ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

طلاق، پدیده‌ای مدرن

<p dir="RTL">علی طایفی - طلاق پدیده&zwnj;ای است که امروزه در جامعه ایران به یکی از مهم&zwnj;ترین چالش<span dir="LTR">&zwnj;</span>های اجتماعی دولت و ملت مبدل شده است.</p> <!--break--> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">جامعه در حال گذار و توسعه&zwnj; ایران، به شدت در تضادهای اجتماعی و اقتصادی غرق و دستخوش نابسامانی&zwnj;های متعدد اجتماعی و فرهنگی است و به تعبیری یکی از این نابسامانی&zwnj;ها گسست در نهاد خانواده یا طلاق است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">در این مقاله تلاش می&zwnj;شود به برخی پرسش&zwnj;های مبرم در پیوند با این پدیده اهتمام شود: آیا طلاق امری مذموم یا بدکارکرد هست؟ ایا می&zwnj;توان طلاق را با روش&zwnj;های مکانیکی و دستورالعمل به حاشیه راند؟ دلایل مهم بروز طلاق کدامند؟ انواع طلاق کدام است؟ نرخ طلاق در جامعه ایران با چه خصوصیاتی و در بین چه اقشاری رو به افزایش است؟ آیا طلاق یک امر سودمند اجتماعی است؟</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>نرخ و میزان طلاق </strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">تعداد کل خانوار&zwnj;ها در سال&zwnj;های مختلف نشان از افزایش تعداد آنها در طی سال&zwnj;های سرشماری مختلف دارد؛ به طوری که در سال ۶۵ قریب ۹ میلیون، در سال ۷۵ قریب ۱۲ میلیون، در سال ۸۵ حدود ۱۷ میلیون و در سال ۹۰ حدود ۲۱ میلیون خانوار در کشور وجود داشته است. این افزایش نسبت مستقیم با افزایش جمعیت خانواده دارد و گویای تراکم خانواده برحسب امید به زندگی و طولانی شدن عمر افراد قابل تحلیل است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">درصد خانوار برحسب جنس سرپرست خانوار نیز حاکی است زنان سرپرست خانوار از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰ از هفت درصد به ۱۲ درصد افزایش یافته&zwnj;اند و این نسبت گویای افزایش نرخ طلاق و تک سرپرستی شدن نهاد خانواده است. همچنین شواهد نشان می&zwnj;دهد در سال ۱۳۹۰ آخرین سرشماری کشور، تعداد بی&zwnj;همسران بر اثر طلاق و بین جمعیت بالای ده سال دربین زنان دوبرابر مردان حدود ۱. ۴ هست. (گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰، مرکز آمار ایران)</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">تعداد طلاق&zwnj;های ثبت شده در سال ۱۳۹۰ عبارت از ۱۴۲ هزار و ۸۴۱ نفر است. این رقم درسال ۱۳۸۵ معادل ۹۴ هزار و ۳۹ نفر بوده است.(<strong><a href="http://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset99/t-90.pdf"><span dir="RTL">تعداد طلاق های ثبت شده در سال ۱۳۹۰</span></a></strong>)</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">از سوی دیگر سازمان ثبت اسناد و احوال کشور اعلام کرده است در شش ماه نخست سال جاری ۷۰ هزار و ۸۴۱ طلاق در کشور ثبت شده است که این تعداد در مقایسه با سال قبل از آن شش درصد افزایش یافته است. همچنین در نیمه نخست سال جاری ۴۱۵ هزار و ۶۲۰ ازدواج در کشور ثبت شده است. این تعداد نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته پنج درصد کاهش یافته است (<strong><a href="http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100825879965&amp;nc=1"><span dir="RTL">افزايش طلاق كاهش ازدواج، سازمان ثبت احوال</span></a></strong>). به بیان دیگر آمار طلاق نسبت به ازدواج به ۱۶ درصد رسیده است (<strong><a href="http://www.dw.de/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82/a-16334372"><span dir="RTL">نگرانی مسئولان از رکود ازدواج و افزایش طلاق، دویچه وله</span></a></strong>).</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">تعداد طلاق&zwnj;های ثبت شده در سال ۹۰ برحسب طول مدت ازدواج نیز نشان می&zwnj;دهد که قریب بیش از ۱۴ درصد طلاق&zwnj;ها کمتر از یکسال عمر داشته و بیش از یک چهارم طلاق&zwnj;های کشور عمری کمتر از دوسال و بیش از نیمی از طلاق&zwnj;ها کمتر از پنج سال به طول انجامیده است (<strong><a href="http://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset99/gp-16.pdf"><span dir="RTL">تعداد طلاق های ثبت شده در سال </span></a></strong><strong><a href="http://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset99/t-90.pdf"><span dir="RTL">۹۰</span></a></strong><strong><a href="http://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset99/gp-16.pdf"><span dir="RTL"> برحسب طول مدت ازدواج</span></a></strong>). در نتیجه می&zwnj;توان گفت طول عمر و امید به زندگی نهاد خانواده در ایران امروز به شدت رو به کاهش است و خانواده ایرانی رو به مرگ می&zwnj;رود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق: یک پدیده مدرن</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">مروری بر تاریخ تحولات اجتماعی خانواده نشان می&zwnj;دهد که یکی از شاخص&zwnj;های عمده بروز طلاق در جامعه انسانی شکل&zwnj;گیری فرایند صنعتی شدن و نوسازی جامعه است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <blockquote> <p dir="RTL"><img alt="" src="https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcT1wWRphJuzXPYrVBzvkM1EYEXKVsunNr1CVvakCrqvk1u7CUl7sg" style="width: 180px; height: 165px; float: right;" /></p> <p dir="RTL">یکی از اشکال جدی گسست در نهاد خانواده وقوع طلاق معنوی است. این طلاق بدین معناست که اگرچه زن و شوهر در یک نهاد خانواده در زیر یک سقف و با یک اقتصاد و پیمان اجتماعی زندگی می&zwnj;کنند، ولی به دلایل مختلفی نظیر ناگزیری و عدم امکان حق طلاق زن، عدم تامین اجتماعی برای زنان، تهدید مرد همسر یا مردان خانواده زن در صورت درخواست طلاق، و همچنین اهمیت دادن به سرنوشت کودکان، زن و مرد به ظاهر باهم زندگی می&zwnj;کنند ولی در درون ساختار خانواده آثار جدی از برخی کارکردهای اصلی رابطه زناشویی وجود ندارد.</p> </blockquote> <p dir="RTL">در این رهگذر با حضور زنان در بازار کار، افزایش امکان مشارکت و اشتغال زنان، ظهور پدیده نگهداری کودک توسط نهادهای خدماتی/ دولتی، شکل&zwnj;گیری دولت&zwnj;های رفاه، دریافت دستمزد و استقلال رای و عمل زنان، مطالبه&zwnj;گری و احقاق حقوق برابر زنان با مردان، تحولات فرهنگی و افزایش سواد و دانش زنان و مردان و نهادهای اجتماعی مرتبط، شیوع روش&zwnj;های پیشگیری و تنظیم خانواده و کنترل حق باروری در نهاد خانواده، شکستن حریم&zwnj;های خانواده گسترده و تبدیل آن به خانواده هسته&zwnj;ای و سپس خانواده&zwnj;های تک خانوار و تجردهای طولانی مدت، افزایش سن ازدواج و... طلاق به تدریج شکل و بروز عینی یافته و راهکاری برای چاره&zwnj;یابی مسائل و مشکلات درون نهاد خانواده شناخته شد. این امر که تناسب قدرت در جامعه مردسالار را به&zwnj;هم ریخته و زنان را به چالشگری این مناسبات سوق داده نیز از زمره دلایل بنیادینی است که سبب بروز و گسترش پدیده طلاق در جامعه امروز شده است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">نیم نگاهی به تاریخ خانواده در ایران نیز حاکی است یکی از مهم&zwnj;ترین دلایل ظهور فردی به نام &quot;هوو&quot; در کنار نهاد خانواده به عنوان عامل مکمل یا ترمیمی کارکرد باروری و تجدید نسل درخانواده، یا افزایش سن و نرخ باروری در این نهاد اجتماعی و اقتصادی، فقدان پدیده طلاق بوده است. به طوری که مردان همسر با وجود مشکلاتی نظیر ناهمسویی، عدم تمکین زن، نازایی، سالخوردگی، یائسگی و یا آسیب&zwnj;های بدنی و روحی زنان درصدد ترمیم نهاد خانواده بوده و زن دیگری را به رکن دیگرخانواده به عنوان کمک مادر یا دستیار مرد در منزل برای تربیت فرزندان و تدبیر امور منزل انتخاب می&zwnj;کردند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">در سده&zwnj;های پیش حتی تا دوره قاجار پدیده طلاق بشدت مذموم و نکوهیده بود؛ امری که تا دوره کنونی نیز در بین برخی اقشار مردم و به ویژه نهاد دولت و متولیان دینی مطرود و منفور است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">شواهد حاکی است نرخ طلاق روزبه روز در جامعه ایران روبه افزایش است و دراین میان تقاضای طلاق از سوی زنان ازدیاد یافته است. امر طلاق نه تنها در جوامع شهری بلکه در اجتماعات روستایی نیز به شدت در حال افزایش است. از سوی دیگر پدیده طلاق اگرچه به نظر می&zwnj;رسد ناظر بر پدیده ثبت فسخ قرارداد زناشویی و ازدواج است، ولی دارای اشکال و رخسارهای اجتماعی متفاوت است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق معنوی/ عاطفی</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">یکی از اشکال جدی گسست در نهاد خانواده وقوع طلاق معنوی است. این طلاق بدین معناست که اگرچه زن و شوهر در یک نهاد خانواده در زیر یک سقف و با یک اقتصاد و پیمان اجتماعی زندگی می&zwnj;کنند، ولی به دلایل مختلفی نظیر ناگزیری و عدم امکان حق طلاق زن، عدم تامین اجتماعی برای زنان، تهدید مرد همسر یا مردان خانواده زن در صورت درخواست طلاق، و همچنین اهمیت دادن به سرنوشت کودکان، زن و مرد به ظاهر باهم زندگی می&zwnj;کنند ولی در درون ساختار خانواده آثار جدی از برخی کارکردهای اصلی رابطه زناشویی وجود ندارد.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">در موارد بسیاری حتی همسران خواه زن و خواه مرد در بیرون از نهاد خانواده به دنبال تعبیه روابط دیگر جنسی یا عاشقانه/ عاطفی هستند و نیازهای جنسی یا عاطفی خود یا کاستی&zwnj;ها و بد کارکرد&zwnj;های نهاد خانواده درگیر در طلاق معنوی را از این طریق جبران می&zwnj;کنند. طبق یک اظهار نظر که چندان نیز دقیق نیست، &laquo;۸۰ درصد از خانواده&zwnj;ها دچار طلاق عاطفی هستند&raquo;.(<span dir="RTL">طلاق عاطفی خانواده&zwnj;ها را تهدید می&zwnj;کند، مصفی اقلیما)</span></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق محضری</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">طلاق محضری شکل کاملاً رسمی جدایی زن و شوهر، فروپاشی نهاد هسته&zwnj;ای و سنتی خانواده و تبدیل آن به خانواده نوینی در قالب تک سرپرست به شمار می&zwnj;رود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <blockquote> <p dir="RTL"><img alt="" src="https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTorjOT2nqVFj5kqsSZCq6_iJl5CpuvOnpo44AwaSuJwex9RepUVw" style="width: 180px; height: 134px; float: right;" /></p> <p dir="RTL">نان در اثر آموزش، افزایش خودآگاهی اجتماعی از حقوق خود، بیداری جنسی و جنسیتی، ستم&zwnj;ستیزی، عدم تمکین مردخواهانه مبتنی بر دین و سنت، اشتغال و دستیابی به توان اقتصادی، طغیانگری علیه ازدواج&zwnj;های زودهنگام در سنین کودکی و... بیشترین میل را به پایان بخشیدن به پیوندهای ساختار کهنه قدرت مردخواهانه در نظام خانواده ایرانی به نمایش می&zwnj;گذارند. از این منظر زنان مهم&zwnj;ترین چالشگران نظام سنتی خانواده تلقی می&zwnj;شوند.</p> </blockquote> <p dir="RTL">در این شکل از طلاق که شکل رسمی، قانونی، مشروع و پذیرفته شده از نظر حقوقی و حتی عرفی است طلاق اگرچه مذموم تلقی می&zwnj;شود، ولی دارای کارکردهای مثبتی است که طرفین و خانواده&zwnj;های آنان بدان استناد می&zwnj;کنند؛ به نحوی که با این طلاق نرخ ستیز در درون خانواده و آسیب پذیری کودکان و طرفین رابطه زناشویی کاسته می&zwnj;شود و در یک فراز دیگر فرصت بازسازی و ساخت&zwnj;یابی مجدد نهاد خانواده به صورت خانواده دوم مهیا می&zwnj;شود. در این نوع از طلاق، فرصت دوست&zwnj;یابی&zwnj;های مجدد و عشق&zwnj;آفرینی و تجدید ساختمان خانواده یا شبه خانواده میسر می&zwnj;شود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق، پدیده&zwnj;ای زنانه</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">ماهانه ۵۰۰ زوج به صورت توافقی از یکدیگر جدا می&zwnj;شوند و در هر ماه ۱۲ هزار پرونده طلاق تشکیل می&zwnj;شود که ۹۰ درصد کسانی که برای مشاوره خانوادگی مراجعه می&zwnj;کنند برای طلاق است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">از هر چهار ازدواج یک مورد منجر به طلاق می&zwnj;شود. دراین میان ۸۲ درصد متقاضیان طلاق را بانوان تشکیل می&zwnj;دهند که ۱۴ درصد آن&zwnj;ها در سال اول رخ می&zwnj;دهد (<strong><a href="http://www.shafaf.ir/fa/news/146013/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-82-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D9%85%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF"><span dir="RTL">زنان ۸۲ درصد متقاضیان طلاق هستند، شفاف</span></a></strong>). طبق این شواهد زنان در اثر آموزش، افزایش خودآگاهی اجتماعی از حقوق خود، بیداری جنسی و جنسیتی، ستم&zwnj;ستیزی، عدم تمکین مردخواهانه مبتنی بر دین و سنت، اشتغال و دستیابی به توان اقتصادی، طغیانگری علیه ازدواج&zwnj;های زودهنگام در سنین کودکی و... بیشترین میل را به پایان بخشیدن به پیوندهای ساختار کهنه قدرت مردخواهانه در نظام خانواده ایرانی به نمایش می&zwnj;گذارند. از این منظر زنان مهم&zwnj;ترین چالشگران نظام سنتی خانواده تلقی می&zwnj;شوند و ساختار اجتماعی کنونی جامعه ایران را به شدت به لرزه در آورده&zwnj;اند؛ امری که به هیچ&zwnj;وجه مورد تائید متولیان دین و سیاستمداران دینمدار نیست و خواب از سر آنان ربوده است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>افزایش سن ازدواج و تجرد</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">طلاق پدیده&zwnj;ای است که می&zwnj;توان آن را به صورت یک پیوستار از عدم تمایل به تشکیل خانواده، تشکیل خانواده، فرزندآوری تا فروپاشی آن ترسیم و تصور کرد. به طوری که می&zwnj;توان گفت افزایش نرخ تجرد و عدم میل جوانان به ازدواج خود به نوعی در قالب پدیده تضعیف نهاد خانواده هسته&zwnj;ای و ایجاد رابطه زناشویی قابل تعریف است. در این معنا، طول عمر خانواده ایرانی به شدت رو به کاهش گذاشته است و افزایش سن تجرد در کنار پدیده&zwnj;های دیگری چون طلاق، فوت همسر و طلاق معنوی این نهاد اجتماعی را به سوی اضمحلال روزافزون می&zwnj;کشاند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق، یک برساخته اجتماعی</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">اصولاً پدیده ازدواج به مفهوم رایج و هنجارمند کنونی، پدیده&zwnj;ای است اجتماعی که در یک ساختار تاریخی/ اجتماعی، شکل امروزین به خود گرفته است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">با مفروض دانستن این امرکه ازدواج یک برساخته اجتماعی است و محصول تامین نیازهای ساختاری دوران تاریخی خاصی از شکل&zwnj;بندی&zwnj;های اقتصادی و اجتماعی در هر جامعه&zwnj;ای بوده است، می&zwnj;توان چنین ادله کرد که طلاق نیز یک برساخته اجتماعی است. از این منظر طلاق پدیده مکمل و جایگزینی مناسب برای ازدواج&zwnj;هایی است که دیگر توان پاسخگویی نیازهای متفاوت ساختارهای نوین اجتماعی را ندارند. گسست پیوند زناشویی به نام ازدواج و شکستن نماد و نهاد خانواده اگرچه مقاومت&zwnj;هایی را ازسوی کسانی در پی دارد که درصدد حفظ ساختارهای موجود هستند ولی تلاش بی&zwnj;وقفه این بخش از جامعه و طیف گسترده اقشار اجتماعی همسود در آن دیگر یارای ایستادگی دربرابر طلاق و حفظ این نهاد را ندارند و ترک&zwnj;های جدی در قالب&zwnj;های سنتی نهاد خانواده ایجاد شده است. دراین رهگذر راهی جز قبول پدیده طلاق و سازگاری با این پدیده نیست و در این میان می&zwnj;توان با پذیرش آن به پیامدهای آسیب&zwnj;شناختی آن توجه کرد و از شدت آن&zwnj;ها کاست.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق، پدیده&zwnj;ای پویا</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">نهاد خانواده همانند تمامی نظام&zwnj;های اجتماعی دارای درون پویی خاص خود است. بدین معنا که ساختار خانواده مبتنی بر مجموعه&zwnj;ای از نیازهای کارکردی ایجاد شده و رشد کرده است و ازهمین رو در مسیر تحولات خود در طی دوره&zwnj;ای مدید، پویایی خود را حفظ کرده بود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <blockquote> <p dir="RTL"><img alt="" src="https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQgqjWWw75-sojq7dhBcWhc4HyJAfA1YtpXb9-TDgF12RIV9aRrjw" style="width: 180px; height: 134px; float: right;" /></p> <p dir="RTL">وقوع طلاق&zwnj;های عاطفی و بحران&zwnj;های درون خانواده&zwnj;های ایرانی که آثار آن بر همه ارکان یک خانواده اعم از زن، شوهر و فرزندان قابل مشاهده است، گویای این امر است که نهاد خانواده کارکردهای پیشین خود را ازدست داده و امروزه به تعبیر گیدنز به یک پوسته درون تهی بدون و پویایی لازم تبدیل شده است. دراین میان طلاق به عنوان راهکار خروج از بحران&zwnj;های خانوادگی یک ویژگی جدی است که سبب بازآفرینی پویایی در درون خانواده می&zwnj;شود.</p> </blockquote> <p dir="RTL">امروزه به ویژه از سده&zwnj;های اخیر در جهان و سده اخیر در ایران نظام خانواده دیگر دارای آن ساخت پویا نبوده و کارکردهای آن با ساخت سنت&zwnj;های موجود در آن در تضاد واقع شده است. اعمل فشار برای حفظ نهاد خانواده و تلاش مکانیکی برای تامین&zwnj;&zwnj;&zwnj; همان نقش&zwnj;های سنتی و متداول آن تا پیش از این، امری است که این نهاد را به سوی ایستایی و &laquo;مرگ ساکت&raquo; پیش می&zwnj;برد. وقوع طلاق&zwnj;های عاطفی و بحران&zwnj;های درون خانواده&zwnj;های ایرانی که آثار آن بر همه ارکان یک خانواده اعم از زن، شوهر و فرزندان قابل مشاهده است، گویای این امر است که نهاد خانواده کارکردهای پیشین خود را ازدست داده و امروزه به تعبیر گیدنز به یک پوسته درون تهی بدون و پویایی لازم تبدیل شده است. دراین میان طلاق به عنوان راهکار خروج از بحران&zwnj;های خانوادگی یک ویژگی جدی است که سبب بازآفرینی پویایی در درون خانواده می&zwnj;شود. جدایی همسران از یکدیگر سبب می&zwnj;شود نهاد خانواده از شکل و هیبت نرماتیو و هنجارمند خود خارج شود و قالب دیگرگونه&zwnj;ای به خود بگیرد که در آن پویایی عنصر موثری است و موجب می&zwnj;شود سایر ارکان درون خانواده از بحران&zwnj;های روانی و اجتماعی رهایی یابند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق و محصولات نوین آن</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">پدیده طلاق به عنوان یک پدیده مدرن دارای پیامدهای مدرن دیگری است که تا دهه&zwnj;های پیش در جامعه سنتی ایران نشانه&zwnj;هایی از ان وجود نداشت و از آن می&zwnj;توان به عنوان پیامدهای ناخواسته یک پدیده نیز نام برد.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">پدیده&zwnj;هایی مانند خانواده تک&zwnj;سرپرست، خانواده با سرپرستی زنان، پدیده&zwnj;های خواهری، برادری، پدری، مادری و کودکی، خانواده نوع دوم (به جای دست دوم) یا سوم وخانواده&zwnj;های تک نفری یا هم بالینی بدون ازدواج و ثبت رسمی و دیگر موارد مشابه، از زمره پیامدهای ناگزیر و متنوعی است که سبب&zwnj;ساز تزریق عنصر پویایی به اندام رو به مرگ خانواده سنتی شده است. با وقوع طلاق و ازدواج&zwnj;های مجدد زن یا مرد یکبار ازدواج کرده و فرزندزایی مجدد آنان در پیوندهای زناشویی جدید، شاهد پدیده&zwnj;هایی مانند خواهری، برادری، پدری و مادری هستیم. بدین معنا که کودکان یا نسل آینده می&zwnj;توانند از بین دویا چند مادر، پدر، برادر، خواهر تنی و ناتنی به گزینش اعضای خانواده مادری/ پدری دست زنند و در این منظر یک نهاد &laquo;خانواده گزینشی&raquo; رو به ظهور است که دارای ساخت و کارکردهای کاملاً متفاوتی از پیش است. در این نهادهای نوساخته و نوپدید تضاد&zwnj;ها و توافق&zwnj;های جدیدی حاصل می&zwnj;شود که هشیاری اعضای خانواده نسبت به آن و نهادهای دیگر اجتماعی از جمله دین و سیاست می&zwnj;تواند مددیار توفیق کارآمدی این نهاد نوپا شود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق و رفتار جنسی جامعه</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">بخش مهمی از دلایل وقوع طلاق فقدان رضایت جنسی در بین زن و شوهر است. فاصله سنی، عدم آموزش جنسی متقابل، فقدان احترام جنسی در آمیزش و رابطه جنسی، یکسویه و مردخواهانه بودن این روابط، نادیده انگاشتن نیازهای جنسی زنان در آمیزش جنسی و غیره، از جمله مسائلی است که سبب&zwnj;ساز گسست در نهاد خانواده سنتی شده است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">این اتفاق محصول فرایندی است که در آن نارضایتی نقطه آغار بوده، با تمایل به عشق و رابطه&zwnj;های جنسی خارج از خانواده برای زن و به ویژه شوهران ادامه می&zwnj;یابد و سرانجام به فروپاشی رابطه و رفتار جنسی زنان و مردان ختم می&zwnj;شود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">نرخ تقاضای روسپیگری در جامعه ایران توسط مردان متاهل که بالا&zwnj;ترین نرخ را به خود اختصاص می&zwnj;دهد (<strong><a href="http://www.iranparto.com/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/342979/%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B7%D8%AD-%D8%AC/"><span dir="RTL">حضور زنان خیابانی درسطح جامعه مشهودتر شده است، ایران پرتو</span></a></strong>) نشانه یک بحران جدی در رفتار و تعادل جنسی مردان و بی&zwnj;تردید زنان در نهاد خانواده است. ارتباط به اصطلاح غیر مشروع زنان و مردان متاهل و ازدواج کرده با افرادی در بیرون از نهاد خانواده و به صورت پنهانی که از آن با برچسب&zwnj;هایی مانند &laquo;خیانت&raquo; نامبرده می&zwnj;شود، نشانه دیگر وقوع بی&zwnj;تعادلی در کارکرد جنسی نهاد خانواده ایرانی است. شیوع روسپیگری نیز از دیگر مواردی است که مستقیماً به امر ازدواج&zwnj;های زودهنگام، اجباری، بی&zwnj;گریز و نهاد خانواده بحران زده و فروپاشیده شده بدون حمایت&zwnj;های اجتماعی مرتبط است.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق و حقوق زنان</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">چنانکه پیشتر گفته شد یکی از مهم&zwnj;ترین چالشگران نهاد سنتی خانواده و نامدارن پدیده طلاق در جامعه ایران، زنان هستند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <blockquote> <p dir="RTL"><img alt="" src="https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQbaUOOQeLKreUw1zq3t1MrDSu9kRCB95QcwNn8Yr2_ezfutX69rg" style="width: 180px; height: 136px; float: right;" /></p> <p dir="RTL">شواهد آماری حاکی است که بخش مهمی از زنانی که متقاضی طلاق هستند شامل آنانی می شود که موقع ازدواج زیر سن هجده سالگی به ازدواج&zwnj;های زودهنگام و اجباری توسط خانواده پدری/ مادری تن داده&zwnj;اند و پس از طی سال&zwnj;های زندگی زناشویی و افزایش آگاهی و فاصله اجتماعی بیشتر بین زن و مرد در این شکل از خانواده&zwnj;های کودکانه، زمینه نارضایتی و میل به طلاق افزایش یافته است. دراین میان می&zwnj;توان گفت که طلاق از پیامدهای ناگزیر ازدواج&zwnj;های زودهنگام و اجباری نیز محسوب می&zwnj;شود.</p> </blockquote> <p dir="RTL">افزایش نرخ آگاهی برای تامین حقوق اولیه زنان به ویژه دستیابی به مهریه&zwnj;های بالا جهت ایجاد امنیت و تامین اجتماعی زنان پس از طلاق، اعمال و اخذ حق طلاق در زمان تنظیم قراردادهای ازدواج برای زنان، فشار برای اخذ حق سرپرستی کودک توسط مادران به ویژه مادرانی که دارای امنیت اقتصادی و اجتماعی هستند، حق تحصیل و سفر، حق برابر اجتماعی در دستیابی به شغل و حیثیت اجتماعی و حق تاسیس شبکه&zwnj;ها و مناسبات اجتماعی خواه واقعی و خواه مجازی و.. از زمره حقوقی است که با احراز آن توسط زنان، طلاق امری ساده&zwnj;تر و میسر&zwnj;تر شده است. از این نگاه زنان تسهیلگران اصلی نجات خانواده&zwnj;های بحران&zwnj;زده ایرانی بوده و آن را به تعبیر اولریخ بک از شکل &laquo;زامبی&zwnj;های اجتماعی&raquo; یا مردگان متحرک اجتماعی به&zwnj;در می&zwnj;آورند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>ازدواج کودک و طلاق</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">ازدواج کودکان زیر هجده سال در جامعه ایران از دیر زمان امری متداول بوده است و هست. براساس آمارهای موجود بیش از یک میلیون نفر در زیر سن کودکی به ازدواج&zwnj;های اجباری تن داده&zwnj;اند که بخش مهم و غالب آنان را دختران کودک تشکیل می&zwnj;دهد.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">ازسوی دیگر شواهد آماری حاکی است که بخش مهمی از زنانی که متقاضی طلاق هستند شامل آنانی می شود که موقع ازدواج زیر سن هجده سالگی به ازدواج&zwnj;های زودهنگام و اجباری توسط خانواده پدری/ مادری تن داده&zwnj;اند و پس از طی سال&zwnj;های زندگی زناشویی و افزایش آگاهی و فاصله اجتماعی بیشتر بین زن و مرد در این شکل از خانواده&zwnj;های کودکانه، زمینه نارضایتی و میل به طلاق افزایش یافته است. دراین میان می&zwnj;توان گفت که طلاق از پیامدهای ناگزیر ازدواج&zwnj;های زودهنگام و اجباری نیز محسوب می&zwnj;شود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>طلاق خود راهکار است</strong></p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">بسیاری از کار&zwnj;شناسان و کارگزاران تصمیم&zwnj;ساز و تصمیم&zwnj;گیر در جامعه کنونی ایران بر این اهتمام هستند که در راستای نجات نهاد خانواده و پیشگیری و توقف نرخ و میل به طلاق باید بهدنبال راهکارهای عاجل و قابل باشند.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">تمامیت آنچه در این مقاله کوتاه و میانبر مطرح شد براین مبنا استوار بوده است و هست که اصولاً طلاق به خودی خود یک راهکار است. بدیهی است چاره&zwnj;جویی مسائل اجتماعی امری است که موکول به تعریف ما از یک مسئله اجتماعی می&zwnj;شود. در بیان یک مسئله اجتماعی، تعریف سیاستمداران بر قدرت، دینمدارن بر کسوت، مردان بر شوکت و سنت&zwnj;مداران با مکنت از تعریف مسئله اجتماعی توسط زنان، کار&zwnj;شناسان، محققان، جامعه&zwnj;شناسان، اقلیت&zwnj;های تحت ستم، کودکان درگیر در بحران ازدواج و نهاد خانواده و... متفاوت خواهد بود. آنچه در این میان حایز اهمیت است عبارت از مسئله&zwnj;یابی&zwnj;های واقعی است. طرفه این است که نهاد خانواده و امر ازدواج اساساً یک پدیده و روش مسئله&zwnj;دار یا پروبلماتیک محسوب می&zwnj;شود و چنانکه پیشتر آمد دارای بحران&zwnj;های ساختاری و کارکردی جدی است که با تغییر قوانین به سود آن نیز ره به جایی نمی&zwnj;برد. در چنین فضایی، سخن از راهیابی و چاره&zwnj;جویی و ارائه راهکار برای نجات خانواده امروز ایرانی به عنوان مرده&zwnj;های متحرک اجتماعی امری عبث و بیهوده و ناکارآمد است. در این تعبیر، طلاق خود راهکاری است که شایسته است با پذیرش اصولی آن بتوان از بروز بحرانی آن و آسیب&zwnj;های محتمل آن در بین بازماندگان خانواده طلاق کاست. بنا بر این نظر بیشترین همت باید صرف یافتن راهکارهایی برای کارکرد هرچه بهتر و سودمند&zwnj;تر وقوع طلاق در جامعه شود.</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL"><strong>در همین زمینه:</strong></p> <p dir="RTL"><strong><a href="http

علی طایفی - طلاق پدیده‌ای است که امروزه در جامعه ایران به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی دولت و ملت مبدل شده است.

جامعه در حال گذار و توسعه‌ ایران، به شدت در تضادهای اجتماعی و اقتصادی غرق و دستخوش نابسامانی‌های متعدد اجتماعی و فرهنگی است و به تعبیری یکی از این نابسامانی‌ها گسست در نهاد خانواده یا طلاق است.

در این مقاله تلاش می‌شود به برخی پرسش‌های مبرم در پیوند با این پدیده اهتمام شود: آیا طلاق امری مذموم یا بدکارکرد هست؟ ایا می‌توان طلاق را با روش‌های مکانیکی و دستورالعمل به حاشیه راند؟ دلایل مهم بروز طلاق کدامند؟ انواع طلاق کدام است؟ نرخ طلاق در جامعه ایران با چه خصوصیاتی و در بین چه اقشاری رو به افزایش است؟ آیا طلاق یک امر سودمند اجتماعی است؟

نرخ و میزان طلاق

تعداد کل خانوار‌ها در سال‌های مختلف نشان از افزایش تعداد آنها در طی سال‌های سرشماری مختلف دارد؛ به طوری که در سال ۶۵ قریب ۹ میلیون، در سال ۷۵ قریب ۱۲ میلیون، در سال ۸۵ حدود ۱۷ میلیون و در سال ۹۰ حدود ۲۱ میلیون خانوار در کشور وجود داشته است. این افزایش نسبت مستقیم با افزایش جمعیت خانواده دارد و گویای تراکم خانواده برحسب امید به زندگی و طولانی شدن عمر افراد قابل تحلیل است.

درصد خانوار برحسب جنس سرپرست خانوار نیز حاکی است زنان سرپرست خانوار از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰ از هفت درصد به ۱۲ درصد افزایش یافته‌اند و این نسبت گویای افزایش نرخ طلاق و تک سرپرستی شدن نهاد خانواده است. همچنین شواهد نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۰ آخرین سرشماری کشور، تعداد بی‌همسران بر اثر طلاق و بین جمعیت بالای ده سال دربین زنان دوبرابر مردان حدود ۱. ۴ هست. (گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰، مرکز آمار ایران)

تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۰ عبارت از ۱۴۲ هزار و ۸۴۱ نفر است. این رقم درسال ۱۳۸۵ معادل ۹۴ هزار و ۳۹ نفر بوده است.(تعداد طلاق های ثبت شده در سال ۱۳۹۰)

از سوی دیگر سازمان ثبت اسناد و احوال کشور اعلام کرده است در شش ماه نخست سال جاری ۷۰ هزار و ۸۴۱ طلاق در کشور ثبت شده است که این تعداد در مقایسه با سال قبل از آن شش درصد افزایش یافته است. همچنین در نیمه نخست سال جاری ۴۱۵ هزار و ۶۲۰ ازدواج در کشور ثبت شده است. این تعداد نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته پنج درصد کاهش یافته است (افزايش طلاق كاهش ازدواج، سازمان ثبت احوال). به بیان دیگر آمار طلاق نسبت به ازدواج به ۱۶ درصد رسیده است (نگرانی مسئولان از رکود ازدواج و افزایش طلاق، دویچه وله).

تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۹۰ برحسب طول مدت ازدواج نیز نشان می‌دهد که قریب بیش از ۱۴ درصد طلاق‌ها کمتر از یکسال عمر داشته و بیش از یک چهارم طلاق‌های کشور عمری کمتر از دوسال و بیش از نیمی از طلاق‌ها کمتر از پنج سال به طول انجامیده است (تعداد طلاق های ثبت شده در سال ۹۰ برحسب طول مدت ازدواج). در نتیجه می‌توان گفت طول عمر و امید به زندگی نهاد خانواده در ایران امروز به شدت رو به کاهش است و خانواده ایرانی رو به مرگ می‌رود.

طلاق: یک پدیده مدرن

مروری بر تاریخ تحولات اجتماعی خانواده نشان می‌دهد که یکی از شاخص‌های عمده بروز طلاق در جامعه انسانی شکل‌گیری فرایند صنعتی شدن و نوسازی جامعه است.

در این رهگذر با حضور زنان در بازار کار، افزایش امکان مشارکت و اشتغال زنان، ظهور پدیده نگهداری کودک توسط نهادهای خدماتی/ دولتی، شکل‌گیری دولت‌های رفاه، دریافت دستمزد و استقلال رای و عمل زنان، مطالبه‌گری و احقاق حقوق برابر زنان با مردان، تحولات فرهنگی و افزایش سواد و دانش زنان و مردان و نهادهای اجتماعی مرتبط، شیوع روش‌های پیشگیری و تنظیم خانواده و کنترل حق باروری در نهاد خانواده، شکستن حریم‌های خانواده گسترده و تبدیل آن به خانواده هسته‌ای و سپس خانواده‌های تک خانوار و تجردهای طولانی مدت، افزایش سن ازدواج و... طلاق به تدریج شکل و بروز عینی یافته و راهکاری برای چاره‌یابی مسائل و مشکلات درون نهاد خانواده شناخته شد. این امر که تناسب قدرت در جامعه مردسالار را به‌هم ریخته و زنان را به چالشگری این مناسبات سوق داده نیز از زمره دلایل بنیادینی است که سبب بروز و گسترش پدیده طلاق در جامعه امروز شده است.

نیم نگاهی به تاریخ خانواده در ایران نیز حاکی است یکی از مهم‌ترین دلایل ظهور فردی به نام "هوو" در کنار نهاد خانواده به عنوان عامل مکمل یا ترمیمی کارکرد باروری و تجدید نسل درخانواده، یا افزایش سن و نرخ باروری در این نهاد اجتماعی و اقتصادی، فقدان پدیده طلاق بوده است. به طوری که مردان همسر با وجود مشکلاتی نظیر ناهمسویی، عدم تمکین زن، نازایی، سالخوردگی، یائسگی و یا آسیب‌های بدنی و روحی زنان درصدد ترمیم نهاد خانواده بوده و زن دیگری را به رکن دیگرخانواده به عنوان کمک مادر یا دستیار مرد در منزل برای تربیت فرزندان و تدبیر امور منزل انتخاب می‌کردند.

در سده‌های پیش حتی تا دوره قاجار پدیده طلاق بشدت مذموم و نکوهیده بود؛ امری که تا دوره کنونی نیز در بین برخی اقشار مردم و به ویژه نهاد دولت و متولیان دینی مطرود و منفور است.

شواهد حاکی است نرخ طلاق روزبه روز در جامعه ایران روبه افزایش است و دراین میان تقاضای طلاق از سوی زنان ازدیاد یافته است. امر طلاق نه تنها در جوامع شهری بلکه در اجتماعات روستایی نیز به شدت در حال افزایش است. از سوی دیگر پدیده طلاق اگرچه به نظر می‌رسد ناظر بر پدیده ثبت فسخ قرارداد زناشویی و ازدواج است، ولی دارای اشکال و رخسارهای اجتماعی متفاوت است.

طلاق معنوی/ عاطفی

یکی از اشکال جدی گسست در نهاد خانواده وقوع طلاق معنوی است. این طلاق بدین معناست که اگرچه زن و شوهر در یک نهاد خانواده در زیر یک سقف و با یک اقتصاد و پیمان اجتماعی زندگی می‌کنند، ولی به دلایل مختلفی نظیر ناگزیری و عدم امکان حق طلاق زن، عدم تامین اجتماعی برای زنان، تهدید مرد همسر یا مردان خانواده زن در صورت درخواست طلاق، و همچنین اهمیت دادن به سرنوشت کودکان، زن و مرد به ظاهر باهم زندگی می‌کنند ولی در درون ساختار خانواده آثار جدی از برخی کارکردهای اصلی رابطه زناشویی وجود ندارد.

در موارد بسیاری حتی همسران خواه زن و خواه مرد در بیرون از نهاد خانواده به دنبال تعبیه روابط دیگر جنسی یا عاشقانه/ عاطفی هستند و نیازهای جنسی یا عاطفی خود یا کاستی‌ها و بد کارکرد‌های نهاد خانواده درگیر در طلاق معنوی را از این طریق جبران می‌کنند. طبق یک اظهار نظر که چندان نیز دقیق نیست، «۸۰ درصد از خانواده‌ها دچار طلاق عاطفی هستند».(طلاق عاطفی خانواده‌ها را تهدید می‌کند، مصفی اقلیما)

طلاق محضری

طلاق محضری شکل کاملاً رسمی جدایی زن و شوهر، فروپاشی نهاد هسته‌ای و سنتی خانواده و تبدیل آن به خانواده نوینی در قالب تک سرپرست به شمار می‌رود.

در این شکل از طلاق که شکل رسمی، قانونی، مشروع و پذیرفته شده از نظر حقوقی و حتی عرفی است طلاق اگرچه مذموم تلقی می‌شود، ولی دارای کارکردهای مثبتی است که طرفین و خانواده‌های آنان بدان استناد می‌کنند؛ به نحوی که با این طلاق نرخ ستیز در درون خانواده و آسیب پذیری کودکان و طرفین رابطه زناشویی کاسته می‌شود و در یک فراز دیگر فرصت بازسازی و ساخت‌یابی مجدد نهاد خانواده به صورت خانواده دوم مهیا می‌شود. در این نوع از طلاق، فرصت دوست‌یابی‌های مجدد و عشق‌آفرینی و تجدید ساختمان خانواده یا شبه خانواده میسر می‌شود.

طلاق، پدیده‌ای زنانه

ماهانه ۵۰۰ زوج به صورت توافقی از یکدیگر جدا می‌شوند و در هر ماه ۱۲ هزار پرونده طلاق تشکیل می‌شود که ۹۰ درصد کسانی که برای مشاوره خانوادگی مراجعه می‌کنند برای طلاق است.

از هر چهار ازدواج یک مورد منجر به طلاق می‌شود. دراین میان ۸۲ درصد متقاضیان طلاق را بانوان تشکیل می‌دهند که ۱۴ درصد آن‌ها در سال اول رخ می‌دهد (زنان ۸۲ درصد متقاضیان طلاق هستند، شفاف). طبق این شواهد زنان در اثر آموزش، افزایش خودآگاهی اجتماعی از حقوق خود، بیداری جنسی و جنسیتی، ستم‌ستیزی، عدم تمکین مردخواهانه مبتنی بر دین و سنت، اشتغال و دستیابی به توان اقتصادی، طغیانگری علیه ازدواج‌های زودهنگام در سنین کودکی و... بیشترین میل را به پایان بخشیدن به پیوندهای ساختار کهنه قدرت مردخواهانه در نظام خانواده ایرانی به نمایش می‌گذارند. از این منظر زنان مهم‌ترین چالشگران نظام سنتی خانواده تلقی می‌شوند و ساختار اجتماعی کنونی جامعه ایران را به شدت به لرزه در آورده‌اند؛ امری که به هیچ‌وجه مورد تائید متولیان دین و سیاستمداران دینمدار نیست و خواب از سر آنان ربوده است.

افزایش سن ازدواج و تجرد

طلاق پدیده‌ای است که می‌توان آن را به صورت یک پیوستار از عدم تمایل به تشکیل خانواده، تشکیل خانواده، فرزندآوری تا فروپاشی آن ترسیم و تصور کرد. به طوری که می‌توان گفت افزایش نرخ تجرد و عدم میل جوانان به ازدواج خود به نوعی در قالب پدیده تضعیف نهاد خانواده هسته‌ای و ایجاد رابطه زناشویی قابل تعریف است. در این معنا، طول عمر خانواده ایرانی به شدت رو به کاهش گذاشته است و افزایش سن تجرد در کنار پدیده‌های دیگری چون طلاق، فوت همسر و طلاق معنوی این نهاد اجتماعی را به سوی اضمحلال روزافزون می‌کشاند.

طلاق، یک برساخته اجتماعی

اصولاً پدیده ازدواج به مفهوم رایج و هنجارمند کنونی، پدیده‌ای است اجتماعی که در یک ساختار تاریخی/ اجتماعی، شکل امروزین به خود گرفته است.

با مفروض دانستن این امرکه ازدواج یک برساخته اجتماعی است و محصول تامین نیازهای ساختاری دوران تاریخی خاصی از شکل‌بندی‌های اقتصادی و اجتماعی در هر جامعه‌ای بوده است، می‌توان چنین ادله کرد که طلاق نیز یک برساخته اجتماعی است. از این منظر طلاق پدیده مکمل و جایگزینی مناسب برای ازدواج‌هایی است که دیگر توان پاسخگویی نیازهای متفاوت ساختارهای نوین اجتماعی را ندارند. گسست پیوند زناشویی به نام ازدواج و شکستن نماد و نهاد خانواده اگرچه مقاومت‌هایی را ازسوی کسانی در پی دارد که درصدد حفظ ساختارهای موجود هستند ولی تلاش بی‌وقفه این بخش از جامعه و طیف گسترده اقشار اجتماعی همسود در آن دیگر یارای ایستادگی دربرابر طلاق و حفظ این نهاد را ندارند و ترک‌های جدی در قالب‌های سنتی نهاد خانواده ایجاد شده است. دراین رهگذر راهی جز قبول پدیده طلاق و سازگاری با این پدیده نیست و در این میان می‌توان با پذیرش آن به پیامدهای آسیب‌شناختی آن توجه کرد و از شدت آن‌ها کاست.

طلاق، پدیده‌ای پویا

نهاد خانواده همانند تمامی نظام‌های اجتماعی دارای درون پویی خاص خود است. بدین معنا که ساختار خانواده مبتنی بر مجموعه‌ای از نیازهای کارکردی ایجاد شده و رشد کرده است و ازهمین رو در مسیر تحولات خود در طی دوره‌ای مدید، پویایی خود را حفظ کرده بود.

امروزه به ویژه از سده‌های اخیر در جهان و سده اخیر در ایران نظام خانواده دیگر دارای آن ساخت پویا نبوده و کارکردهای آن با ساخت سنت‌های موجود در آن در تضاد واقع شده است. اعمل فشار برای حفظ نهاد خانواده و تلاش مکانیکی برای تامین‌‌‌ همان نقش‌های سنتی و متداول آن تا پیش از این، امری است که این نهاد را به سوی ایستایی و «مرگ ساکت» پیش می‌برد. وقوع طلاق‌های عاطفی و بحران‌های درون خانواده‌های ایرانی که آثار آن بر همه ارکان یک خانواده اعم از زن، شوهر و فرزندان قابل مشاهده است، گویای این امر است که نهاد خانواده کارکردهای پیشین خود را ازدست داده و امروزه به تعبیر گیدنز به یک پوسته درون تهی بدون و پویایی لازم تبدیل شده است. دراین میان طلاق به عنوان راهکار خروج از بحران‌های خانوادگی یک ویژگی جدی است که سبب بازآفرینی پویایی در درون خانواده می‌شود. جدایی همسران از یکدیگر سبب می‌شود نهاد خانواده از شکل و هیبت نرماتیو و هنجارمند خود خارج شود و قالب دیگرگونه‌ای به خود بگیرد که در آن پویایی عنصر موثری است و موجب می‌شود سایر ارکان درون خانواده از بحران‌های روانی و اجتماعی رهایی یابند.

طلاق و محصولات نوین آن

پدیده طلاق به عنوان یک پدیده مدرن دارای پیامدهای مدرن دیگری است که تا دهه‌های پیش در جامعه سنتی ایران نشانه‌هایی از ان وجود نداشت و از آن می‌توان به عنوان پیامدهای ناخواسته یک پدیده نیز نام برد.

پدیده‌هایی مانند خانواده تک‌سرپرست، خانواده با سرپرستی زنان، پدیده‌های خواهری، برادری، پدری، مادری و کودکی، خانواده نوع دوم (به جای دست دوم) یا سوم وخانواده‌های تک نفری یا هم بالینی بدون ازدواج و ثبت رسمی و دیگر موارد مشابه، از زمره پیامدهای ناگزیر و متنوعی است که سبب‌ساز تزریق عنصر پویایی به اندام رو به مرگ خانواده سنتی شده است. با وقوع طلاق و ازدواج‌های مجدد زن یا مرد یکبار ازدواج کرده و فرزندزایی مجدد آنان در پیوندهای زناشویی جدید، شاهد پدیده‌هایی مانند خواهری، برادری، پدری و مادری هستیم. بدین معنا که کودکان یا نسل آینده می‌توانند از بین دویا چند مادر، پدر، برادر، خواهر تنی و ناتنی به گزینش اعضای خانواده مادری/ پدری دست زنند و در این منظر یک نهاد «خانواده گزینشی» رو به ظهور است که دارای ساخت و کارکردهای کاملاً متفاوتی از پیش است. در این نهادهای نوساخته و نوپدید تضاد‌ها و توافق‌های جدیدی حاصل می‌شود که هشیاری اعضای خانواده نسبت به آن و نهادهای دیگر اجتماعی از جمله دین و سیاست می‌تواند مددیار توفیق کارآمدی این نهاد نوپا شود.

طلاق و رفتار جنسی جامعه

بخش مهمی از دلایل وقوع طلاق فقدان رضایت جنسی در بین زن و شوهر است. فاصله سنی، عدم آموزش جنسی متقابل، فقدان احترام جنسی در آمیزش و رابطه جنسی، یکسویه و مردخواهانه بودن این روابط، نادیده انگاشتن نیازهای جنسی زنان در آمیزش جنسی و غیره، از جمله مسائلی است که سبب‌ساز گسست در نهاد خانواده سنتی شده است.

این اتفاق محصول فرایندی است که در آن نارضایتی نقطه آغار بوده، با تمایل به عشق و رابطه‌های جنسی خارج از خانواده برای زن و به ویژه شوهران ادامه می‌یابد و سرانجام به فروپاشی رابطه و رفتار جنسی زنان و مردان ختم می‌شود.

نرخ تقاضای روسپیگری در جامعه ایران توسط مردان متاهل که بالا‌ترین نرخ را به خود اختصاص می‌دهد (حضور زنان خیابانی درسطح جامعه مشهودتر شده است، ایران پرتو) نشانه یک بحران جدی در رفتار و تعادل جنسی مردان و بی‌تردید زنان در نهاد خانواده است. ارتباط به اصطلاح غیر مشروع زنان و مردان متاهل و ازدواج کرده با افرادی در بیرون از نهاد خانواده و به صورت پنهانی که از آن با برچسب‌هایی مانند «خیانت» نامبرده می‌شود، نشانه دیگر وقوع بی‌تعادلی در کارکرد جنسی نهاد خانواده ایرانی است. شیوع روسپیگری نیز از دیگر مواردی است که مستقیماً به امر ازدواج‌های زودهنگام، اجباری، بی‌گریز و نهاد خانواده بحران زده و فروپاشیده شده بدون حمایت‌های اجتماعی مرتبط است.

طلاق و حقوق زنان

چنانکه پیشتر گفته شد یکی از مهم‌ترین چالشگران نهاد سنتی خانواده و نامدارن پدیده طلاق در جامعه ایران، زنان هستند.

افزایش نرخ آگاهی برای تامین حقوق اولیه زنان به ویژه دستیابی به مهریه‌های بالا جهت ایجاد امنیت و تامین اجتماعی زنان پس از طلاق، اعمال و اخذ حق طلاق در زمان تنظیم قراردادهای ازدواج برای زنان، فشار برای اخذ حق سرپرستی کودک توسط مادران به ویژه مادرانی که دارای امنیت اقتصادی و اجتماعی هستند، حق تحصیل و سفر، حق برابر اجتماعی در دستیابی به شغل و حیثیت اجتماعی و حق تاسیس شبکه‌ها و مناسبات اجتماعی خواه واقعی و خواه مجازی و.. از زمره حقوقی است که با احراز آن توسط زنان، طلاق امری ساده‌تر و میسر‌تر شده است. از این نگاه زنان تسهیلگران اصلی نجات خانواده‌های بحران‌زده ایرانی بوده و آن را به تعبیر اولریخ بک از شکل «زامبی‌های اجتماعی» یا مردگان متحرک اجتماعی به‌در می‌آورند.

ازدواج کودک و طلاق

ازدواج کودکان زیر هجده سال در جامعه ایران از دیر زمان امری متداول بوده است و هست. براساس آمارهای موجود بیش از یک میلیون نفر در زیر سن کودکی به ازدواج‌های اجباری تن داده‌اند که بخش مهم و غالب آنان را دختران کودک تشکیل می‌دهد.

ازسوی دیگر شواهد آماری حاکی است که بخش مهمی از زنانی که متقاضی طلاق هستند شامل آنانی می شود که موقع ازدواج زیر سن هجده سالگی به ازدواج‌های زودهنگام و اجباری توسط خانواده پدری/ مادری تن داده‌اند و پس از طی سال‌های زندگی زناشویی و افزایش آگاهی و فاصله اجتماعی بیشتر بین زن و مرد در این شکل از خانواده‌های کودکانه، زمینه نارضایتی و میل به طلاق افزایش یافته است. دراین میان می‌توان گفت که طلاق از پیامدهای ناگزیر ازدواج‌های زودهنگام و اجباری نیز محسوب می‌شود.

طلاق خود راهکار است

بسیاری از کار‌شناسان و کارگزاران تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در جامعه کنونی ایران بر این اهتمام هستند که در راستای نجات نهاد خانواده و پیشگیری و توقف نرخ و میل به طلاق باید بهدنبال راهکارهای عاجل و قابل باشند.

تمامیت آنچه در این مقاله کوتاه و میانبر مطرح شد براین مبنا استوار بوده است و هست که اصولاً طلاق به خودی خود یک راهکار است. بدیهی است چاره‌جویی مسائل اجتماعی امری است که موکول به تعریف ما از یک مسئله اجتماعی می‌شود. در بیان یک مسئله اجتماعی، تعریف سیاستمداران بر قدرت، دینمدارن بر کسوت، مردان بر شوکت و سنت‌مداران با مکنت از تعریف مسئله اجتماعی توسط زنان، کار‌شناسان، محققان، جامعه‌شناسان، اقلیت‌های تحت ستم، کودکان درگیر در بحران ازدواج و نهاد خانواده و... متفاوت خواهد بود. آنچه در این میان حایز اهمیت است عبارت از مسئله‌یابی‌های واقعی است. طرفه این است که نهاد خانواده و امر ازدواج اساساً یک پدیده و روش مسئله‌دار یا پروبلماتیک محسوب می‌شود و چنانکه پیشتر آمد دارای بحران‌های ساختاری و کارکردی جدی است که با تغییر قوانین به سود آن نیز ره به جایی نمی‌برد. در چنین فضایی، سخن از راهیابی و چاره‌جویی و ارائه راهکار برای نجات خانواده امروز ایرانی به عنوان مرده‌های متحرک اجتماعی امری عبث و بیهوده و ناکارآمد است. در این تعبیر، طلاق خود راهکاری است که شایسته است با پذیرش اصولی آن بتوان از بروز بحرانی آن و آسیب‌های محتمل آن در بین بازماندگان خانواده طلاق کاست. بنا بر این نظر بیشترین همت باید صرف یافتن راهکارهایی برای کارکرد هرچه بهتر و سودمند‌تر وقوع طلاق در جامعه شود.

در همین زمینه:

منابع:

طلاق عاطفی خانواده‌ها را تهدید می‌کند، مصفی اقلیما

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • Anonymous

    نگاهی نو و موشکافانه بود و چنانچه این نگاه عمومیت یابد، بسیاری از افراد که از بیم داوری جامعه درباره قبح طلاق ، در کانون یک خانواده بحران زده به زندگی ادامه میدهند ،خواهند توانست با مبادرت به این امر تا حدی به درمان آسیبهای ناشی از بودن در یک رابطه زناشویی نا تندرست بپردازند؛ هر چند برای رسیدن به این وضعیت نخست باید به تقویت مهارتهای زندگی مستقل برای زنان و تامین امنیت نسبی اجتماعی و ... همت گماشت.

  • کاربر مهمان

    مقاله بسیار روان قابل فهم و واقع گرایانه بود. جای مطلبی با عنوان " زنان مطلقه و نگاه های بدبین و هوس آلود" در مقاله خالی بود. در جامعه ی امروز ایران در بین اقشار کوته فکر یک زن مطلقه شاید به ناحق شبیه به یک خانم خیابانی نمود پیدا کند، ریشه یابی این نکته نیز خالی از لطف نبود. با تشکر فراوان. علیرضا ملک