هنرمندان و روشنفکران ترکیه، پنج سال بعد از کودتا
دولت اسلام‌گرای ترکیه سخت‌گیرتر شده، همه‌گیری ویروس کرونا هم به محدودیت‌ها دامن زده است. با این‌حال هنرمندان و فعالان فرهنگی ترکیه‌ای با هم همبستگی دارند.
پنج سال پس از کودتای نظامی علیه رجب طیب اردوغان، دولت اسلام‌گرا همچنان مخالفان را سرکوب می‌کند
هنرمندان و روشنفکران در ترکیه پنج سال بعد از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ تحت فشار گسترده‌ای قرار دارند. از زمان اقدام به کودتا علیه اردوغان توسط بخش‌هایی از ارتش در سال ۲۰۱۶، دولت اسلام‌گرای رجب طیب اردوغان سخت‌گیرتر شده، انتقادها و صداهای اعتراض‌آمیز را تحمل نمی‌کند. همه‌گیری ویروس کرونا مانند ضربه‌ای نهایی عمل کرده است.
پنج سال پس از کودتای نظامی علیه رجب طیب اردوغان، دولت اسلام‌گرا همچنان مخالفان بالقوه را سرکوب می‌کند. بسیاری از سیاستمداران، نویسندگان، دانشگاهیان و هنرمندان، شغل خود را از دست داده، زندانی شده، با به خارج از کشور گریخته‌اند. کسانی که همچنان نظرات انتقادی خود را در مورد وضع موجود اعلام می‌کنند، به طور معمول توسط دولت ترکیه هدف انواع سرکوب‌ها قرار می‌گیرند.
لونت اوزومجو یکی از این افراد است. یکی از مشهورترین بازیگران عرصه تئاتر ترکیه، مدت‌هاست که همچون خاری در چشم دولت اردوغان است. در سال ۲۰۱۳، او در صف اول تظاهرات علیه تخریب بوستان گردش تقسیم در پارک گزی استانبول بود که در آن زمان به اعتراضات سراسری برای آزادی بیشتر و حقوق دموکراتیک انجامید. اوزومجو پس از تقریباً ده سال شغل خود را در تئاتر دولتی استانبول از دست داده است.
اما حتی بعد از تلاش برای کودتا در سال ۲۰۱۶، هنگامی که کوچک‌ترین انتقادی نسبت به دولت اردوغان و شخص او خیانت دانسته می‌شد، او سکوت نکرد. اوزومجو می‌گوید:
«پس از کودتا، به تدریج افراد بیشتری مانند جادوگران نمایشنامه "بوته آزمایش" آرتور میلر، توطئه‌گر اعلام شدند. بازیگران استخدام نمی‌شدند، و جلوی کارهای هنرمندان گرفته می‌شد."
داستان این نمایشنامه ( به فارسی: جادوگران شهر سالم، ترجمه م-امین موید و رحیم اصغرزاده- ۱۳۴۵) برگرفته از محاکمات جادوگری در سیلم در ماساچوست آمریکا در سال‌های ۱۶۹۲ تا ۱۶۹۳ میلادی است. میلر نمایشنامه را به عنوان تمثیلی از مک‌کارتیسم نوشته است.
سانسور به ویژه در آناتولی، جایی که حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) از بیشترین حمایت‌های اقشار سنتی برخوردار است، شدت گرفت.
جامعه دوقطبی
در سال ۲۰۱۳، تظاهرات علیه پروژه‌ای ساختمانی در پارک گزی استانبول به موجی از اعتراضات سراسری برای آزادی و دموکراسی بیشتر بدل گشت. سیاستمداران، روشنفکران، هنرمندان و فعالان، با فریاد #گزی_را_اشغال_کنید، سیاست‌های حاکم حزب عدالت و توسعه را مورد انتقاد قرار دادند. این اعتراضات، به جامعه مدنی در آن زمان شور بخشید و امید به تغییر سیاسی را در دل آن‌ها پرورانید، اما این امید‌ها سرکوب شد.
وضعیت دو قطبی که از آن زمان جامعه و زندگی هنری و فرهنگی ترکیه را در برگرفته بود، در شب کودتا نیز آشکار بود. در آن زمان اردوغان، مردم غیرنظامی را به مخالفت با ارتش مسلحی که قصد داشت دولت را سرنگون کند، فراخواند. بلافاصله، چندین خواننده و بازیگر مشهور در توییتر اعلام کردند که به فراخوان توجه کرده و برای حفاظت از دموکراسی به خیابان‌ها می‌آیند. طولی نکشید که انگشتان به سمت هنرمندانی نشانه رفت که در مورد کودتا اظهار نظری نکرده بودند.
فقط عده معدودی جرأت پیدا کردند تا انتقادات خود نسبت به واکنش دولت را ابراز کنند؛ یکی از این افراد گنجو ارکال، از چهره‌های تأثیرگذار تئاتر ترکیه بود. او در مورد این که منتقدان اردوغان را غالباً از میدان وسط شهر بیرون رانده بودند، اما طرفداران دوآتشه‌اش برای تجمع در همان مکان آزادی داشتند، گفت:
"من فکر می‌کردم میدان تقسیم محل تجمع نیست. ای قهرمانان دموکراسی، کجاست آن ماشین‌های آب‌پاش و بمب‌های گاز اشک آور شما؟ "
#ما_خشمگینیم
لونت اوزومجو می‌گوید:
"در فضای متشنج چند سال گذشته، شیوع بیماری کووید-۱۹ نیز در خدمت تحکیم تلاش‌های دولت برای خنثی‌سازی بخش فرهنگی بوده است.»
این بازیگر شناخته‌شده صحنه تئاتر توضیح داد:
"گفتند که بیماری کووید همه گیر شده است و ناگهان تئاتر‌ها، سینماها، نمایشگاه‌ها و فیلمبرداری‌ها تعطیل شدند. با این حال، بسیاری اعتقاد داشتند که تعطیلی‌ها تنها وسیله‌ای برای مهار همه‌گیری نبوده است.»
در پایان ماه ژوئن/ خرداد سال جاری اردوغان اعلام کرد که از تاریخ ۱ ژوئیه منع رفت و آمد برداشته می‌شود، اما ممنوعیت پخش موسیقی پس از نیمه شب همچنان پابرجا خواهد بود. سریعاً شهروندان ترکیه واکنش‌های تندی در شبکه‌های اجتماعی ابراز کردند. هزاران نفر، از جمله بسیاری از هنرمندان و سیاستمداران، با هشتگ #KusuraBakiyoruz (ما خشمگینیم) خشم خود را از این منع تازه بیان کردند.
به گفته ادا ییگیت، متصدی موزه و محقق مستقل، سرکوب افرادی که در ترکیه در زمینه‌های فرهنگی کار می‌کنند، توسط همه‌گیری ویروس کرونا تشدید شده است:
«در زمینه‌های فرهنگی، همه‌گیری به معنای گسستی عمیق و خساراتی شدید است. زندگی بسیاری از هنرمندان به زیر خط فقر رسیده است؛ آن‌ها بدهی‌های سنگین داشته و به کمک مالی خانواده و شرکای خود وابسته‌اند.»
بیگیت در ادامه می‌افزاید:
«حتی برخی از سر نا امیدی خودکشی کردند."
بسیاری از هنرمندان حتی سعی نکردند از دولت کم‌ترین کمک دولتی را درخواست کنند، زیرا این کمک مالی را نوعی صدقه می‌دانند. ییگیت می‌گوید:
«این حقیقت که با افراد در حوزه‌های هنری اینطور با تحقیر رفتار می‌شود، و این که آن‌ها از امنیت کمی برخوردار هستند و هیچ راه حلی برای این مشکل یافت نمی‌شود، به این معنی است که آن‌ها از حقوق اولیه شهروندی محروم هستند.»
او شهرداری‌ها و مقامات ایالتی را مسئول رسیدگی به این مشکلات می‌داند.
همبستگی هنرمندان
هنرمندانی که کمک اندک دولت را دریافت کرده و یا هیچ کمکی دریافت نکرده‌اند، کمپین‌های همبستگی را آغاز کردند و از طریق آن و به طور کلی‌تر از طریق شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند از لحاظ مالی به یکدیگر کمک کنند. لونت اوزومجو می‌گوید:
«اگر کشوری می‌خواهد زیباتر شود و پیشرفت کند، به هنر احتیاج دارد.»
او هنگامی که همکارانش از موضع گیری عمومی پرهیز می‌کنند، آزرده خاطر می‌شود. با این حال همچنان نسبت به آینده کشورش خوشبین است، و به گفته او کشورش آماده است روزی گام‌های بلندی در جهت دموکراسی و حاکمیت قانون بردارد.
بارباروس آلتوگ، روزنامه‌نگار و نویسنده اما چندان خوشبین نیست. او نیز در جریان اعتراضات گزی که توسط پلیس سرکوب شد، فعال بود. سپس به برلین نقل مکان کرد و در آن جا اولین رمان خود را نوشت و با این حال دوباره به ترکیه بازگشت. هنگامی که حزب عدالت و توسعه، از کودتای ۲۰۱۶ به عنوان ابزاری برای سرکوب روشنفکران و مخالفان استفاده کرد، این نویسنده ناگزیر شد برای همیشه به کشورش پشت کند: مدتی در پاریس زندگی کرد و پس از آن در برلین اقامت گزید. تبعید، موضوع بسیاری از نوشته‌های اوست:
«این کودتا اساساً کودتایی علیه ما بود، ما یعنی همه کسانی که خواهان آزادی و برابری هستند. برخی به زندان انداخته شدند، دیگران به کشور‌های خارجی فرار کردند، برخی حتی اگر می‌خواستند هم نمی‌توانستند کشور را ترک کنند.»
منبع: قنطره
نظرها
نظری وجود ندارد.