صداهایی از اوکراین – واکنش‌ها به آغاز جنگ

پس از ماه‌ها تنش و گمانه‌زنی و جنگ رسانه‌ای، بالاخره ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه دستور حمله به اوکراین را صادر کرد. روسیه از اوکراین خواسته سلاح‌ها را زمین بگذارد و تسلیم شود.

ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین در واکنش وعده داده که ارتش اوکراین به مقاومت ادامه خواهد داد و حکومت نظامی اعلام کرده است.

ولادیمیر پوتین پنج‌شنبه صبح ۲۴ فوریه هدف خود را خلع سلاح نظامی اوکراین اعلام کرد و گفت قصد اشغال این کشور را ندارد. کمی پس از سخنان او انفجارهای بزرگ در نزدیکی خارکف دومین شهر بزرگ اوکراین رخ داد و گزارش‌هایی نیز از انفجارهایی در کی‌یف پایتخت خبر می‌دادند. خبرنگار الجزیره نیز از حرکت ستون‌های زرهی از سمت بلاروس به مرز اوکراین خبر داد.

آنتون گراشنکو، مشاور وزارت داخله اوکراین در پیامی برای روزنامه‌نگاران نوشت که حمله روسیه با «حملات موشکی به کی‌یف» آغاز شده است.

وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که «زیرساخت نظامی پایگاه‌های نیروی هوایی اوکراین» را «غیرعملیاتی» کرده و سیستم‌های پدافند هوایی اوکراین را از کار انداخته است. وزارت دفاع اوکراین از ساقط کردن پنج جنگنده روسی و یک بالگرد این کشور خبر داد اما مسکو تکذیب کرد. وزارت کشور اوکراین از اشغال برخی مناطق و روستاها در شرق اوکراین در پیشروی نیروهای روسیه خبر داده است.

پس از آغاز حمله، نفت برای نخستین بار پس از ۲۰۱۴ به بیش از یکصد دلار در بشکه رسید و قیمت فروش آتی گاز طبیعی در اروپا ۳۱ درصد افزایش یافت. روسیه بیش از یک سوم گاز اروپا را تأمین می‌کرده است. بازار بورس آسیا سقوط کرد و وال استریت نیز خود را برای سقوط سهام آماده کرده. ارزش روبل روسیه هم به شکل بی‌سابقه‌ای رو به کاهش گذاشته و بازار سهام این کشور پس از سقوط فراوان، فعالیت خود را متوقف کرده است.

مخالفت‌ها با جنگ در میان جامعه روسیه همین حالا پدیدار شده است. روزنامه نوایا گازتا، از منتقدان دولت اعلام کرد که در مخالفت با جنگ شماره‌ی بعدی‌اش را به هر دو زبان روسی و اوکراینی منتشر خواهد کرد.

در مکان‌های عمومی روسیه نیز همین حالا گرافیتی‌هایی در مخالفت با جنگ روی دیوارها به چشم می‌خورد (توئیت زیر:)

چرا جنگ؟

این جنگ بیش از هر چیز حاصل رقابت‌های ژئوپولتیک غرب و روسیه است؛ آن هم در دورانی که ظاهراً توان ایالات متحده آمریکا برای دیکته کردن هژمونی خودش بر جهان به سر رسیده و روسیه هم نمی‌خواهد با این واقعیت کنار بیاید که دیگر ابرقدرت سابق نیست. آنچه بیش از همه در این رویداد نادیده گرفته شده است، صداهای مردم اوکراین در مناطق مختلف آن است. حتی دولت اوکراین نیز در مذاکرات بر سر این تنش‌ها به حاشیه رانده شده بود.

اخبار گرد آمدن دوباره سربازان روسیه در مرزهای اوکراین از نوامبر گذشته منتشر شدند. مذاکرات برای رفع تنش‌ها بین آمریکا و اروپا و روسیه آغاز شدند اما در نهایت به جایی نرسیدند.

روسیه خواهان تضمین‌های امنیتی برای توقف گسترش ناتو به سمت شرق و نپیوستن اوکراین به این پیمان نظامی شده بود. مسکو همچنین خواهان اجرای توافق مینسک و به رسمیت شناخته شدن خودآیینی برای لوهانسک و دونتسک بود. ولادیمیر پوتین مدعی است که روس‌زبان‌های اوکراین دارند نسل‌کشی می‌شوند ــ ادعایی که دبیرکل سازمان ملل رد کرده است. او حکومت کی‌یف را فاشیستی خوانده است.

پوتین درست زمانی دستور حمله به اوکراین را صادر کرد که شورای امنیت سازمان ملل برای برحذرداشتن روسیه از این حمله در حال برگزاری نشست بود.

لحن پوتین در پیام آغاز جنگ سرسختانه بود. او آغاز جنگ علیه اوکراین را پاسخی به «مسأله مرگ و زندگی» توصیف کرد که به گفته او روسیه به عنوان نتیجه توسعه ناتو به سمت شرق با آن مواجه شده است:

«این خط قرمزی است که بارها درباره‌اش حرف زده ام. آنها از این خط قرمز عبور کردند.»

پوتین به کشورهای غربی و اعضای ناتو که قول حمایت از اوکراین داده اند، چنین اخطار داد:

«هر کس تلاش کند در کار ما مداخله کند، یا تهدیدی برای کشور و مردم ما بیافریند، باید بداند که پاسخ روسیه فوری خواهد بود و شما را به عواقبی دچار خواهد کرد که هرگز در تاریخ‌تان تجربه نکرده اید. ما برای هر نوع سناریویی آماده ایم.»

در سوی دیگر، ولودیمیر زلنسکی از مردم اوکراین خواست که وحشت نکنند و گفت: «حمله روسیه حمله‌ای کاملاً کلبی‌مشربانه و بدون دلیل است. ما شهروندان اوکراین حق تعیین آینده‌مان را از ۱۹۹۱ در دست داشته ایم. اما اکنون آنچه در حال رخ دادن است، نه تنها آینده کشور ما را تعیین خواهد کرد بلکه همچنین آینده چگونه زیستن اروپا را هم تعیین خواهد کرد.»

اوکراین توافق مینسک را توافقی می‌دانست که به زور روسیه زیر بار آن رفته، و می‌گفت نزدیک‌ترشدن این کشور به اروپا و عضویت‌اش در ناتو ربطی به روسیه ندارد. کی‌یف می‌گفت تمایلی به بدل شدن به بخشی از حوزه نفوذ روسیه ندارد و هدف پوتین پیگیری پروژه‌ احیای امپراتوری روسیه است.

واکنش‌ها به حمله روسیه

ایران

رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران در حال پوشش زنده عملیات نظامی روسیه در اوکراین هستند. پیش از این بسیاری از کارشناسان از پیوند خوردن پرونده هسته‌ای ایران با تنش‌ها در شرق اوکراین خبر داده بودند. ایران گفته بود آماده میانجیگری بین اوکراین و روسیه است اما در عین حال از توسعه‌طلبی ناتو انتقاد و از موضع روسیه حمایت کرده بود.

سفارت ایران پس از اعلام آغاز حمله روسیه به اوکراین در بیانیه‌ای از تمامی ایرانیان خواست از هر امکانی برای خروج از اوکراین استفاده کنند.

در این بیانیه آمده که «با توجه به اینکه در شرایط کنونی آسمان اوکراین بسته است، رایزنی های سفارت با دولت اوکراین بمنظور کسب مجوز پرواز در صورت رفع محدودیت ها ادامه دارد و مراتب متعاقبا طی اطلاعیه‌های بعدی اعلام می گردد.»

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی پنج‌شنبه ۵ اسفند در توئیتر نوشت: «بحران اوکراین ریشه در اقدامات تحریک‌آمیز ناتو دارد. ما توسل به جنگ را راه حل نمی‌دانیم. برقراری آتش‌بس و تمرکز بر راه حل سیاسی و دموکراتیک یک ضرورت است.»

ایالات متحده آمریکا

جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا در بیانیه‌ای پس از آغاز حملات هوایی در اوکراین گفت که پوتین جنگی را انتخاب کرده که به از دست رفتن «فاجعه‌بار» جان انسان‌ها ختم خواهد شد:

«تنها روسیه مسئول مرگ و تخریبی است که این حمله به همراه خواهد آورد و ایالات متحده و متحدان و شرکایش به شیوه‌ای یکپارچه و قاطع پاسخ خواهند داد.»

بلاروس

الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری بلاروس پس از آغاز حمله روسیه گفت که نیروهای بلاروسی در عملیات روسیه مشارکت ندارند.

او گفت که نیروهای روسیه به درخواست او پس از پایان مانورهای نظامی در بلاروس مانده اند.

بلاروس در شمال اوکراین است و گزارش‌ها از حمله واحدهای نظامی روسیه از مرزهای بلاروس به اوکراین خبر می‌دهند.

چین

سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست مطبوعاتی پنج‌شنبه از «حمله» خواندن عملیات نظامی روسیه در اوکراین پرهیز کرد و کلمه «حمله» را «نام‌گذاری پیش از وقوع» خواند و موضع پیشین چین را تکرار کرد: طرفین خویشتن‌داری نشان دهند و به گفت‌و‌گو و مذاکره برای کاهش تنش‌ها روی آورند.

همزمان گمرک چین اعلام کرد که مجوز ورود گندم از سرتاسر نواحی روسیه به چین را صادر کرده است. پیش از این واردات گندم به چین تنها از برخی مناطق روسیه مجاز بود.

تایوان

تایوان که خود درگیر تنش‌های رو به افزایش با چین است، حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرد و آن را نقض منشور سازمان ملل خواند.

تایوان هشدار داد که چین بحران در اوکراین را به دقت دنبال می‌کند. تایوان نیز نگران حمله پکن برای ضمیمه کردن این جزیره خودمختار به خاک اصلی چین است.

ژاپن

ژاپن این بار بر خلاف ۲۰۱۴، از وضع تحریم علیه روسیه حمایت کرد.

شینزو آبه نخست‌وزیر پیشین ژاپن در طول هشت سال زمامداری‌اش ۱۸ بار با پوتین ملاقات کرد و به دنبال روابط نزدیک با این کشور بود. مسأله «سرزمین‌های شمالی» مورد اختلاف بین توکیو و مسکو باعث شده که ژاپن نخواهد با پوتین دچار مشکل شود.

اما فومیو کیشیدا نخست‌وزیر جدید ژاپن موضع سرسختانه‌تری نسبت به پوتین اتخاذ کرده و این بار گام به گام با متحد اصلی‌اش ایالات متحده پیش رفته است. توکیو چهارشنبه تحریم‌های خود علیه روسیه را علنی کرد که اجازه فروش اوراق قرضه دولتی در بازار ژاپن را نمی‌دهد. همچنین نمایندگان دو جمهوری خلق دونستک و لوهانسک در شرق اوکراین نیز که پوتین آنها را به رسمیت شناخت، از دریافت ویزای ژاپنی محروم شدند و دارایی‌های آنها در ژاپن مصادره شد.

کیشیدا پنج‌شنبه وعده تحریم‌های بیشتر داد.

کارشناسان افزایش قدرت چین را یکی از دلایل تغییر موضع ژاپن نسبت به بحران اوکراین می‌دانند. اندونزی و کره جنوبی نیز در آن ناحیه از حمله نظامی به اوکراین انتقاد کرده اند و خواهان حفظ یکپارچگی سرزمینی اوکراین هستند.

هند

هندوستان که وابستگی زیادی به روسیه در زمینه تجهیزات نظامی دارد، هنوز بیانیه‌ای در واکنش به حمله روسیه صادر نکرده.

روز گذشته نماینده هندوستان در شورای امنیت گفت که دولتش از تنش‌ها در شرق اوکراین نگران است اما از مسکو انتقاد نکرد. در واکنش، نماینده روسیه از موضع مستقل هند تشکر کرد و اطمینان داد که تحریم‌ها تاریخ تحویل سیستم دفاع موشکی اس‌ـ‌۴۰۰ به هندوستان و دیگر تجهیزات نظامی خریداری‌شده توسط این کشور را به تأخیر نخواهد انداخت.

ترکیه

واسیل بودنار سفیر اوکراین در ترکیه از آنکارا خواست که آسمان خود را به روی هواپیماهای جنگی ببندد و اجازه عبور ناوهای جنگی از تنگه‌های بوسفور و داردانل را ندهد. این تنگه‌ها تنها راه عبور کشتی‌ها از دریای سیاه ــ که روسیه در آنجا نیروی نظامی دریایی دارد ــ به سمت مدیترانه است.

رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه پنج‌شنبه برای بررسی پاسخ آنکارا به وضعیت اوکراین با اعضای ارشد امنیتی نشست برگزار کرد. ترکیه پیش از این از اوکراین حمایت کرده بود.

لتونی

آرتور کریژانیس کارینش نخست‌وزیر لتونی از کشورهای عضو ناتو خواست که بر اساس ماده چهارم این پیمان نظامی تشکیل نشست مشورتی دهند.

ماده ۴ ناتو می‌گوید هر کشور عضوی حق درخواست تشکیل جلسه دارد اگر احساس کند که «یکپارچگی سرزمینی، استقلال سیاسی یا امنیت یکی از اعضا در معرض تهدید است.»

اتحادیه اروپا

 چارلز مایکل و اورزولا فن در لاین، رئیسان شورای اروپایی و کمیسیون اروپایی صبح پنج‌شنبه در بیانیه‌ای از نشست اضطراری رهبران اروپایی برای بررسی بحران و اتخاذ واکنش یکپارچه به آن خبر دادند و از نهایی‌سازی بسته تحریم‌ها علیه مسکو نوشتند.

این بیانیه از مسکو خواسته که نیروهایش را عقب بکشد و به یکپارچگی اوکراین احترام بگذارد.

اورزولا فن در لاین سپس در نشستی مطبوعاتی در بروکسل درباره تحریم‌ها توضیح بیشتری ارائه داد:

«ما بخش‌های استراتژیک اقتصاد روسیه را با مسدود کردن دسترسی آنها به تکنولوژی‌ها و بازارهای کلیدی برای روسیه هدف قرار خواهیم داد. ما بنیان اقتصاد روسیه و ظرفیت‌اش برای مدرن‌سازی را تضعیف خواهیم کرد. ما دارایی‌های روسیه در اتحادیه اروپا را مصادره خواهیم کرد و دسترسی بانک‌های روسی به بازارهای مالی اروپا را متوقف خواهیم کرد.»

رهبران کشورهای مختلف اروپایی نیز به نوبه خود واکنش نشان دادند.

ماریو دراگی نخست‌وزیر ایتالیا حمله روسیه به اوکراین را «ناموجه و غیرقابل توجیه» خواند و گفت که ایتالیا در کنار مردم و نهادهای اوکراین ایستاده است.

اولاف شولتس، صدراعظم آلمان که در روزهای اخیر دستور تعلیق پروژه انتقال گاز نورد استریم ۲ را صادر کرده بود، در واکنش به حمله روسیه آن را «اقدام عاری از حس مسئولیت رئیس‌جمهوری پوتین» و «نقض فاحش قوانین بین‌المللی» خواند.

او از روسیه خواست که فوراً عملیات نظامی را متوقف کند.

امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه نیز در توئیتی نوشت که کشورش «تصمیم روسیه به آغاز جنگ علیه اوکراین را به شدت محکوم می‌کند» و «روسیه باید فوراً به همه عملیات‌های نظامی پایان بخشد».

اما سوئیس، کشور سنتاً بی‌طرف در منازعات، به تحریم‌ها علیه روسیه نمی‌پیوندد. با وجود این سوئیس گفت که اطمینان حاصل خواهد کرد از این کشور برای دورزدن تحریم‌ها علیه روسیه استفاده نشود.