کرونا تنها یک وقفه کوتاه در روند تخریب محیط زیست است
امیر سلطانزاده ــ شیوع کرونا اکنون باعث کاهش تخریب محیط زیست شده. اما مسأله مهم این است: در دنیای پس از کرونا وضعیت چه خواهد بود؟
در دورانی که شیوع ویروس جدید کرونا زندگی عادی مردم را مختل کرده و هر روزه تعداد زیادی را به کام مرگ میبرد، خبر امیدوارکننده توقف موقتی چرخهای تخریب محیط زیست است. هر روز اخباری منتشر میشود که سطح آلودگی هوا در شهرهای بزرگ دنیا کاهش یافته است. عکسهای منتشر شده از آسمان شهرهای چین و حتی تهران، رنگ آبی را نشان میدهند. خیابانهای شلوغ فارغ از تردد و سطلهای زباله خالی از کوههای پسماند است. این موضوعات هر کدام به تنهایی میتواند یک دوستدار محیطزیست را خوشحال کند. اما مسأله مهم این است: در دنیای پس از کرونا وضعیت چه خواهد بود؟
محیط زیست پس از کرونا چه خواهد شد؟ ــ عکس: Shutterstock
با آغاز اپیدمی کرونا، پزشکان تنها راه جلوگیری از گسترش آن را قرنطینه و باقیماندن در خانه اعلام کردند. همین موضوع باعث شد تا در بسیاری از کشورها فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی کاهش یابد.
تورستن وبلن، جامعه شناس و اقتصاددان آمریکایی معتقد است که افراد برای نمایش جایگاه اجتماعی خود دست به مصرف متظاهرانه می زنند. شرط نخست برای تظاهر و بالتبع آن مصرف تظاهری، حضور در اجتماع است. اما کرونا امکان حضور در اجتماع و برگزاری این نمایش را گرفت. از این رو در حالی که نیازهای ضروری همچنان پا برجاست، اما میزان مصرف اضافی یا متظاهرانه به شدت کاهش یافته است.
از سوی دیگر با آنکه در هفتههای نخست، توزیع کالاهای ضروری دچار بحران شده بود، اما به مرور این مشکل نیز حل شد و به تعادل رسید. در نتیجه با کاهش مازاد تولید و مصرف کالاهای غیر ضروری، نیاز به تولید اضافی و رقابتهای طبقاتی کاهش یافت. همین موضوع اثر خود را بر محیط زیست نمایان کرد و تولید کارخانههایی را که در تولید با یکدیگر رقابت داشتند، کاهش داد.
این موضوع نیز رابطه مستقیمی با مصرف منابع طبیعی، خصوصا انرژی دارد. کاهش تولید و تردد اتومبیل و قطع پروازهای هوایی در مناطقی که به دلیل کرونا ناچار به اجرای قرنطینه شدهاند، به تنهایی بخش بزرگی از تولید گازهای گلخانهای را کاهش داده است.
منابع آب نیز از این فرصت بی نصیب نماندهاند. با کاهش تولید و فعالیتهای اقتصادی، نیاز به آب و تولید فاضلاب صنعتی را کاهش داده است. اگرچه افزایش مصرف آب شهری به دلیل ارتقای سطح بهداشتی، رشد چشمگیری داشته است، اما فراموش نکنیم که اساسا آب شرب سهم بسیار کمی را در مصرف نیاز آب بشر بازی میکند. بنابراین حتی منابع آب نیز از قطع تولید لجام گسیخته منتفع شده است.
به عبارت دیگر به نظر میرسد در حالی که همچنان زندگی جریان دارد، اما فشار از روی محیط زیست برداشته شده است. در واقع تغییر سبک زندگی مصرفگرایانه، امکان بازسازی متوازن به محیط زیست را داده است.
همچنین بسیاری از فعالیتهای عمرانی نیز موقتا از حرکت باز ایستاده است. این موضوع از دو منظر قابل بررسی است. از یک سو و در طی این مدت ساخت و سازهایی که منجر به آسیبهای جدی به محیط زیست می شود مانند سدسازی، اتوبانسازی، کانالهای انتقال آب و کارهایی از این دست، از حرکت باز ایستاده و از سوی دیگر فعالیتهایی که در جهت حفظ و بازسازی محیطزیست است مانند توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، احیای جنگلها و تفکیک پسماند نیز متوقف شده است.
به هر روی دوران کرونا نیز سپری خواهد شد. تجربه نشان داده است که بشر نهایتا یا داروی آن را کشف می کند و یا بر اثر گسترش اپیدمی نسبت به آن مقاوم می شود. اما مسئله این است که از فردای مهار کرونا شرایط چطور خواهد شد؟
هنوز کرونا به پایان نرسیده در بسیاری از کشورهای جهان مانند آمریکا، ایران و بریتانیا، دغدغههای اقتصادی بر سلامت عمومی رجحان یافته است. بشری که به مصرف مازاد عادت کرده است، نمیتواند بپذیرد که چرخه تولید متوقف شود.
با پایان کرونا جبران خسارات اقتصادی ناشی از قرنطینه در دستور کار دولتهای صنعتی قرار می گیرد و قاعدتا به مانند گذشته با وامهای بلند مدت و مشوقهای عمومی، مردم را به مصرف بیشتر تشویق میکنند. بنگاههای تولیدی اقتصادی برای بازپرداخت وام و جبران عقب ماندگی از برنامه تولید سالانه، تولید بیشتر را در دستور کار قرار خواهند داد. این کار منابع طبیعی بیشتری طلب می کند و کشورهای تولید کننده انرژی و منابع طبیعی، هر روز به طبیعت بیش از پیش دست اندازی میکنند تا نیاز بازار را تامین کنند. پول، این موضوع هیجان انگیز مجددا به اولویت تبدیل می شود و سلامت به مرحله دوم و سوم سقوط می کند. رقابت بر سر نمایش داراییهای لوکس افزایش می یابد. تبلیغات برای توجیه ارزش آزادی فردی جایگزین همکاریهای اجتماعی فعلی خواهد شد. تولید سلاح و جنگهای بین المللی بر سر منافع اقتصادی آغاز می شود و مدیران کمپانیهای چندملیتی منویات خود را به سیاستمداران دیکته خواهند کرد. آسمان شهرهای بزرگ به دلیل تولید سرسامآور اتومبیل، مجددا خاکستری می شود و لذت آسمان پاک را از ما پس خواهند گرفت. بخش بزرگی از آب رودخانه ها مجددا به عنوان پایه تولید و نیاز کارخانهها برای خنک شدن، به سمت کارخانه ها روانه میشود و پساب مسموم آن به سوت آبهای زیرزمینی بازخواهد گشت.
کرونا که به عنوان یک سد موقتی توانسته بود جلوی این تخریب دیوانهوار را بگیرد، به عنوان بخشی از تاریخ باقی می ماند و ارزش های دنیای سرمایه داری ذهن ما را با تبلیغات بمباران خواهد کرد.
نگاه مثبت فعالان محیط زیست به دوران کرونا نشان میدهد که چطور زندگی عادی بشر در قرن بیست و یک مغایر با روال طبیعی حاکم بر جهان است. به عبارت دیگر ما منابع و محیط زیست را بدون در نظر گرفتن عواقب آن، صرف رشد اقتصادی میکنیم و چون این موضوع به عنوان ارزش تبلیغ می شود، فراموش کرده ایم که بر سر شاخه نشستهایم و انتهایش را میبریم.
طبیعت با کرونا برای ما این پیام را فرستاد که تخریب محیطزیست نهایتاً به قیمت جان خود ما تمام می شود. حال سوال اینجاست که آیا کره زمین ظرفیت جمعیت فعلی با سطح زندگی مورد توقع ما را دارد؟ آیا ما میتوانیم از دوران فعلی، به عنوان فرصتی مغتنم برای بازنگری در عملکرد سابق خود استفاده کنیم؟
نظرها
نظری وجود ندارد.