طبیعت، فعالیت‌های مخرب بشری و ویروس جدید کرونا

همچنان‌کە راشل کارسون در کتاب «بهار خاموش» بیان می‌کند، تاریخ زندگی در کره زمین تاریخ تاثیر موجودات زندە بر محیط خود بودە و گونەای از این موجودات زندە کە همانا انسان است، با دستیابی بە نیرویی شگرف، توانستە ماهیت دنیای خویش را تغییر دهد.

آثار منفی فعالیت‌های انسانی و در نتیجه نابود‌شدن بخش عمده‌ای از ساختار و عملکرد  اکوسیستم‌های مهم در سطح جهان از مهمترین مباحث زیست محیطی عصر حاضر است. امروزه، شواهد زیادی مبتنی بر وجود مقادیر بسیار بالای تنش در بیشتر اکوسیستم‌های تحت سلطه انسان، و از دست رفتن تدریجی کارایی آنها وجود دارد.

اکوسیستم های تحت استرس، در نتیجه تداوم فشار، به آهستگی اما شدیداً تخریب می‌شوند.

اکوسیستم‌ها با داشتن قابلیت هموستازی (خود‌ـ‌تنظیمی) سعی می‌کنند سیستمی کە از تعادل خارج‌شدە را بە تعادل بازگرداند. هموستازی ویژگی اصلی پایداری هر سیستم بیولوژیکی (از ارگانیسم تا اکوسیستم) است. سیستم هموستازی در محدودە دو بازخورد (فیدبک) منفی عمل می‌کند و بازخوردهای مثبت آن را از تعادل خارج می‌کنند. بازخوردهای منفی که باعث تثبیت خواص سیستم می‌شوند، اغلب به عنوان مکانیسم هموستاتیک شناخته می‌شوند.

روند تغییرات اکوسیستم‌های کرە زمین در صد سال اخیر نشان می‌دهد کە فعالیت‌های انسان پیامدهای جبران‌ناپذیری بر آن گذاشته و انسان به‌جای آن‌کە درک درستی از جایگاە خود در طبیعت به‌عنوان عضوی از آن داشتە باشد، با تصور اینکە ارباب و صاحب طبیعت است، به‌عنوان فیدبک مثبت و خارج‌کنندە تعادل سیستم عمل کرده است. به عبارت دیگر، انسان با خودبرتر‌بینی در طبیعت حتی زنجیرەهای غذایی را بر هم زدە و طبیعت  را در مسیر نابودی تدریجی قرار دادە است.

اکوسیستم‌ها با مکانیسم هموستازی پس از هر گونه تغییر در آن‌ها ابتدا سعی بر مدارا و تحمل دارند و بعد ناگهان از خود واکنش نشان می‌دهند. اغلب اوقات این واکنش‌ها غیر قابل جبران است و نمونه‌های فراوانی از آن را این روزها شاهد هستیم، مانند: تغییر اقلیم، خشک‌شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها، و رودخانه‌ها، از بین رفتن درختان و درختچه‌های جنگل‌ها، شور شدن آب‌ها، بروز سیل و سیلاب، کم‌آبی، آلودگی آب، هوا و خاک و وجود ریزگردها. از طرف دیگر نیز ازدیاد جمعیت، فراوانی محصولات مصرفی، افزایش تقاضای مردم و بالارفتن ردپای اکولوژیک بشر (Ecological footprint) را داریم.

این روزها بشر درگیر ویروس جدید کرونا ــ‌عامل بیماری کووید ١٩ ــ شدە است و شواهد حاکی از آن است کە دخالت بشر در زنجیرە غذایی کە خارج از حلقە مربوط بە انسان بودە، منشا این ویروس است. این نمونە بارزی از فعالیت انسانی‌ خارج از فیدبک منفی است که سیستم را از تعادل خارج کرده و پیامد آن هم برای نوع بشر ناگوار است.

از سوی دیگر، بیماری کووید ١٩ فعالیت‌های مخرب انسان را در بسیاری از نقاط جهان بە تعلیق درآوردە است. همچنان‌کە تصاویر ماهوارەای نشان می‌دهند، میزان غلظت NO۲ در آسمان بسیاری نقاط جهان از جملە تهران نسبت بە سال گذشتە کاهش چشمگیری داشتە است. فعالیت صنایع آلایندە از جملە صنایع وابستە بە زغال‌سنگ در اغلب کشورها یا بە حالت تعلیق درآمدە و یا آن‌کە کاهش چشمگیری داشتە است. سفرهای هوایی، دریایی و زمینی کاهش زیادی داشتە، و شکار بی‌رویە بە حالت تعلیق در آمدە است. درست زمانی‌کە بشر با کرونا دست و پنجە نرم می‌کند، طبیعت نفسی تازە می‌کند.

شرایط پیش‌آمده بر اثر شیوع بیماری کووید ١٩ می‌تواند آغاز پایان فعالیت‌های مخرب انسان در زمین باشد. به این شرط که انسان با تامل بە نقش و جایگاە خود در طبیعت بە سمت همراهی و هماهنگی با طبیعت گام بردارد، در اخلاق و رفتار خویش تجدید نظر کند، به‌سوی اخلاق اکولوژیک برود، دولتمردان و صاحبان صنایع برنامەهای توسعەای خود را با طبیعت همگام و همسو سازند و مسیر توسعەهای نامتوازان و غیر پایدار را بە سمت پایداری و اقتصادی سبز هدایت کنند.

آیندە حیات در کرە زمین مستلزم این ضرورت است کە نوع بشر اعمال و رفتار خود را تغییر دهد، در غیر این صورت، تباهی و نابودی در انتظار انسان و طبیعت خواهد بود.

در همین زمینه: