بودا، سی.ان.ان و طالبان

<p>بیژن روحانی- آیا تخریب مجسمه&zwnj;های بودا در دره بامیان افغانستان یک طرح پیچیده برای استفاده از قدرت رسانه&zwnj;های بین&zwnj;المللی بود یا آن&zwnj;که طالبان افغانستان تنها بر اثر باورهای انعطاف&zwnj;ناپذیر مذهبی خود دست به چنین کاری زدند؟</p> <!--break--> <p>رسانه&zwnj;های جهانی که ناگهان حجم زیادی از برنامه&zwnj;های خود را به این موضوع اختصاص دادند، تا پیش از آن چه مقدار به مسائل فرهنگی و از آن مهم&zwnj;تر به حقوق انسانی در افغانستان توجه می&zwnj;کردند؟&nbsp; آیا دستگاه تبلیغات جنگی در آمریکا و نیروهای متحد از انعکاس گسترده این تخریب به سود اخلاقی کردن حمله به افغانستان استفاده نکرد؟ و آیا میراث بشری و فرهنگی نیز می&zwnj;تواند فارغ از سیاست و دنیای پیچیده آن به راه خود ادامه دهد؟ این پرسش&zwnj;هایی است که همچنان در سالگرد تخریب مجسمه&zwnj;های بودا در ماه مارس سال ۲۰۰۱ می&zwnj;توان مطرح کرد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130310_Heritage_BuddhaAnniversary_Rouhani.mp3"><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_14.jpg" style="width: 273px; height: 31px;" /></a></p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>تخریب همچون یک پیام</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/bijabam02.jpg" style="width: 250px; height: 177px; float: left;" />از تخریب مجسمه&zwnj;های حیرت&zwnj;انگیز بودا در افغانستان بیش از ۱۲ سال می&zwnj;گذرد و در این فاصه تحلیل&zwnj;ها و مقالات فراوانی نوشته شده است؛ تحلیل&zwnj;هایی که گاه این تخریب را از منظر حقوق بین&zwnj;الملل یا شریعت اسلامی بررسی کرده و گاه به دشواری&zwnj;های حفاظت و بازسازی این آثار گران&zwnj;بها از دیدگاه فنی می&zwnj;پردازد. اما در بیشتر تحلیل&zwnj;ها، این عمل طالبان در افغانستان تنها به عملی ناشی از تعصب مذهبی و ضدیت با هنر و فرهنگ تقلیل داده می&zwnj;شود. حال آن که بررسی&zwnj;های بیشتر نشان می&zwnj;دهد نه تنها عوامل بسیار زیادی در این تصمیم طالبان دخیل بوده است، بلکه از قدرت رسانه&zwnj;ای نیز توسط طرف&zwnj;های مختلف، چه در افغانستان و چه در غرب، به شکل&zwnj;های گوناگون و در جهت ارسال پیام&zwnj;های متفاوت استفاده شده است. در این تحلیل، منفجر کردن مجسمه&zwnj;ها، تصویری آخرالزمانی است که طرف&zwnj;های یک درگیری پیچیده با دستکاری در آن، از آن به سود خود استفاده کرده&zwnj;&zwnj;اند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>کشف دوباره سرزمینی فراموش&zwnj;شده</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>از سال ۱۹۸۹ و با خروج نیروهای شوروی و سپس آغاز جنگ&zwnj;های داخلی و دسترس ناپذیر شدن افغانستان، رسانه&zwnj;های جهانی و به&zwnj;طور عمده رسانه&zwnj;های غربی اشتهای خود را برای پوشش بسیاری از اخبار و مسائل افغانستان از دست دادند. افغانستان تبدیل به مکان دور از دسترسی شد که خبرنگاران یا به&zwnj;راحتی نمی&zwnj;توانستند به آن وارد شوند، و یا انگیزه زیادی برای این&zwnj;کار نداشتند. گرچه اطلاع&zwnj;رسانی در مورد نبردهای جاری در آن کشور در میان اخبار قرار می&zwnj;گرفت، اما به&zwnj;طور کلی تصویر افغانستان، تصویر کوهستان&zwnj;هایی فراموش&zwnj;شده و ملتی در حال جنگ بود که دیگر کسی از فرهنگ یا چگونگی زندگی مردمان آن به هنگام جنگ سراغ نمی&zwnj;گرفت.</p> <p>&nbsp;</p> <p>حتی وضع حقوق انسانی و به&zwnj;طور خاص حقوق زنان و کودکان نیز گرچه گاه به گاه مورد توجه رسانه&zwnj;&zwnj;ها قرار می&zwnj;گرفت، اما میزان توجه به این موضوع پس از تخریب بوداهای بامیان و به&zwnj;ویژه پس از حملات یازدهم سپتامبر در نیویورک، به&zwnj;طور بی&zwnj;سابقه&zwnj;ای چندین برابر شد. یعنی تنها زمانی که مصرفی جدی و جدید برای این اخبار پیدا شده بود.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>انفجار جهانی خبر</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/bijabam03.jpg" style="width: 230px; height: 315px; float: right;" />گرچه از زمان فتح کابل توسط نیروهای طالبان در سال ۱۹۹۶، افکار عمومی آرام آرام به این گروه جدید و رفتار و اعمال بنیادگرانه آن&zwnj;ها توجه نشان می&zwnj;داد، اما هرگز میزان این توجه به اندازه روز ۲۶ فوریه سال ۲۰۰۱ نرسیده بود.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در این روز &laquo;رادیو صدای شریعت&raquo;، یا رادیوی افغانستان در زمان طالبان، فتوای ملاعمر در خصوص نابودی &laquo;بت&zwnj;ها&raquo; و آثار غیر اسلامی را پخش کرد؛ پیامی که تهدیدی آشکار برای مجسمه&zwnj;های بی&zwnj;نظیر بودا در بامیان نیز به شمار می&zwnj;آمد و هر لحظه امکان عملی شدن آن وجود داشت.</p> <p>&nbsp;</p> <p>بررسی واکنش جهانی به این تصمیم طالبان در سطوح مختلفی قابل بررسی است. سطح اول واکنش دولت&zwnj;&zwnj;ها، سازمان&zwnj;ها و نهادهای جهانی برای متوقف کردن این عمل، و سطح دوم واکنش&zwnj; رسانه&zwnj;های مختلف از رسانه&zwnj;های جریان اصلی گرفته تا رسانه&zwnj;های شهروندی و نوپاست. کالول&zwnj;ـ چانتافون( Calwell-Chantaphonnh) پژوهشگر در مؤسسه باستان&zwnj;شناسی آریزونا در تحقیقی پیرامون این واکنش&zwnj;ها، نشان می&zwnj;دهد اینترنت در این زمان چگونه در نقش یک رسانه به هم پیوسته جهانی در خصوص یک موضوع فرهنگی&zwnj;ـ سیاسی کاربرد پیدا کرد. این امر با در نظر گرفتن این موضوع است که در آن زمان گستردگی اینترنت هنوز به مرحله فعلی نرسیده بود و شبکه&zwnj;های اجتماعی مانند فیس&zwnj;بوک و توییتر نیز به راه نیفتاده بودند. اما صدها و صدها فوروم یا مکان&zwnj; بحث&zwnj;های مجازی، فهرست&zwnj;&zwnj;های ای میل میان متخصصان و علاقه&zwnj;مندان، پتیشین&zwnj;ها یا امضاء جمع&zwnj;کردن&zwnj;های اینترنتی و استفاده از سایر امکانات اینترنت به&zwnj;طور گسترده و در مقیاسی جهانی و بی&zwnj;سابقه به کار گرفته شد؛ امری که تا پیش از آن شاید در چنین حجم و گستردگی اتفاق نیفتاده بود.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در این لحظه ویژه، یک اثر باستانی و یک معضل به ظاهر محلی، تبدیل به یک مسأله جهانی در قلب تحولات سیاسی شد. در حالی که رسانه&zwnj;های بزرگ ناگهان به کشف افغانستان فراموش&zwnj;شده نائل آمده بودند، اینترنت به عنوان یک پدیده فرامدرن، در حال ایفای یک نقش اسطوره&zwnj;ای برای جهانی کردن یک امر محلی بود. امری که اتفاقاً هم با اندیشه بنیادین نهادهایی مانند یونسکو همسو بود که آثار فرهنگی را دارای ارزش &laquo;جهانشمول&raquo; می&zwnj;دانند، اما از سوی دیگر به طالبان و&nbsp; القاعده نیز در انتشار پیام ویژه خود <img alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/bijabam04.jpg" style="width: 250px; height: 332px; float: left;" />یاری داد. حال این سئوال مطرح است که آیا طالبان با آگاهی از این&zwnj;که این تصمیم می&zwnj;توانست چنین ابعاد رسانه&zwnj;ای بیابد، با قصد و نیت از قدرت رسانه&zwnj;ای این تخریب به سود خود استفاده کرد؟ آیا طالبان با استفاده از یکی از قوی&zwnj;ترین ابزارهای غرب، یعنی رسانه&zwnj;، به جنگ با آن رفت و حضور و برتری خود در صحنه افغانستان را به رخ کشید؟ برای مقابله کردن با اندیشه جهانشمولی ارزش&zwnj;های فرهنگی که از سوی نهادهایی مانند یونسکو تبلیغ می&zwnj;شود، طالبان دقیقاً از پدیده&zwnj;ای فراگیر و جهانشمول به نام رسانه و قدرت آن سود برد.</p> <p>&nbsp;</p> <p>اکنون دیگر افغانستان بار دیگر کشف شده بود، تاریخ آن در رسانه&zwnj;های مختلف از خرد گرفته تا کلان روایت می&zwnj;شد، تصویر آثارش دست به دست می&zwnj;گشت، و بر سرنوشت غمبار آن افسوس خورده می&zwnj;شد. ترکیبی از ملاعمر، بودا، اینترنت و ساز و کار پیچیده رسانه&zwnj;های بزرگ، افغانستان و میراث فرهنگی آن را برای مدتی به بازیگر اول صحنه جهانی تبدیل کردند.</p> <p>&nbsp;</p> <p>اما پیام و هدف ملاعمر از تخریب مجسمه&zwnj;&zwnj;ها چه بود؟ سازمان&zwnj;های جهانی که خود را مدافع ارزش&zwnj;های فراگیر فرهنگی می&zwnj;دانند در این&zwnj;باره چه کردند، و آیا تحریفی در مخابره کردن تصویر بوداهای فروشکسته به جهان رخ داد؟</p> <p>&nbsp;</p> <p>در قسمت بعدی این گفتار تلاش می&zwnj;شود تا این پرسش&zwnj;ها را به بحث بگذاریم.</p> <p>&nbsp;</p> <p>در همین زمینه:<br /> <a href="#http://radiozamaneh.com/culture/cultural-heritages/2012/06/04/15168">پیروزی فضای خالی بر خشونت</a><br /> &nbsp;</p> <p>&nbsp;</p>