موسیقی مدرن برای شعر کلاسیک ایران

ایرج صهبایی، آهنگساز و رهبر ارکستر در سال ۱۳۲۴ در تهران ‌زاده شد. او از خردسالی در هنرستان عالی موسیقی به تحصیل پرداخت و پس از به پایان بردن دوره‌ هنرستان رهسپار فرانسه شد و در کنسرواتوار پاریس با «آرمونی»، «کونت پوئن» و مبانی موسیقی «الکتروآکوستیک» آشنا شده و از بخت خوش توانست دوره‌ای از کلاس‌های آهنگ‌سازی «اولیویه مسییان» آهنگ‌ساز برجسته‌ فرانسه را نیز بگذراند.

صهبایی پس از پنج سال تحصیل در پاریس به استراسبورگ رفت تا در کنسرواتوار آن شهر، فوت و فن رهبری ارکستر را بیاموزد. او پس از چندی به مدیریت مدرسه‌ موسیقی «شیلدی‌هایم» در استراسبورگ برگزیده شد.

صهبایی در سال ۱۳۶۵ ارکستر مجلسی ویژه‌ای را برای مدرسه‌ی «شیلتیگ‌هایم» بنیان کرد و به یاری آن آثار خود و دیگر آهنگ‌سازان پیشرو را به اجرا درآورد.

او تاکنون ارکسترهای دیگری را نیز رهبری کرده است؛ از جمله ارکستر فیلارمونیک استراسبورگ، ارکستر جوانان «شربروک» در کانادا، ارکستر آرمونی در پاریس، گروه ضربی استراسبورگ و ارکستر سمفونیک تهران.

در رپرتوار رهبری او هم آثار کلاسیک حضور دارد و هم آثار مدرن. ولی اجراهای او از آفریده‌های آهنگسازانی چون استراوینسکی، شونبرگ و جان کیج است که توجه بیشتر ناقدان را به سوی او جلب کرده است.

ایرج صهبایی در آفریده‌هایش بیش از هر چیز نحت تأثیر موسیقی معاصر فرانسه به‌ویژه شیوه‌ آهنگسازی اولیویه مسیان قرار دارد. او از ریتم‌های موسیقی ملی، به‌خصوص وزن‌های عروضی شعر ایران در ساخت آفریده‌هایش بهره می‌گیرد و بسیاری از نمونه‌های شعر کهن و معاصر فارسی را محتوای آن قرار می‌دهد.

می‌دانیم که نهادن موسیقی مدرن روی شعر کلاسیک ایران کار چندان ساده‌ای نیست. زیرا وزن‌های ثابت و قرینه‌ای شعر فارسی می‌تواند خود را به آهنگساز تحمیل کند و سدی در برابر نوآوری‌های او باشد. صهبایی ولی این‌کار را انجام داده است.

در قطعه‌ی «هفت نقش پارسی» غزلی از حافظ را برای ارکستر، آواز جمعی و سه تک‌خوان به‌کار گرفته است و در «آینه‌ی صبح» با الهام از چند رباعی خیام قطعه‌ای برای ۱۲ خواننده تنظیم کرده است.

ایرج صهبایی دو شعر معروف نیمایوشیج، یعنی «ناقوس» و «ققنوس» را نیز به موسیقی درآورده است. آفریده‌های دیگر صهبایی عبارت است از کلارینت برای کلارینت و ارکستر، هفت مینیاتور پارسی برای سوپرانو، آلتو و گروه آواز جمعی، آواز ایرانی برای ویلون سل تنها و کتیبه‌ ایرانی برای سه تک‌خوان، آواز جمعی و ارکستر.

کارهای ایرج صهبایی رفته رفته در رپرتوار موسیقی مدرن جای پایی باز کرده است. از جمله گروه‌هایی چون سازهای ضربی استراسبورگ و گروه آوازی فرانسه آن‌ها را در جشنواره‌های بین‌المللی به اجرا درمی‌آورند.

از آن گذشته برخی از آثار او که از فرستنده‌های فرهنگی فرانسه مانند «فرانس موزیک» و «فرانس کولتور» پخش می‌شود، در سال ۱۹۹۴ به صورت کاست و دیسک به بازار آمده است.