بیابان‌های جهان پیش‌ می‌تازند

بخش زیادی از مساحت دنیا در معرض خطرات جدی ناشی از گسترش بیابان‌هاست. تحقیقات جدیدی که توسط سازمان ملل متحد منتشر شده است نشان می‌د‌هد روند بیابان‌زایی و از بین رفتن جنگل‌ها در بیش از ۱۶۸ کشور جهان با سرعت ادامه دارد. این گزارش بر مبنای داده‌‌هایی تهیه شده که توسط کشورهای مختلف جهان به سازمان ملل ارائه شده است. مقایسه این اطلاعات با تحقیقی که در حدود بیست سال پیش و در دهه ۹۰ میلادی انجام شده بود نشان از روند نگران کننده افزایش بیابان‌ها در جهان دارد.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130502_Environment_Desertification_Rouhani.mp3[/podcast]

دبیرخانه معاهده مبارزه با ‌ بیابان‌‌زایی در سازمان ملل که این گزارش جدید را منتشر کرده است می‌گوید برآوردها نشان می‌دهد که ۱۱۰ کشور در معرض خطر جدی هستند. ایران نیز در منطقه قرمز یا پر خطر اطلس جهانی گسترش بیابان‌ها قرار دارد. معاهده سازمان ملل که همچنین به وظیفه دیده‌بانی در خصوص روند گسترش بیابان‌ها در جهان نیز مشغول است در گزارش خود آورده که بر اثر این روند سالانه ۴۹۰ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی ضرر و زیان وارد می‌شود. یافته‌های این گزارش نشان می‌هد سالانه در حدود ۱۲ میلیون هکتار زمین توسط فعالیت‌های انسانی به بیابان تبدیل می‌شود و حدود یک چهارم از کل زمین‌های کشاورزی در دنیا نیز به شدت در معرض فرسایش است. فرسایش و نابودی زمین در قسمت‌های مختلف جهان خود را در اشکال مختلف بیابان‌زایی، فرسایش خاک و شسته شدن خاک نشان می‌دهد. این روند در بعضی مناطق جهان سرعت بیشتری دارد. در آفریقا حدود دو سوم از کل زمین‌های حاصلخیز در معرض فرسایش قرار دارند. گسترش بیابان‌ها و همچنین افزایش خشکسالی‌ها روند توسعه در بسیاری از جوامع بشری را کند کرده است.

وضعیت ایران

ایران نیز یکی از بالاترین نرخ‌های فرسایش خاک و گسترش بیابان‌ها در جهان را دارد. مطابق آمار انجمن علوم خاک ایران، میزان فرسایش خاک در ایران در بین کشورهای در حال توسعه جهان رتبه نخست را دارد. عوامل مهم طبیعی و انسانی در گسترش بیابان‌ها در ایران و فرسایش خاک نقش داشته‌اند. به جز افزایش دمای هوا و خشکسالی‌های پی در پی، مدیریت نادرست منابع آبی، از بین بردن پوشش گیاهی و جنگل‌زدایی و شیوه‌های نادرست کشاورزی در بیابان‌زایی در ایران موثر بوده‌اند. در بخش مدیریت منابع آبی، حفر چاه‌های عمیق غیرمجاز و همچنین توسعه سدسازی بدون مطالعه اثرات آن روی محیط زیست نیز در این امر به شدت دخیل بوده‌است. سدها گرچه حجم عظیمی از آب را در دریاچه‌‌های خود ذخیره می‌کنند، اما در عوض با تغییرات گسترده در کاربری زمین‌های اطراف و اختصاص آب رودخانه‌ها به دریاچه‌های خود باعث بیبابان‌زایی در نقاط دیگر می‌شوند. در سال‌های اخیر انتقاداتی از سوی سازمان محیط زیست ایران و همچنین تعداد زیادی از کارشناسان مستقل محیط زیست به روند شتابان سد سازی در ایران صورت گرفته است.

جهان بیابان‌‌ها را جدی بگیرد

سازمان ملل روند توسعه بیابان‌ها را خطری جدی برای رشد و توسعه کشورهای مختلف جهان می‌داند و آن را جزو عوامل مهم  فقر و گرسنگی در جهان ارزیابی می‌کند. دبیرخانه اجرایی معاهده مبارزه با بیابان‌زایی می‌گوید گرچه مساله بیابان‌زایی باید از سوی دولت‌های مختلف جدی گرفته شود، اما مساله این است که اهمیت این موضوع را چگونه باید به آن‌ها یادآوری کرد؟

در نشستی که در اواسط ماه آوریل سال‌جاری در شهر بن آلمان برگزار شد، متخصصان مختلف در زمینه راه‌های موثر آگاه کردن کشورهای جهان به بحث با یکدیگر پرداختند. این متخصصان از کشورهای مختلف خواستند بر نحوه مدیریت منابع آبی و همچنین کاهش گازهای گلخانه‌ای نظارت بیشتری داشته باشند.

گرچه برخی کشورهای جهان مانند کانادا از گسترش بیابان‌ها مصون هستند، اما در حقیقت افزایش مناطق بیابانی در دنیا تاثیرات منفی خود را روی تمام جمعیت کره زمین برجای می‌گذارد. یکی از نتایج بیابان‌زایی کاهش تولید مواد غذایی و در نتیجه بالا رقتن قیمت‌های جهانی و افزایش گرسنگی و سوء تغذیه است. از سال ۲۰۰۰ تاکنون قیمت مواد غذایی مانند گوشت، لبنیات، غلات و شکر در بازارهای جهانی تقریبا دو برابر شده است. گسترش بیابان‌ها همچنین به مهاجرت‌‌های گسترده نیز منجر می‌شود و بنابراین نقاطی که از گسترش بیابان‌ها در امان بوده‌اند، مقصد ورود مهاجران خواهند شد.

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو، پیش‌بینی کرده است که تقاضا برای مواد غذایی به میزان ۶۰ درصد تا سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. برای پاسخ‌گویی به این نیازهای غذایی، لازم است ۱۲۰ میلیون هکتار دیگر به زمین‌های موجود کشاورزی در جهان اضافه شود. این میزان زمین جدید مورد نیاز تقریبا برابر با مساحت آفریقای جنوبی است.

معاهده سازمان ملل برای مبارزه با بیابان‌زایی

در سال ۱۹۹۴ سازمان ملل متحد در پاسخ به روند نگران‌گننده افزایش بیابان‌ها و فرسایش خاک در جهان معاهده‌ای را تصویب کرد. هدف معاهده «مبارزه با بیابان‌زایی» یا UNCCD جلوگیری از این روند و همچنین کاهش تاثیرات خشکسالی بر کشورهایی است که در معرض این عوامل قرار دارند. دست‌یابی به این اهداف از طریق استراتژی‌های بلند مدت و همکاری میان کشورهای مختلف میسر است. تاکنون ۱۹۳ کشور جهان از جمله ایران به این پیمان جهانی پیوسته‌اند. در سال ۲۰۱۳ کانادا از این معاهده خارج شد. کشورهای ثروتمند عضو این معاهده باید سالانه مبلغی را برای کمک به متوقف کردن روند بیابان‌زایی در جهان به ویژه در آفریقا به صندوق این معاهده بپردازند.

در همین زمینه:

حفاظت از خاک در ایران قانون می‌شود