کرد؟ شاید استفاده از آن را بپرهیزید بر این اعتبار که جان آدمی به مراتب باارزش‌تر از آرامش و راحتی ما است. ولی فرض کنید اقتصاد ما گرد استفاده از این دستگاه بچرخد، و بدون آن، جامعه ممکن است به درون یک دوره‌ی فروپاشی اقتصادی تصورناپذیر فرو برود. شاید شما همچنان از استفاده از آن دستگاه خودداری کنید و اصرار کنید که ما باید توقعات اقتصادی خویش را عوض کنیم، به جای آن که مدام جان‌های بسیاری را قربانی کنیم.
جناب ارشد نژاد عزیز باز هم بر خود واجب دیدم از زحمات حضرتعالی به خاطر ترجمه و تدوین این متنهای گرانبها تشکر ویژه داشته باشد. قلمتان سبز سبز باد...
سمانه
با سلامی گرم . با تشکر از جناب آقای ارشد نژاد گرامی، آیا امکان این وجو.د دارد که بعدها محکوعه این مقاله ها یک جا - به صورت پی - دی - اف یا وورد آورده شود؟ باز هم سپاس از مترجم محترم و رادیو زمانه.
شهرام ارشدنژاد
با درود و سپاسگزاری بیکران به خوانندگان محترم این متون که آنها را با شوق و دقت می خوانید, به ویژه دوستان گرامی خانم سمانه و آقای مجتبی. قرار بر این است که پس از انتشار همه ی فصل های کتاب و نیز بخش پایانی آن (واژه نامه)، یک بار دیگر به طور کامل و در یک فایل تمام متن منتشر شود. ش. ا.
منوچهر
جناب ارشد نژاد عزیز ، بنده اطاعت امر کرده و نکاتی را که بنظرم میرسد بیان میکنم . البته لازم است بگویم من صرفا یک خواننده معمولی هستم و در زمینه ادبیات، حرفه ای نیستم . - آیا تفکرِ "ارزش ذاتی" اصلا معنی دارد یا نه؟ - آن کسانی که به نظر ارزش ذاتی باور دارند . ( من نمیدانم معادل اصلی تفکر و نظر در متن انگلیسی چه بوده ، ولی گمان میکنم "ایده " در جمله اول و " ایده یا رای" در جمله دوم رساننده تر باشد ). - " ارزش چیزی نیست مگر معنایی که تو انتخاب می‌کنی. فرد ممکن است هر چیزی انتخاب کند تا هنگامی که از بستر آزادی.... کرده باشد." ( بنظر من در محل نقطه چین کمبود " انتخاب " احساس میشود . در واقع در خوانش اول ادم دچار سکته میشود و با رجوع دوباره میفهمد که منظور انتخاب ازادانه است ) -.... در مقابل یکی از معدود یاغی‌های مانده، سواژ، که شکایت از این می‌کند که ارزش چیزی در این "بهشت نویافته" گم است، دفاع می‌کند. همه به طور حسی از لذت نوجوانی..(..در مقابل سواژ، یکی از معدود یاغی‌های مانده، که شکایت از این می‌کند که چیزی ارزشمند در این "بهشت نویافته" گم است، دفاع می‌کند. همه کسانی که به طور حسی از لذت نوجوانی..) - ما به مانند انتخاب رشته‌ی تحصیلی یا سوپ یا سالاد به همراه غذا خوردن بسیاری از ارزش‌های خود را انتخاب نمی‌کنیم. ( بنظر من اینجوری روانتر و سریع الفهم تر بود : ما به مانند انتخاب رشته‌ی تحصیلی یا خوردن سوپ یا سالاد همراه غذا، بسیاری از ارزش‌های خود را انتخاب نمی‌کنیم.) - در نگاه به ارزش‌های بنیادین، آنها ما را بر می‌گزینند، نه ...ما آنها را بر می‌گزینیم. (در محل نقطه چین کمبود " اینکه" احساس میشود). - یک تجربه تنها به این دلیل -خوب می‌تواند باشد- که منتهی به لذت شود (بنظر من "می‌تواند خوب باشد" بهتر است چرا که"دلیل" در جمله اصلی ، مستعد "دلیل ِ خوب" خوانده شدن است ، مگر منضم به علامت ساکن شود ) - گاهی این معنی گسترش می‌یابد و پهناور میشود که ( بجای گاهی ، هنگامی . چرا که "گاهی" معمولا و عرفا معادل "برخی اوقات" است ) - برخی مفهوم‌ها گسترده تر از قبیل شادی یا موضوع (ابژه) خواست به نظر میرسد نامزد مناسب تری باشند برای آن چه ما "ارزش" می‌نامیم. ( معنای جمله در خوانش اول گیر من نیامد. نهایتا من جمله را اینجوری فهمیدم : برخی مفهوم‌هایی که گسترده تر( دارای گستردگی مفهومی بیشتری) از مواردی مثل شادی یا موضوع (ابژه) خواست هستند ،... الخ) . شاید یه مقدار به متن اصلی خیانت بشه ولی متن مفهوم تر و اسان یاب تر میشود . - ضمنا نیاز به ویرگول در بعضی از جاها احساس میشود. در اخر باز هم وظیفه خودم میدانم از شما تشکر کنم . واقعا کتاب خواندنیی است و بنده هم از ترجمه شما کمال استفاده و لذت را میبرم.
نظرها
مجتبی
جناب ارشد نژاد عزیز باز هم بر خود واجب دیدم از زحمات حضرتعالی به خاطر ترجمه و تدوین این متنهای گرانبها تشکر ویژه داشته باشد. قلمتان سبز سبز باد...
سمانه
با سلامی گرم . با تشکر از جناب آقای ارشد نژاد گرامی، آیا امکان این وجو.د دارد که بعدها محکوعه این مقاله ها یک جا - به صورت پی - دی - اف یا وورد آورده شود؟ باز هم سپاس از مترجم محترم و رادیو زمانه.
شهرام ارشدنژاد
با درود و سپاسگزاری بیکران به خوانندگان محترم این متون که آنها را با شوق و دقت می خوانید, به ویژه دوستان گرامی خانم سمانه و آقای مجتبی. قرار بر این است که پس از انتشار همه ی فصل های کتاب و نیز بخش پایانی آن (واژه نامه)، یک بار دیگر به طور کامل و در یک فایل تمام متن منتشر شود. ش. ا.
منوچهر
جناب ارشد نژاد عزیز ، بنده اطاعت امر کرده و نکاتی را که بنظرم میرسد بیان میکنم . البته لازم است بگویم من صرفا یک خواننده معمولی هستم و در زمینه ادبیات، حرفه ای نیستم . - آیا تفکرِ "ارزش ذاتی" اصلا معنی دارد یا نه؟ - آن کسانی که به نظر ارزش ذاتی باور دارند . ( من نمیدانم معادل اصلی تفکر و نظر در متن انگلیسی چه بوده ، ولی گمان میکنم "ایده " در جمله اول و " ایده یا رای" در جمله دوم رساننده تر باشد ). - " ارزش چیزی نیست مگر معنایی که تو انتخاب می‌کنی. فرد ممکن است هر چیزی انتخاب کند تا هنگامی که از بستر آزادی.... کرده باشد." ( بنظر من در محل نقطه چین کمبود " انتخاب " احساس میشود . در واقع در خوانش اول ادم دچار سکته میشود و با رجوع دوباره میفهمد که منظور انتخاب ازادانه است ) -.... در مقابل یکی از معدود یاغی‌های مانده، سواژ، که شکایت از این می‌کند که ارزش چیزی در این "بهشت نویافته" گم است، دفاع می‌کند. همه به طور حسی از لذت نوجوانی..(..در مقابل سواژ، یکی از معدود یاغی‌های مانده، که شکایت از این می‌کند که چیزی ارزشمند در این "بهشت نویافته" گم است، دفاع می‌کند. همه کسانی که به طور حسی از لذت نوجوانی..) - ما به مانند انتخاب رشته‌ی تحصیلی یا سوپ یا سالاد به همراه غذا خوردن بسیاری از ارزش‌های خود را انتخاب نمی‌کنیم. ( بنظر من اینجوری روانتر و سریع الفهم تر بود : ما به مانند انتخاب رشته‌ی تحصیلی یا خوردن سوپ یا سالاد همراه غذا، بسیاری از ارزش‌های خود را انتخاب نمی‌کنیم.) - در نگاه به ارزش‌های بنیادین، آنها ما را بر می‌گزینند، نه ...ما آنها را بر می‌گزینیم. (در محل نقطه چین کمبود " اینکه" احساس میشود). - یک تجربه تنها به این دلیل -خوب می‌تواند باشد- که منتهی به لذت شود (بنظر من "می‌تواند خوب باشد" بهتر است چرا که"دلیل" در جمله اصلی ، مستعد "دلیل ِ خوب" خوانده شدن است ، مگر منضم به علامت ساکن شود ) - گاهی این معنی گسترش می‌یابد و پهناور میشود که ( بجای گاهی ، هنگامی . چرا که "گاهی" معمولا و عرفا معادل "برخی اوقات" است ) - برخی مفهوم‌ها گسترده تر از قبیل شادی یا موضوع (ابژه) خواست به نظر میرسد نامزد مناسب تری باشند برای آن چه ما "ارزش" می‌نامیم. ( معنای جمله در خوانش اول گیر من نیامد. نهایتا من جمله را اینجوری فهمیدم : برخی مفهوم‌هایی که گسترده تر( دارای گستردگی مفهومی بیشتری) از مواردی مثل شادی یا موضوع (ابژه) خواست هستند ،... الخ) . شاید یه مقدار به متن اصلی خیانت بشه ولی متن مفهوم تر و اسان یاب تر میشود . - ضمنا نیاز به ویرگول در بعضی از جاها احساس میشود. در اخر باز هم وظیفه خودم میدانم از شما تشکر کنم . واقعا کتاب خواندنیی است و بنده هم از ترجمه شما کمال استفاده و لذت را میبرم.