رادیولوژی از لاشه‌ یک ستاره سنگین‌وزن

ستاره‌شناسان جهان، امسال پنجاهمین سالگرد تولد اخترشناسی پرتو ایکس را به جشن نشسته‌اند. کمتر جرم آسمانی‌ای را هم می‌شود یافت که بتواند پیشرفت این رشته در طول نیم‌قرن گذشته را بهتر از بقایای ابرنواختری SN 1006 به نمایش بگذارد.

وقتی همین جرمی که ما امروزه به آن SN 1006 می‌گوییم، اول‌بار در روز اول می سال ۱۰۰۶ میلادی در پهنه‌ آسمان ظاهر شد، از سیاره‌ی زهره هم درخشان‌تر بود و تا چند هفته حتی در نور روز هم می‌شد آن را دید. اخترشناسان چینی، ژاپنی، اروپایی و عرب، این پدیده را فی‌الجمله به ثبت رساندند. با شروع عصر فضا در دهه ۱۹۶۰ میلادی، دانشمندان می‌توانستند ادوات و حسگرهای‌شان را به فراسوی جو زمین بفرستند و جهان را در طول موج‌هایی از قبیل پرتو ایکس، که به سطح زمین راه پیدا نمی‌کنند، به نظاره بنشینند. SN 1006، از جمله کم‌سوترین منابع پرتو ایکس بود که توسط نسل نخست ماهواره‌های پرتو ایکس تشخیص داده شدند.

عکسی که تلسکوپ پرتو ایکس چاندرا، به‌تازگی از بقایای SN 1006 تهیه کرده، این سحابی متقارن را با جزئیات بی‌بدیلی به نمایش می‌گذارد. اخترشناسان، با انطباق نتایج حاصل از پویش ده‌باره‌ اجزای مختلف سحابی، پرده کیهانی باشکوهی را به هم دوخته‌اند که منقّش به بقایای انفجار یک ستاره‌ سنگین‌وزن و تولد یک کوتوله‌ سفید است. در این تصویر، پرتوهای ضعیف، متوسط و قوی ایکس، به ترتیب با رنگ‌های قرمز، سبز و آبی نشان داده شده‌اند.

تصویر چاندرا، دریچه‌‌ تازه‌ای را به روی ماهیت SN 1006، که بازمانده‌ی به اصطلاح یک انفجار ابرنواختری از نوع 1a است، گشوده. پژوهش‌گران با بررسی عناصر مختلفی که در محل این بقایا باقی مانده – من‌جمله سیلیسیم، اکسیژن و منیزیوم – احتمالاً بتوانند از ظاهر ستاره تا پیش از انفجار، و همچنین ترتیب لایه‌های درونی‌اش پرده برگیرند و بدین‌ترتیب دست به تدوین مدل‌های کامل‌تری برای تشریح چنین انفجارهایی بزنند.

دانشمندان همچنین قادرند که سرعت تجمّعات محلی ماده در پهنه‌ی این سحابی را هم تعیین کنند. سریع‌ترین‌شان، سرعتی در حدود ۱۷.۶ میلیون کیلومتر بر ساعت دارند. SN 1006، حدود ۷۰۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد و عکس جدید چاندرا هم مشتمل بر هشت روز رصد ممتد این سحابی‌ست. نتایج این رصدها در نشست اخیر شاخه‌ اخترفیزیک انرژی‌های بالا وابسته به انجمن نجوم آمریکا ارائه شدند.

منبع: Science Daily

توضیح تصویر:

۱ - نمای پرتو ایکس بقایای ابرنواختر SN 1006، از دید تلسکوپ فضایی چاندرا / منبع: CXO- NASA