پاپ در سرزمین ابراهیم

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان جمعه پنجم مارس وارد بغداد می‌شود.

عراق یکی از قدیمی‌ترین جوامع مسیحی در جهان را دارد و حتی گفته می‌شود زیربنای کلیسای مسیحی در بین النهرین بدست تومای حواری و شاگردانش پایه گذاشته شده است. آنچه مسلم است دستکم سال ۳۲۵ میلادی دو اسقف از این منطقه در شورای نیقیه (نخستین شورای کلیسایی) حضور داشته اند.

اما اجتماع مسیحیان عراق امروز در حال نابودی است. پیش از حمله نیروی‌های ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ جمعیت مسیحیان عراقی یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شد، اما امروز کمتر از ۲۰۰ هزار مسیحی در عراق زندگی می‌کنند.

مسیحیان عراقی عمدتاً پیروی کلیسای (کاتولیک) کلدانی وسریانی، کیلسای ارتدوکس شرقی و پروتستان هستند.

پاپ فرانسیس ۸۴ سال دارد و طی ۸ سالی که ریاست کلیسای کاتولیک را در دست گرفته ۳۳ سفر خارجی داشته است، اما سفر به عراق  نخستین سفر خارجی او در ۱۵ ماه گذشته و از زمان شیوع ویروس کرونا در جهان است. تمامی همراهان پاپ پیش از آغاز سفر به عراق دربرابر ویروس کرونا واکسینه شده‌اند و حین سفر فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کرده و در مراسم عمومی ماسک بر صورت خواهند داشت.

دولت عراقی وعده داده که تدابیر امنیتی را تشدید کند تا امنیت رهبر کلیسای کاتولیک در این سفر سه روزه و در جریان بازدید او از شش شهر عراقی تامین شود. 

پاپ ابتدا به بغداد می‌رود و در آنجا در کاخ ریاست جمهوری با رییس جمهوری و نخست وزیر عراق دیدار می‌کند. پاپ همچنین با اسقف‌ها، کشیش ‌ها و دیگر خادمان کلیسای جامع (کاتولیک) بغداد ملاقات می‌کند.

در روز دوم سفر (شنبه) پاپ به جنوب عراق و  شهر نجف می‌رود و در آنجا با آیت‌الله سیستانی دیدار می‌‌کند. سیستانی ۹۰ ساله از روحانیون با نفوذ شیعه عراق است.

این اولین دیدار پاپ با یکی از روحانیون مسلمان نیست و در سال‌های اخیر پاپ رابطه نسبتا قوی با رهبران مسلمان ایجاد کرده، فوریه سال ۲۰۱۹ پاپ فرانسیس و شیخ احمد طیب، امام مسجد جامع الازهر که از شخصیت‌های مهم سنی به حساب می آید دیدار و یک علامیه اخوت امضا کردند. 

مقصد بعدی پاپ شمال عراق است، جایی که جمعیت کوچک مسیحیان عراق در آنجا ساکن هستند. جایی که  بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ و زمان حکومت داعش در این مناطق هزاران مسیحی ساکن آن کشته شدند و صدها هزار نفر دیگر از ترس آزار های داعش و از بیم جانشان فرار کردند.

موصل در مجاورت شهر نینوا است. چهار کلیسا به نمایندگی از چهار کلیسای مختلف مسیحی در آن قرار دارد و هر چهار کلیسا به دست شبه نظامیان داعش یا ویران شده و یا صدمه دیده‌اند. هر چه از دست داعش در امان ماند در جریان حملات هوایی نیروهای عراقی و در جریان نبرد شدید برای بازپس‌گیری شهر آسیب دید. از جمعیت ۵۰ هزار نفری مسیحیان شهر  تنها  چند ده خانواده باقی مانده و امروز تنها یک کلیسا روزهای یکشنبه مراسم نیایش هفتگی بر گزار می‌کند.

پاپ در شمال عراق به شهرهای اربیل، موصل و بغدیدا (قره‌قوش) رفته و با مردم منطقه دیدار و تلاش آنها را برای بازسازی کلیساها و محلاتی که بدست داعش ویران و غارت شده از نزدیک می‌بیند.

در شهر اربیل یک مراسم نیایش جمعی در استادیوم فوتبال شهر برگزار می‌شود، که شرکت کنندگان آن تعداد محدود و مشخصی خواهند بود. در دوره حکومت داعش، هزاران مسیحی به اربیل گریختند.

پاپ فرانسیس روز دوشنبه ۸ مارس به واتیکان باز خواهد گشت.

سیاست و سفرهای پاپ

سفر برای رهبران کلیسای کاتولیک ابزاری اساسی برای گرد آوردن مردم، تبلیغ پیام مسیحیت و نیز شکل دادن به هویت کلیسای کاتولیک در انظار عمومی است.

پاپ‌های قدیم معمولا چندان اهل سفرخارجی نبودند و دستکم در ۵۰۰ سال نخست تشکیل کلیسای کاتولیک به جز در چند مورد نادر سفر خارج از ایتالیا مرسوم نبود. سفرهای خارجی بویژه از زمان پاپ ژان‌پل دوم باب شد. تا پیش از ژان پل دوم هیچ پاپی به اندازه او سفر خارجی نداشت، طی ۲۶ سال رهبری کلیسای کاتولیک او ۱۰۴ سفر خارجی داشت  و در  ۱۲۹ کشور توقف کرد. 

پاپ پل پنجم اولین پاپی است که در عصر مدرن در قامت پاپ، سفر خارجی داشت. او در مجموع به ۹ کشور سفر کرد و سرزمین مقدس (اسرائیل) نخستین کشور بود. پیش از پل پنجم، آخرین پاپی که از ایتالیا خارج شده بود،  پیوس هفتم بود که سال ۱۸۱۲ به اجبار توسط ناپلئون به فرانسه تبعید شد.

مقصد سفرهای عصر مدرن رهبران کلیسای کاتولیک در قرن بیستم و بیست و یکم، با دقت انتخاب می‌شود، در داخل اروپا هدف اصلی بازسازی دورنمای کلیسای کاتولیک در قاره‌ای است که زمانی بیشترین تعداد پیروان کلیسای کاتولیک را داشته است. در این قاره تمرکز پاپ بیشتر بر روی معابد زیارتی مریم مقدس، سخنرانی در پارلمان، مراسم دعای دسته جمعی و نیزارتباط بین ادیان است. با این وجود هر پاپ در سفر خود استراتژی‌های ژئوپولیتیکی را مد نظر قرار می‌دهد.

پاپ بندیکت در پی تقویت هویت تاریخی کلیسای کاتولیک بود از این رو بیشتر به کشورهای عمده اروپایی سفر می کرد. 

پاپ فرانسیس سفرهایش را متمرکز بر قاره‌های دیگر کرده و اروپا را مرکز کلیسای کاتولیک نمی‌بیند. 

چرا عراق؟

ماموریت پاپ در سفر به عراق در یک کلام التیام بخشیدن به عراق دوره «پسا-نسل کشی» است. فرانسیس در سفر به عراق  و جایی که مسیحیانش قلع و قمع شدند با خود پیام صلح را می‌برد.

شعار رسمی سفر پاپ به عراق این است: «شما همه برادر هستید»، لوگوی رسمی سفر نیز «کبوتری است که بر فراز دجله و فرات در کنار پرچم واتیکان و پرچم عراق پرواز می‌کند» 

این سفر برای پاپ فرانسیس یک جنبه شخصی نیز دارد. او اولین پاپی است که در سرزمینی که زادگاه ابراهیم پیامبر و گهواره مسیحیت است، قدم خواهد گذاشت. 

عراق کشوری است که پیامبران بسیاری را در خود دیده از ابراهیم که پیامبر کلدانیان از اور تا سرزمین مقدس بود ، تا یونس که در نینوا زندگی می‌کرد. عراق همچنین سرزمینی است که در عهد عتیق  مردم در سفری سنگدلانه به بابل به اسارت برده شدند. 

 از همین رو سفر پاپ به بین النهرین به نوعی سفری زیارتی است.

پاپ به دعوت رییس جمهور و همچنین کلیسای کاتولیک در عراق به این کشور می‌آید. عراق سالیانی دراز است که درگیر جنگ، حملات تروریستی، خشونت‌های فرقه‌ای و بی ثباتی سیاسی است، و این سفر پاپ را به این کشور دشوار می کند. پاپ ژان پل دوم  سال ۱۹۹۹ قصد سفر به عراق را داشت، اما تحریم‌های عراق در زمان صدام حسین مانع این سفر شد. امروز با گذشت دو دهه پاپ فرانسیس که به فقرا و  مهاجران توجه ویژه‌ای نشان داده، به کشوری می رود که مسیحیانش بیش از هر جای دیگری در سال‌های اخیر مورد آزار واقع شده اند.

در مرحله اول دلیل سفر پاپ به عراق تشویق جامعه مسیحیان این کشور است که در بحبوحه جنگ و خونریزی و خشونت سالیان سال مقاومت کردند. با وجود این‌ که تعداد قابل توجهی از مسیحیان از این کشور گریخته‌اند اما هنوز یک گروه سرزنده از مسیحیان در این کشور زندگی می‌کنند.

از سوی دیگر فرانسیس با سفر به اربیل که بسیاری از مسیحیان در دوران داعش از سراسر عراق به آنجا گریختند، ماندن این گروه  در سرزمین آب و اجدادی شان را می ستاید و در نهایت با سفر به قره‌قوش و موصل شاید به نوعی سعی می‌کند که مسیحیانی را که به خارج گریخته‌اند تشویق به بازگشت کند.

دلیل دوم سفر پاپ به عراق تشویق و ترویج گفت‌وگو و همزیستی میان جوامع دینی است چه میان کلیساهای مختلف مسیحیان و چه میان جوامع مسیحی و مسلمان سنی و شیعه. 

در سرزمین عراق به غیر از مسلمانان و مسیحیان، ادیان، آیین‌ها و فرقه‌های دیگری نیز زندگی می‌کنند: صابئین مندایی، ایزدی‌ها ، بهایی‌ها و دیگران

پاپ همچنین تاکید دارد  پی‌گرفتن راه صلح، گفت‌وگو ، برادری، همکاری و همکاری سازنده برای بازسازی  یک عراق مدرن ضروری است.