خشونت خانگی در دوران قرنطینه؛ به عنوان یک شاهد خشونت خانگی چه باید کرد؟

با تایید سازمان بهزیستی کشور در ایران مبنی بر افزایش موارد خشونت خانگی علیه زنان و کودکان در جریان قرنطینه خانگی به دلیل جلوگیری از شیوع گسترده‌تر ویروس کرونا، نگرانی‌ها از افزایش موارد خشونت خانگی و گسترده شدن این معضل نیز بیشتر شده است.

اگر شاهد خشونت خانگی هستید نقشی کلیدی در توقف خشونت دارید و وظیفه اخلاقی، قانونی و شهروندی شما ایجاب می‌کند که به نفع آزاردیده در آن مداخله کنید. اینها اقداماتی است که با توجه به شرایط قرنطینه می‌توان انجام داد.

هیچ چیز خشونت را توجیه نمی‌کند

اگرچه استرس و اظطراب ناشی از شرایط فعلی به ویژه ترس از احتمال ابتلا به ویروس کرونا، فشارهای ناشی از مشکلات اقتصادی و اضطراب برآمده از آن که عمدتا به دلیل تعطیلی کار و کاسبی‌هاست و همچنین ماندن طولانی مدت و مداوم در خانه همگی سبب ایجاد فشار روانی بر افراد و چه بسا بروز عکس العمل‌های غیرقابل پیش بینی در برخی موارد می‌شود؛ اما باید دانست هیچ چیز نمی‌تواند و نباید اعمال خشونت خانگی به ویژه از نوع فیزیکی‌اش را توجیه کند.

بر این اساس اگر شما خود قربانی وقوع یک خشونت خانگی هستید، باید بدانید که هیچ شرایطی نمی‌تواند و نباید سبب توجیه رفتار آزارگر شود. از این رو به او اجازه ندهید که رفتار خشن خود را با توسل به مسائلی از قبیل ترس و اضطراب از کرونا و یا مشکلات مالی توجیه کند. بدانید که اعمال خشونت یک عمل است، نه یک عکس العمل؛ پس نه تنها شما در آن مقصر نیستید بلکه هیچ فاکتور بیرونی و خارجی جز فرد خشونت گر در آن نقش ندارد.

اگر شاهد یک خشونت خانگی (چه به عنوان شنونده و چه به عنوان بیننده) هستید فراموش نکنید که این خشونت و خشونت‌گر است که باید محکوم شود؛ نه خشونت دیده، شرایط یا کرونا. از این رو وقوع خشونت را به صراحت محکوم کرده و به هیچ وجه در پی توجیه آن برای خشونت دیده نباشید. به او نگویید که این شرایط سخت کرونایی است که سبب ایجاد خشونت شده و او به دلیل همین شرایط مجبور به تحمل و بخشش آزارگر است.

به جای آن صراحتا به او گوشزد کنید که مورد خشونت خانگی قرار گرفته و باید در برابر آن واکنش مناسب نشان دهد. به هیچ وجه خشونت و آزار واقع شده را کوچک نشمرده و سعی نکنید آن را برای آزاردیده بی اهمیت نشان دهید. یادتان نرود که هر نوع خشونتی هرچقدر هم ملایم باشد به شدت با اهمیت و در فروشکستن روح و روان یک فرد به شدت موثر است.

هدف حفظ امنیت خشونت‌دیده است

به عنوان یک شاهد خشونت و آزار خانگی، فراموش نکنید که اولین و مهم‌ترین هدف در موارد وقوع خشونت خانگی حفظ امنیت خشونت دیده است نه تنبیه آزارگر یا گرفتن انتقام از او. از این رو از ماجراجویی پرهیز کنید و از ترغیب و تشویق آزاردیده به ماجراجویی نیز خودداری کنید. به ویژه اینکه در شرایط فعلی امکان خروج از منزل و مراجعه به خانه‌های امن یا منزل دوستان و آشنایان برای فرد آزار دیده به راحتی فراهم نیست.

بر همین اساس، از دادن راهکارهایی که امنیت آزاردیده را در شرایطی که همچنان مجبور به اقامت در محیط خشونت در کنار خشونت‌گر است تهدید می‌کند، پرهیز کنید. در عین حال فراموش نکنید که او خود قربانی خشونت است؛ از این رو بدون اینکه سعی در توجیه خشونت واقع شده کنید، به او گوشزد کنید که در شرایط فعلی باید در مرحله اول به فکر امنیتش باشد.

اگر در همسایگی شما موردی از خشونت خانگی به ویژه از نوع فیزیکی آن در حال وقوع است، به خاطر داشته باشید که در شرایط قرنطینه و عدم امکان خروج آزاردیده هدف اصلی مداخله باید توقف هرچه سریع‌تر خشونت باشد. به ویژه آنکه فرد آزارگر نیز خود از این شرایط آگاه است و به احتمال بسیار بالا از آن برای اعمال هرچه بیشتر خشونت و آزار استفاده خواهد کرد.

از این رو بدون تحریک حس انتقام جویی فرد آزارگر نسبت به آزار دیده در اولین فرصت مداخله کنید و به بهانه‌ای با مراجعه به منزلی که خشونت در آن در حال وقوع است، به توقف آن کمک کنید. در عین حال فراموش نکنید این شما نیستید که مجبور به ماندن در کنار آزارگر هستید؛ پس به فکر آزاردیده باشید و اگر نمی‌توانید محیط امنی برای او فراهم کنید؛ به هیچ وجه خود سبب افزایش خشونت نشوید.

از طرف دیگر از آنجا که مهم‌ترین هدف حفظ امنیت آزاردیده و نجات او از محیط خشونت است، از ماجراجویی‌های بی فایده خودداری کنید و در همه حال صرفا منفعت آزاردیده را بر همه چیز مقدم بدانید.

بی تفاوت نباشید؛ خشونت‌دیده به کمک شما نیاز دارد

به عنوان یک شاهد خشونت خانگی هرگز نسبت به وقوع آن بی تفاوت نباشید؛ حتی اگر این خشونت در شرایط کرونایی رخ دهد. توجه داشته باشید که اثرات خشونت خانگی چه از نظر جسمی و چه روانی برای آزاردیده کمتر از کرونا نیست.

ممکن است با توجه به فرهنگ سنتی در ایران تصور کنید که دعوای زن و شوهر همسایه یا یکی از آشنایان به شما ارتباطی ندارد؛ اما بدانید که این تصور ممکن است حتی به قیمت جان آزاردیده تمام شود. از این رو با حفظ موارد ذکر شده (امنیت آزاردیده و عدم تحریک آزارگر) مداخله کنید و سعی کنید تا حد توان او را از محیط خشونت یا لحظه وقوع آن نجات دهید.

اگر در مشاغلی فعال هستید که احتمال برخورد با افراد آزاردیده به ویژه در شرایط فعلی در آن بالاست (پزشک، پرستار، بهیار)، به خاطر داشته باشید که وقوع خشونت خانگی نیز به اندازه کرونا برای آزاردیده مهم است. از این رو هرگز او را به دلیل صحبت از مشکلی که دارد سرزنش نکنید. به ویژه اینکه هرگز به او نگویید که «مردم در حال مردن از کرونا هستند، تو فکر یک سیلی هستی که از همسرت خوردی». به تجربه ثابت شده است که افراد آزارگر به ویژه آنهایی که اقدام به اعمال خشونت فیزیکی می‌کنند، هیچ مرز و حدی برای آن قائل نبوده و به طور قطع آن را تکرار خواهند کرد.

خشونت باید گزارش شود، اما...

این یک اصل است: وقوع خشونت خانگی هرچند ملایم و سطحی باید گزارش شود. این کار کمک می‌کند که آزاردیدگان خشونت خانگی راحت‌تر و به شکل پذیرفته‌تری تجربه تلخ خود را بازگو کنند و برای گزارش آن پیشقدم شوند.

در عین حال از آنجا که شرایط فعلی از جمله قرنطینه و محدودیت‌های ایجاد شده به دلیل کرونا خود بر رویکرد کلی نظام قضایی – پلیسی در ایران نیز اثر گذاشته و شرایط بد را بدتر کرده است؛ در چنین شرایط ارائه راهکارهای حقوقی و تشویق آزاردیده به اقدام فوری در این زمینه چندان مفید به نظر نمی‌رسد.

به ویژه اینکه با وجود قرنطینه و حضور مداوم آزارگر در خانه ممکن است تلاش برای اقدام قانونی – حقوقی از سوی خشونت دیده توسط آزارگر کشف شده و همین بهانه‌ای برای اعمال خشونت بیشتر شود. در این زمینه از آنجایی که هدف اول در موارد خشونت خانگی حفظ امنیت آزاردیده و نجات او از محیط خشونت است، در شرایط فعلی (و فقط در شرایط فعلی) بهتر است گزارش خشونت از سوی شاهدین یا تشویق آزاردیده به گزارش خشونت محدود به موارد خشونت فیزیکی باشد. روشن است که پس از اتمام شرایط فعلی در اولین فرصت باید آزاردیده را به گزارش خشونت و اقدام قانونی در مورد آن تشویق و ترغیب کرد.

شاهد فعال باشید

در ایران به تجربه ثابت شده است که با توجه به محدودیت‌های دینی و فرهنگ سنتی حاکم، زنان قربانی خشونت خانگی عمدتا ترجیح می‌دهند که تجربه خود را صرفا در جمع دوستان همجنس خود بازگو کنند. در شرایط قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی که دیدارهای جمعی دوستانه به شدت محدود شده، حتی این فرصت نیز برای آزاردیدگان خشونت خانگی از دست رفته است.

این شرایط ایجاب می‌کند که توجه بر افرادی که مورد خشونت واقع شدن آنها در محیط خانه مسبوق به سابقه است بیشتر شود. از این رو اگر شما در دوستان یا آشنایان خود افرادی را سراغ دارید که در گذشته مورد خشونت خانگی قرار گرفته اند؛ فعال باشید. با آنها تماس بگیرید و احوال‌شان را جویا شوید. به ویژه اینکه سعی کنید از شرایط محیط خانه آنها از منظر وقوع خشونت خانگی آگاه شوید و در صورت نیاز به آنها کمک کنید.

در عین حال از دادن راهکارهای عجیب و غریب و غیرکارشناسی خودداری کنید. به عنوان نمونه اگر حرفه‌تان وکالت نیست یا اطلاع حقوقی ندارید یا تحصیلات و تجربه روانشتاختی و مشاوره ندارید از دادن مشاوره‌های سطحی به طور جدی خودداری کنید؛ چرا که ممکن است سبب گمراه کردن آزاردیده و بدتر شدن موقعیت او شود.

منافع آزاردیده اولویت اول است

به تجربه ثابت شده است که آزاردیدگان خشونت خانگی عمومی از لحاظ عاطفی و مالی به خشونت گر وابسته هستند و همین یکی از دلایلی است که در بسیاری از موارد فرد آزاردیده از گزارش خشونت و یا تلاش برای رهایی از آن خودداری می‌کند. آزاردیدگان عموما جایی برای زندگی ندارند و در صورت ترک ناگهانی منزل و نبود وجود جایی برای اقامت، مجدد مجبور خواهند بود که به محیط خشونت باز گردند.

بر همین اساس به عنوان یک شاهد خشونت خانگی از ترغیب و تشویق آزاردیده به ترک ناگهانی خانه به ویژه در شرایط فعلی که امکان یافتن سرپناه برای وی راحت نیست خودداری کنید. به جای آن در صورت امکان آزاردیده را در منزل خود جای داده و یا تلاش کنید محلی را برای اقامت موقت او فراهم کنید.

از توهین به خشونت‌گر به ویژه در برابر آزاردیده خودداری کنید چرا که ممکن است سبب تحریک احساس عزت نفس و غرور آزاردیده شده و نظرش را برای مقاومت در برابر خشونت‌گر تغییر دهد. به هیچ وجه سعی نکنید که آزاردیده را بدبخت و قربانی نشان دهید. به جای آن بر گسترده بودن موارد وقوع خشونت خانگی تاکید کنید و به او اطمینان دهید که اگرچه او تنها قربانی خشونت خانگی نیست، اما آنچه بر او رفته بسیار با اهمیت است.

در پایان همواره به یاد داشته باشید که به عنوان یک شاهد خشونت خانگی در موارد وقوع خشونت فیزیکی وظیفه اخلاقی، قانونی و شهروندی شما ایجاب می‌کند که وقوع آن را به پلیس گزارش کنید. البته که در نظر گرفتن منافع آزاردیده باید همچنان در اولویت باشد.

بر همین اساس اگر خشونت در حال وقوع در نزدیکی شما از نوع فیزیکی است اولین کار شما باید تلاش برای توقف خشونت و گزارش آن به پلیس ۱۱۰ باشد. اورژانس اجتماعی بهزیستی با شماره تلفن ۱۲۳ و صدای مشاور با شماره ۱۴۸۰ نیز برای مشاوره و دریافت راهنمایی برای تخذ تصمیم بهتر در مواردی که آزاردیده در خطر خشونت فیزیکی نیست، بسیار مفید خواهند بود.

در همین زمینه