بحران در وزارت بهداشت: استعفا و نقدهای تند

در میانه بحران کرونا، گفته‌های سعید نمکی وزیر بهداشت ایران در نقد فعالیت‌های پژوهشی در حوزه پزشکی جنجال به پا کرد و به دنبال اظهارات او تاکنون دو نفر استعفا داده‌اند. نخست رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت با انتشار جوابیه‌ای استعفا کرد و سپس علی نوبخت حقیقی که چهار روز قبل به‌عنوان «نایب‌رییس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» منصوب شده بود استعفا داد.

روز پنج‌شنبه سعید نمکی در جلسه ستاد دانشگاهی کووید۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که در تالار رویش این دانشگاه برگزار شد، پژوهش‌های علمی در ایران را زیر سوال برد و گفت تحقیقات ما در کشور مساله محور و جامعه محور نیست. او نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور را ناکارآمد توصیف کرد و گفت مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت در این حوزه در نظر گرفته نمی‌شود و بخش پژوهش در مورد طرح تحول نظام سلامت کار نکرده است، او گفت درباره مورد سلامت روان، در مورد بیماری های مشترک بین انسان و دام و یا مسائل محلی پژوهش کاربردی نشده است.

وزیر بهداشت گفت در مورد کووید۱۹، هیچ یک از مدل‌‌های ارائه شده، پیش‌بینی درست نداشته است. او با نام بردن از سعید ملک زاده گفت: «نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبوده و برای هیچ اقدامی مناسب نبود.»

وزیر بهداشت ایران همچنین وعده‌های بزرگی درباره واکسن کرونا داد:‌ «در ساخت واکسن نیز ما یکی از طلایی‌ترین ایام این سرزمین را رقم می زنیم. یک غرور ملی وصف ناپذیر خواهیم داشت و می بینید که ما در عرصه تولید واکسن با لطف خدا و تلاش جوانان ایرانی، چه معرکه ای خلق خواهیم کرد.»

این اظهارات سعید نمکی بی‌جواب نماند. در واکنش علی نوبخت، نایب‌رییس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا که تنها چند روز بود به این سمت منصب شده بود، در متن استعفا نامه خود نوشت: «بعد از سخنان آن جناب در اصفهان در کوبیدن علم و دانشمندان پزشکی جان بر کف ایران و پاسخ معاونت پژوهشی متاسفانه راهی برای همکاری بنده با جنابعالی و آن وزارتخانه باقی نگذاشته است.»

رضا ملک زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت هم در جوابیه‌ای سخنان وزیر بهداشت در خصوص تحقیقات در نظام سلامت ایران را ناشی از «نداشتن شناخت کافی از عرصه تحقیقات و فرار رو به جلو در پذیرش مسئولیت افزایش آمار مبتلایان و مرگ و میرهای کرونا» دانسته است.

ملک‌زاده در صفحه اینستاگرام خود علاوه بر انتشار نامه استعفا،‌ در یک یادداشت چند قسمتی به تندی به وزیر تاخته است.

او با انتقاد به وزیر بهداش نوشته است کسانی می‌توانند تحقیقات پزشکی را به نقد و چالش بکشند که یک تحقیق موثر در عمر خود کرده باشند و تاکید کرده که کمتر از نیم درصد بودجه ناخالص ملی به تحقیقا پزشکی اختصاص دارد.

ملک زاده با اشاره به اینکه جهان با بحران یک اپیدمی وحشتناک و بی سابقه بیماری عفونی مواجه است و تحقیقات گسترده برای یافتن دارویی موثر و تولید واکسن ایمن پاسخگو به تمام جمعیت‌ها پس از یک سال از آغاز شیوع ویروس تا کنون ادامه دارد، تاکید کرده که هیچ کشوری حتی پیشرفته‌ترین‌های علمی جهان مدعی یافتن داروی موثر و قطعی کرونا نشده‌اند و سازمان بهداشت جهانی با توان و تجربه مدیریت اپیدمی‌های گذشته و فراخوان همبستگی تحقیقاتی برای درمان کرونا همه جهان را به هشیاری، رعایت موارد بهداشتی وصبر تا زمان تولید دارو و واکسن فراخوانده اما وزیر بهداشت ایران، هر زمان آمار مبتلایان و مرگ و میرها افزایش یافته، از پذیرش مسئولیت شانه خالی کرده و هر گاه، آمارها اندکی فروکش کرده، مدعی درس دادن «مدیریت بحران کرونا» به جهان شده و همین اواخر از معرکه «تولید واکسن در ایران» را برپا کرده است.

ملک زاده در ادامه نوشته است: «مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید -۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرتها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.»

معاون مستعفی پژوهشی وزارت بهداتش ایران در بخش دیگری از سخنان خود با نقد رویکرد مثبت و حمایتگر وزیر بهداشت به طب سنتی و داروهای سنتی نوشته است:‌ «عوامفریبی است اگر در زمینه این ویروس پیچیده، موذی و بسیار ناشناخته که دنیا علم پزشکی مدرن را چالشی عظیم فراخواند، ما مردم را به درمان‌هایی امیدوار کنیم که هیچ پیشتوانه تحقیقاتی در سطح مطالعات وسیع و بسیار بزرگ کارآزمایی بالینی ندارند.»

در بخش‌های دیگر این جوابیه به انتقادهای وزیر بهداشت درباره رویکردهای پژوهشی در زمینه بیماری‌های زمینه‌ای و سلامت روان و ... پرداخته شده است.

گفته می‌شود که در ماه‌های گذشته وزیر بهداشت به هیچ کدام از تحقیقاتی که تیم ملک‌زاده درباره کرونا انجام داده بود، اشاره نکرده است. حتی زمانی که رئیس جمهوری ایران از ابتلای ۲۵ میلیون نفر به کرونا در ایران حرف زد، وزیر بهداشت ایران همچنان اشاره‌ای به این موضوع نکرد. این تحقیقات از سوی ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزیر انجام شده بود که گفته شد مستقیم به دست رئیس جمهوری رسیده است.

استعفای معاون پژرهشی وزارت بهداشت واکنش‌هایی را در میان فعالان سیاسی نیز برانگیخته است. از جمله عباس عبدی در کانال تلگرام خود اظهارات وزیر بهداشت را «ناصواب» خوانده و با اشاره به نامه معاونت تحقیقات و فنآوری این وزارتخانه و اتهامات مدیریتی سنگینی که در این نامه به وزیر وارد شده است و نیز نامه‌هایی که انجمن‌های علمی پزشکی در نقد اظهارات و سیاست‌های وزیر نوشته‌اند، گفته:‌«قطعا تداوم این مدیریت در شرایط کرونایی به سود کشور و مردم نیست و باید مدیریت این وزارتخانه متحول گردد به نحوی که مورد حمایت افکار عمومی و جامعه پزشکی شود. چه بهتر که خودشان استعفا دهند.»

سابقه انتقادات به ملک زاده

در ماه‌های گذشته انتقادات زیادی به معاون پژرهشی وزارت بهداشت مطرح شده است. از نخستین موارد انتفاد موئید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله بود که گفته بود متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی‌کنند و برنامه‌هایی که در طی این سال‌ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. او گفته بود در سال‌های گذشته ایران پس از چین بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته است؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر می‌شود و بعد نشریه اعلام می‌کند که این مقاله قلابی است.

او همچنین پرسیده بود: «متولیان وزارت بهداشت و معاونان آن‌ها دارند کار اجرایی انجام می‌دهند و یا هر هفته چند مقاله می‌نویسند؟»

غلامحسین رحیمی، معاون پژوهشی وزیر علوم هم چندی پیش، بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه‌ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر می‌شود. او این مبحث را «پخته‌خواری پژوهشی» خواند به این معنی که «دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید، مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می‌شود.» رحیمی گفته بود افرادی در مسئولیت‌های اجرایی سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند... هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.»

ملک زاده همچنین به دلیل مشارکت ایران در پروژه‌ای پژوهشی برای آزمایش دارویی روی بیماران ایرانی مورد انتقاد قرار گرفته استو هرچند او اعلام کرده که کارآزمایی بالینی روی داروهایی است که مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشته و پیش از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری‌های عفونی و برخی دیگر از بیماری‌ها، توسط بیماران در تمام قاره‌ها اعم از اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته‌ای نیستند.

او همچنین از سوی برخی متهم شده است که به دلیل مدیریت یک شرکت دارویی که هیدروکسی کلرین تولید می‌کند، درباره ناکارآمدی این دارو برای درمان بیماران مبتلا به کرونا، سکوت کرده است.