«زلزله در سیاست خاورمیانه»: تأثیرات احتمالی کشته‌شدن سلیمانی بر منطقه

قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس بامداد جمعه سوم ژانویه / ۱۳ دی در حمله هوایی ایالات متحده در نزدیکی فرودگاه بغداد، پایتخت عراق کشته شد. همراه با فرمانده شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کسان دیگری همچون ابومهدی المهندس، جانشین فرمانده حشد الشعبی عراق نیز کشته شدند. تنش‌های رو به افزایش بین ایران و ایالات متحده پس از این اتفاق به نقطه جوش رسیده است.

چه دورنمایی در انتظار منطقه است؟‌

در ادامه، چکیده تحلیل‌هایی از دو روزنامه آمریکایی «نیویورک‌تایمز» و «وال‌استریت ژورنال» و نیز سرمقاله خبرگزاری اماراتی «گلف‌نیوز» را در این باره مرور خواهیم کرد. یک دبیر ارشد وال‌استریت ژورنال توازن قوا بین متحدان آمریکا و متحدان جمهوری اسلامی را پس از کشته شدن قاسم سلیمانی بسیار دشوار ارزیابی می‌کند که می‌تواند به وضعیتی آشوبناک ختم شود. تحلیلگر نیویورک‌تایمز اما کشته شدن سلیمانی را باعث «امن‌ترشدن جهان» می‌داند. شورای سردبیری گلف‌نیوز نیز این اتفاق را یک پیروزی برای دولت‌های عربی می‌شمرد.

▪️ بازی روی زمین ترامپ علیه ایران ــ مایل دوران

مایکل دوران، تحلیلگر نیویورک‌تایمز در یادداشتی کشتن قاسم سلیمانی در بغداد را «رویدادی زلزله‌آور» برای خاورمیانه توصیف کرده است.

این پژوهشگر ارشد انستیتو هادسون و مقام پیشین وزارت‌های خارجه و دفاع آمریکا مقاله را چنین آغاز می‌کند:

«قتل قاسم سلیمانی بیش از هر عملیات نظامی دیگر آمریکا پس از حمله به عراق رویدادی زلزله‌ساز است. کشتن اسامه بن لادن و ابوبکر البغدادی قطعاً قابل توجه بود اما در عین حال نمادین؛ چرا که سازمان‌های آنها تا حد زیادی نابود شده بودند. کشتن معمار کارزار چند دهه‌ای جمهوری اسلامی برای ضربه‌زدن به ایالات متحده و متحدان‌اش، به ویژه اسرائیل، نشانه تغییری بنیادین در سیاست خاورمیانه است.»

دوران بدل شدن حزب‌الله لبنان به «دولتی درون دولت»، تکرار این مدل در عراق و سوریه و یمن، و تثبیت نفوذ ایران در جهان عرب را حاصل اقدام‌های قاسم سلیمانی می‌شمرد.

او اما بر این باور است که «سلیمانی این امپراتوری شبه‌نظامیان را در حالی ساخت که بر سر اجتناب ایالات متحده از تقابل مستقیم قمار می‌کرد»؛ قماری که در دوران اوباما جواب داد و در دوران ترامپ هم علی‌رغم «کارزار فشار حداکثری»، به باور دوران، «امن» به نظر می‌رسید:

«سلیمانی فرض کرده بود که ... ترامپ از کشیده‌شدن به جنگی دیگر می‌ترسد. به طور خلاصه، واشنگتن برای بازی روی زمین برنامه‌ای نداشت.»

ستون‌نویس نیویورک‌تایمز با اشاره به حمله‌های منتسب به جمهوری اسلامی در خلیج فارس و عربستان می‌نویسد که دولت آمریکا بارها اعلام کرده بود که خط قرمزش حمله به آمریکایی‌ها است و قاسم سلیمانی «تصور کرد که می‌تواند خط قرمز ترامپ را پاک کند».

به باور دوران، کشته شدن سلیمانی ایران را ضعیف‌تر، و رقیبان منطقه‌ای از جمله اسرائیل و عربستان را جسورتر و قوی‌تر می‌کند و به معترضان در ایران، لبنان و به ویژه عراق، این امید را می‌دهد که یک روز نفوذ ایران بر دولت‌هایشان را پایان بخشند.

او کشتن سلیمانی را نشانه پایان نهایی استراتژی خاورمیانه اوباما می‌داند که می‌خواست منافع واشنگتن و تهران را به هم نزدیک کند. به باور دوران، ترامپ اما فهمید که هدف ایران نشستن بر جای آمریکا به عنوان یک بازیگر کلیدی در خاورمیانه است.

پژوهشگر ارشد انستیتو هادسون در نهایت نتیجه می‌گیرد که برای کشتن قاسم سلیمانی دیر هم شده بود و خویشتن‌داری آمریکا نه تنها جهان را امن‌تر نکرده بود، بلکه به فرمانده سپاه قدس زمان لازم برای ساختن امپراتوری‌اش را داد: «جهانی که امروز در آن از خواب برخاستیم، خالی از یکی از موفق‌ترین و کشنده‌ترین تروریست‌هایش، جای بهتری است.»

▪️ پس از مرگ سلیمانی، برقراری توازن در خاورمیانه دشوارتر شد ــ یاروسلاو تروفیموف

یاروسلاو تروفیموف، دبیر ارشد وال‌استریت ژورنال در زمینه سیاست خارجه در یادداشتی در این روزنامه نتیجه کشته شدن قاسم سلیمانی را دشوارتر شدن حفظ توازن قدرت بین متحدان ایالات متحده و متحدان جمهوری اسلامی دانسته است.

تروفیموف یادداشت‌اش را چنین آغاز می‌کند:

«قاسم سلیمانی درست زمانی در حمله آمریکا کشته شد که حیطه نفوذ منطقه‌ای ایران ــ که فرمانده سپاه قدس به شکل موفقیت‌آمیزی در دهه گذشته توسعه‌اش داده بود ــ به خطر افتاده است؛ آن هم از سوی خود مردم خاورمیانه.»

دبیر بخش سیاست خارجه وال‌استریب ژورنال تهدیدها در برابر نفوذ منطقه‌ای ایران را اعتراض‌های مردمی در عراق و لبنان و نیز حملات اسرائیل در سوریه و هماهنگی جدید بین روسیه و ترکیه و نیز «کارزار فشار حداکثری» آمریکا می‌داند.

تروفیموف در ادامه به اقدامات نظامی ایران در منطقه اشاره می‌کند و می‌نویسد:

«حتی پیش از کشتن قاسم سلیمانی، مقام‌های دولت‌های خاورمیانه معتقد بودند که ایران دیر یا زود به جایی در منطقه حمله خواهد کرد تا ابتکار عمل استراتژیک را دوباره به دست بگیرد.»

او در ادامه به حضور ایالات متحده در لبنان و عراق و آموزش سربازان این کشورها به دست نیروهای آمریکایی همزمان با نفوذ جمهوری اسلامی در این کشورها اشاره می‌کند و آن را نشانه توازن بین این دو نیروی متخاصم می‌داند، اما کشتن قاسم سلیمانی را عامل بر هم زدن این توازن می‌داند:

«همه این توازن برقرارکردن‌ها احتمالاً با مرگ ژنرال سلیمانی بسیار دشوار ــ اگر نه غیرممکن ــ خواهد شد؛ به ویژه اینکه شکست دولت اسلامی دیگر باعث واداشتن ایالات متحده، ایران و حکومت‌های خاورمیانه به همدستی علیه یک دشمن مشترک نخواهد انجامید. مسیرهای محتمل ایران برای تلافی‌جویی، تلاش برای بیرون راندن ایالات متحده از عراق، از جمله با شدت بخشیدن به حمله‌ها علیه تأسیسات آمریکا در آنجا و ترتیب دادن اعتراضی سیاسی علیه حضور ایالات متحده و تقویت نقش حزب‌الله در لبنان خواهد بود.»

هرچند تروفیموف به این نکته نیز اشاره می‌کند که نیروهای قدرتمندی در عراق و لبنان مخالف وابستگی به ایران غیرعرب هستند و در برابر تلاش تهران برای بیرون راندن آمریکا مقاومت خواهند کرد.

تروفیموف مقاله‌اش را با اشاره به تمایل ترامپ به خروج از خاورمیانه پایان می‌بخشد:

«همه در خاورمیانه می‌دانند که هدف طولانی‌مدت و بارها به‌زبان‌درآمده پرزیدنت ترامپ خروج از منطقه است. دلالان قدرت در خاورمیانه نیز به خوبی می‌دانند که هرکس با ایالات متحده متحد شود، می‌تواند یک‌شبه با خیانت واشنگتن روبرو شود. همان اتفاقی که چند ماه پیش برای نیروهای کرد سوریه افتاد. ایران، از سوی دیگر، چه با سلیمانی و چه بی او، هیچ کجا نخواهد رفت».

▪️ کشته شدن سلیمانی پیام مهمی به ایران می‌فرستد: ماجراجویی‌های منطقه‌ای‌اش تبعات دارد ــ شورای سردبیری گلف‌نیوز

روز جمعه سوم ژانویه، سرمقاله خبرگزاری اماراتی گلف‌نیوز به مساله کشته شدن قاسم سلیمانی اختصاص یافت:

«کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه پاسداران، که پس از رهبر ایران، آیت الله خامنه‌ای دومین مرد قدرتمند ایران به شمار می‌رفت یک پیروزی سرنوشت‌ساز دربرابر وحشت‌افکنی ایرانی‌ها است.

کشورهای عرب مدت‌هاست که از دخالت‌های ایران در امور داخلی‌شان شکایت می‌کنند. آنها بارها به جامعه بین الملل هشدار داده بودند که این تنها یک مشکل منطقه‌ای نیست بلکه معضلی بین‌المللی به حساب می‌آید.

درحالی‌که دخالت‌های ایران در حوزه مسائل خارجی سال‌هاست که در جریان است و با تشکیل گروه‌های شبه نظامی در لبنان، سوریه، عراق و یمن اهداف خود را پیش می‌برد، ایالت متحده آمریکا به‌ تازگی طعم مستقیم تهدیدهای این گروه‌ها را چشیده است.

در عراق، شبه نظامیان مورد حمایت ایران ماه‌هاست که منافع آمریکا و پایگاه‌هایش را هدف قرار داده‌اند، به طوری‌که هفته پیش یک پیمانکار آمریکایی در این رابطه کشته شد.

مقام‌های آمریکایی هشدار داده بودند که این وضعیت ممکن است به‌سرعت به بالاگرفتن تنش‌ها بینجامد و به ایران نسبت به تبعات اقداماتش هشدار داده بودند. به نظر می‌رسد که ایران این هشدارها را نادیده گرفت و به حملاتش ادامه داد.

رشته اقدامات متقابل تلافی‌جویانه‌ای که بین آمریکا و شبه نظامیان عراقی مبادله می‌شد، جدی‌ترین رویارویی مستقیم بین واشنگتن و تهران از یک سال پیش و زمانی است که تنش های بین دو کشور بالاگرفت.»

گلف نیوز در ادامه به شرح تنش‌ها و وقایع اخیر از حمله موشکی  آمریکا به مواضع کتائب حزب الله در کرکوک تا تظاهرات و حمله به سفارت آمریکا در بغداد پرداخته و در ادامه می‌نویسد:

«سلیمانی به طور فعال بدنبال حمله به دیپلمات‌های آمریکایی و نیروهای آمریکایی در عراق و سراسر منطقه بود و وزیر دفاع آمریکا در بیانیه‌ای هدف از این حمله را ممانعت از حملات آتی ایرانیان ذکر کرده است.

تهران اکنون باید پیش از آنکه به نیروهای نیابتی‌اش فرمان جنگ دهد دوباره بیندیشد. کشتن سلیمانی ثابت کرد که اقدامات ایران تبعاتی دارد و آنها نباید تهدیدهای آمریکایی را توخالی فرض کنند.»

به باور شورای سردبیری این خبرگزاری اماراتی، در عوض ایران باید بر روی مسائل داخلی خودش تمرکز کند، جایی که بیکاری و گرانی در آن بیداد می‌کند و مسبب جدی‌ترین تظاهرات ضد دولتی در طی سال‌های اخیر بوده است.

بازتاب تنش‌های خلیج فارس در رسانه‌های جهان: