هواپیمای اوکراینی و خون‌های ریخته؛ دادخواهی چگونه ممکن می‌شود؟‌

- واقعیت را می‌دانید؟ با این‌که دریاها را گریسته‌ام و سنگینیِ کوه‌ها روی دوش من است هنوز حتا لحظه‌ای باور ندارم دیگر آن‌ها نیستند. گاهی گمان می‌کنم دیوانه شده‌ام چون برمی‌گردم و نوشته‌ی ۲۰ روز پیشم را می‌خوانم و می‌گویم "دیوانه این چه چیزی‌ست درباره‌ی ری‌را نوشته‌ای یا درباره‌ی پریسا". درست است. آن نوشته هم از من است. نشانی از نوشته‌های خودم دارد. همان افعال، همان اسامی، همان صفت‌ها که در نوشتن به کار می‌بندم. اما چشمم نام آن دختر را درست نمی‌بیند و نام آن زن را. گمان می‌کنم آن را به سفارش دوستی نوشته‌ام یا درباره‌ واقعه‌ای بسیار قدیمی حرف می‌زنم. می‌گویم نه! درباره‌ ری‌را نیست. درباره‌ پریسا نیست.

این بخشی از آخرین نوشته حامد اسماعیلیون در صفحه فیس‌بوک اوست. ری‌را و پریسا (اقبالیان)، دختر و همسر او، در سانحه ساقط شدن هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه پاسداران جان باختند و او که دندان‌پزشک و نویسنده است، قلمش را وقف روایت و دادخواهی برای ری‌را، پریسا و دیگر جان‌باختگان پرواز ۷۵۲ تهران-کی‌یف کرده.

حال پرسش این است که آیا جمهوری اسلامی این‌بار هم می‌تواند نقش دستان کوچک ری‌را و کودکان دیگری که در این سانحه جان خود را از دست دادند، از بوم خون‌رنگ زمین پاک کنند؟

کامیار احمدی، فعال اجتماعی و از بستگان نزدیک ارشاد رحمانیان، از جان‌باختگان اعتراضات سراسری آبان‌ماه در مورد پیگیری روند دادخواهی خانواده‌های قربانیان هواپیمای اوکراینی، این دادخواهی را در امتداد دادخواهی داغداران آبان توصیف می‌کند و در این رابطه به زمانه می‌گوید:

«از آنجا که عاملان سرکوب خیزش سراسری آبان و همینطور شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی از یک مرجع هستند، پس پیگیری خانواده‌های مسافران پرواز هواپیما از طریق دادگاه‌های بین المللی می‌تواند در آینده این عاملان را به پای میز محاکمه کشانده و نه تنها در برابر جنایت شلیک به هواپیما بلکه در برابر دیگر جنایت‌هایشان نیز پاسخگو کند.»

او ادامه دادخواهی از سوی خانواده‌های مسافران هواپیمای اوکراینی را برای خانواده‌های جان‌باختگان اعتراضات آبان‌ ماه «امیدبخش» می‌داند و می‌گوید:

«طرح دعوی بین‌المللی از طریق خانواده‌ها و بازماندگان این مسافران، به‌مثابه راهی است که خانواده‌های جان‌باختگان آبان نیز می‌توانند بوسیله آن به دادخواهی در مجامع بین المللی بپردازند.»

پیگیری ماجرای ساقط شدن هواپیمای اوکراینی زیر آوار مصیبت ناشی از شیوع گسترده بیماری کویید-۱۹ و ویروس کرونا کم‌رنگ شده است.

بر اساس آخرین خبرها در مورد پرونده جان‌باختگان هواپیمای اوکراینی، مقامات دولتی ایران در تلاشند تا در تبانی با دولت‌های خارجی، پرونده را مختومه اعلام کنند. اما آیا عاملان این جنایت می‌توانند این پرونده را نیز همچون جنایات دیگرشان به بایگانی زمان بسپارند؟

لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس جمهوری ایران در واکنش به ثبت شکایت خانواده‌های قربانیان هواپیمای مسافربری ساقط شده توسط پدافند هوایی سپاه پاسداران در دادگاه‌های بین‌المللی گفته است که دولت ایران در تلاش است تا مانع از ارسال پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی به دادگاه‌های بین‌المللی شود. این صحبت‌ها فریاد اعتراض و دادخواهی اولیای دم از جمله حامد اسماعیلیون را بلند کرده است.

اسماعیلیون در صفحه فیس‌بوک خود در پاسخ به لعیا جنیدی، خطاب به او نوشت:

«مشاور حقوقی حکومت، عمله‌ ظلم، کدام پرونده را می‌خواهی مختومه کنی؟ با کدام خانواده می‌خواهی به توافق برسی؟ پیشنهاد می‌کنم درس حقوقی که خوانده‌ای را دوباره دوره کنی. وقت چندانی هم نداری چون ما، جمعی از خانواده‌ها، پرونده‌ جنایت تاریخی شما را به دادگاه‌های بین‌المللی خواهیم برد.»

او در ادامه از تمام دادخواهان و حق‌طلبان خواست که به کارزار دادخواهی او و دیگر خانواده‌های باز‌مانده از این جنایت بپیوندند.

از سوی دیگر علی اصغر گرجی، عموی پونه گرجی، از جان‌باختگان واقعه سرنگونی هواپیمای اوکراینی در واکنش به تلاش مقام‌های دولتی ایران برای جلوگیری از اجرای عدالت، در صفحه فیس‌بوک خود نوشت:

«هیچ‌چیز نمی‌تواند مردی را که شعله مقدس خشم و خونخواهی در وجودش شعله‌ور است متوقف کند.»

خنجر زدن از پشت

مجموعه‌ جنایات چند ماه اخیر نیروهای امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی، از سرکوب اعتراضات سراسری آبان ماه گرفته تا شلیک ناغافل به هواپیمای مسافربری اوکراینی، تداعی‌گر ضرب‌المثل معروف «از پشت خنجر زدن» است.

نمونه: برهان منصور‌نیا، روز ۲۵ آبان هنگامی که از منزل برادرش خارج شد، به دستور یکی از فرماندهان سپاه کرمانشاه از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و جان عزیزش را از دست داد.

مسافران هواپیمای اوکراینی هنگامی که بر فراز آسمان بودند، بی‌خبر از درگیری‌های منطقه‌ای میان قدرت‌ها، هدف پدافند موشکی سپاه پاسداران قرار گرفتند و جان باختند.

یکی از نزدیکان برهان منصورنیا اما در همبستگی با بازماندگان مسافران هواپیمای اوکراینی به زمانه می‌گوید: «ما از دادخواهی خانواده‌های جان‌باختگان هواپیمای مسافربری استقبال می‌کنیم چرا که جنایت‌کاران باید به دست عدالت سپرده شوند.»