شاهرخ مسکوب و افسانه‌ سیاوش

مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار» نوشته شاهرخ مسکوب که نیم قرن پیش توسط انتشارات خوارزمی منتشر شد، سرآغازی درخشان در کار تحقیق ادبی و پایه‌گذار شیوه‌ای نو در بررسی ادبیات کهن ایران بود. مسکوب پس از نوشتن این کتاب سکوتی طولانی داشت، شاید این دوران را برای تأملی عمیق‌تر در «شاهنامه» لازم می‌شمرد. کتاب دوم او به‌نام «سوگ سیاوش، در مرگ و رستاخیز» حاصل این تأمل و تحقیق است.

شاهرخ مسکوب در سال ۱۳۰۴ در بابل چشم بر جهان گشود و در ۲۳ فروردین ۱۳۸۴ در پاریس در اثر ابتلا به سرطان خون درگذشت.
دوره ابتدائی را در مدرسه علمیه پشت مسجد سپه‌سالار تهران گذراند. سپس در اصفهان تحصیل کرد و در سال ۱۳۲۴ به تهران بازگشت و در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۲۷ از دانشگاه تهران لیسانس حقوق گرفت و به دبیری و فعالیت در حزب توده پرداخت. نخستین نوشته‌هایش را در سال ۱۳۲۶ با عنوان تفسیر اخبار خارجی در روزنامه قیام ایران به چاپ رساند. پس از کودتای ۲۸ مرداد در اوایل اسفند ۱۳۳۳ به زندان افتاد و به سختی شکنجه شد. در زندان دو چیز او را زنده نگه داشت، یکی مادرش و دیگری دوستش، مرتضی کیوان، که در مهرماه‌‌ همان سال تیرباران شد.
مسکوب پس از انقلاب به فرانسه مهاجرت کرد و در پاریس مستقر شد و زندگی دشواری را در پیش گرفت. «روزها در راه» (۱۳۷۹، انتشارات خاوران) مهم ترین و درخشان‌ترین آثر او در مهاجرت پدید آمده است.
او می‌نویسد: «نگرانی، ته دلم چنبره زده، خوابیده است. تا فکرش را بکنی دهنش را باز می‌کند می‌خواهد آدم را ببلعد و الا در خواب می‌ماند. مثل موشی، ماری، خزنده‌ای است که در گوشه اطاق کنار فرش توی سوراخش تپیده ولی به کمترین نوری، صدائی، بیدار می‌شود و راه می‌افتد. نمی‌دانم از چیست؟ غربت، بی‌پناهی، سرگردانی! از پاهائی که توی خاک خودش نیست....»
به مناسبت سالگرد درگذشت شاهرخ مسکوب، میزگردی را برگزیدیم که به مناسبت انتشار «سوگ سیاوش، در مرگ و رستاخیز» نخستین بار در «کتاب امروز» در پاییز ۱۳۵۱، در همان زمان که چاپ دوم «سوگ سیاوش» مسکوب منتشر شده بود، انتشار یافت. در این میزگرد علاوه بر شاهرخ مسکوب، آقایان مهرداد بهار، ناصر پاکدامن، امیرحسین جهانبگلو، داریوش شایگان و محمدرضا شفیعی کدکنی شرکت دارند. از طریق بحث‌هایی که آن‌ها می‌کنند می‌توانیم «سوگ سیاوش، در مرگ و رستاخیز» مسکوب را در دوره و زمانه خودش درک کنیم. متن این میزگرد اکنون به شکل کتابی مستقل مقابل شماست.

شاهرخ مسکوب و افسانه‌ سیاوش (بررسی «سوگ سیاوش» در میزگردی با شرکت شاهرخ مسکوب، مهرداد بهار، ناصر پاکدامن، امیرحسین جهانبگلو، داریوش شایگان و محمدرضا شفیعی کدکنی)