حبیب لاجوردی، با ضبط صوت علیه فراموشی

فراموش نخواهد شد، چون نامش با تلاش برای به یاد آوردن و ضبط خاطره گره خورده است. حبیب لاجوردی، متولد ۸ فروردین ۱۳۱۷ در تهران، در روز ۳ مرداد امسال در شهر واشنگتن درگذشت.

او در آمریکا و انگلستان درس خوانده بود. از دانشگاه آکسفورد درجه‌ دکترای اقتصاد داشت. پس از تحصیل به ایران بازگشت و به کار در زمینه صنعت و نیز تدریس پرداخت. شاهد حوادث انقلاب بود. پس از انقلاب در خارج در مرکز مطالعات دانشگاه هاروارد عهده‌دار پیشبرد پروژه تاریخ شفاهی شد. او و همکارانش با بیش از ۱۳۰ نفر مصاحبه کردند، با کسانی که در ایران مسئولیت‌هایی داشتند یا در کوران حوادث قرار گرفته بودند.

مضمون و ساختار گفت‌وگوها

مصاحبه‌ها ضبط شده‌اند و بعدا به صورت مکتوب درآمده‌اند. آنها ساختار به نسبت ثابتی دارند، و گاهی چند ساعت می‌شوند. از طرف گفت‌وگو پرسیده می‌شود که درباره خاستگاه خانوادگی و زندگی‌نامه خود بگوید. سپس مصاحبه متمرکز می‌شود بر روی موضوعی که مصاحبه‌شونده از نزدیک با آن آشناست. گفت‌وگو از طرف مصاحبه‌گران به ندرت قطع می‌شود. افراد به تفصیل حرف می‌زنند و دیده‌ها و شنیده‌ها و برداشت‌های خود را انتقال می‌دهند. مصاحبه‌گر قضاوت نمی‌کند و درگیر بحث نمی‌شود. هدف ضبط خاطرات است. مورخان باید با این مواد خام کار کنند، دست به مقایسه و سنجش بزنند و به تصویری در حد مقدور همه‌جانبه برسند.

یک اهمیت گفت‌وگوها با مسئولان حکومت پهلوی در ایران است که یک نگاه از درون عرضه می‌کنند. چه بسا معلوم می‌شود بحران و فروپاشی درونی نقشی اساسی در سقوط نظام داشته است. به فایل اکثر گفت‌وگو در یوتیوب نیز می‌توان دست یافت.