ایران در ۱۴۰۰ نفس نکشید: مازوت‌سوزی و آلودگی هوا

 آلودگی هوا در سال گذشته چندین بار شهرهای محتلف ایران و به ویژه تهران را در شرایط اضطرار قرار داد. این شرایط تا روز‌های پایانی سال با آمدن گرد و غبار در شهر‌های غربی کشور ادامه پیدا کرد و حتی در نخستین روزهای سال هم هوا آلوده بود.

شرکت کنترل و کیفیت هوای تهران اعلاک کرد که در طوال سال ۱۴۰۰ تنها دو روز هوای پاک در تهران تجربه شده و ۲۴۵ روز هوا قابل قبول بوده است.

همچنین شهروندان تهرانی ۱۰۵ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و شش روز هوای ناسالم را تنفس کرده‌اند. پاییز تهران سراسر آلوده بود و در زمستان نیز وضعیت نه تنها از پاییز بهتر نبود که بدتر بود و در روز ۱۹ دی‌ماه وضعیت تهران نارنجی شد و ۲۰ ایستگاه شاخص آلودگی بالای ۱۵۰ را ثبت کرد.

مسئولان شهرداری تهران نبود جریانات جوی مناسب و سرعت کم باد را از علل پایداری هوا و افزایش آلودگی آن عنوان می‌کنند؛ این عوامل سبب می‌شود تا تهویه مناسبی صورت نگیرد. همچنین یکی دیگر از عوامل افزایش آلودگی هوای امسال نسبت به پارسال، افزایش ترافیک است.

در شهر‌های دیگر مانند اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، قزوین، همدان، اهواز و ... و نیز شهر‌های کوچک‌تر همانند سقز، تبریز، کبودرآهنگ و اردکان نیز هر هفته هشدار‌های مختلفی در مورد آلودگی هوا و ناسالم بودن هوا منتشر شد و شاخص آلودگی به بالاتر از ۱۸۰ میکرون نیز تجاوز کرد.

آمار‌ها در مورد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در ایران نیز متفاوت است. به گفته شینا انصاری، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران سالانه ۳۰ هزار نفر به دلیل اثرات ناشی آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر شاهسونی رئیس کارگروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت از مرگ زودرس سالانه ۴۱ هزار و ۷۰۰ نفر به دلیل آلودگی هوا خبر داده بود. چندی قبل هم محسن پیرهادی عضو شورای شهر تهران از مرگ سالانه ۴ هزار نفر در پایتخت به دلیل آلودگی هوا خبر داد.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت مواجهه طولانی مدت با آلاینده ذرات معلق PM ۲،۵ در کشور سالانه باعث بروز ۴۱ هزار و ۷۰۰ مورد مرگ زودرس می‌شود.

همچنین آلودگی هوا در سطح جهان، به عنوان چهارمین علت مرگ زودرس پس از فشار خون بالا، مصرف دخانیات و سوء تغذیه و دومین علت اصلی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر پس از استعمال دخانیات شناخته شده است.

بر اساس آخرین برآورد موسسه معتبر بار بیماری‌ها به ترتیب ۲۶ درصد از مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، ۲۰ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی (IHD)، ۱۹ درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان ریه، ۲۰ درصد از مرگ‌های ناشی از دیابت، ۳۰ درصد از مرگ‌های ناشی از عفونت‌های تحتانی دستگاه تنفسی و ۴۰ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به مواجهه طولانی مدت با آلودگی هوای آزاد است.

مازوت سوزی یا خودرو‌های فرسوده؟

پیش‌تر بنزین‌های غیر استاندارد و خودرو‌های فرسوده عامل اصلی آلودگی در هوای تهران و شهر‌های دیگر معرفی می‌شد، اما در سال‌های اخیر گزارش شده که مازوت یا نفت کوره، ماده‌ای که مصرف آن در چند سال اخیر به دلیل اثرات آن بر هوا و سلامت انسان‌ها ممنوع اعلام شده بود، در برخی نیروگاه‌ها و صنایع سنگین سوزانده می‌شود.

اگرچه برخی از مسوولان ادعا می‌کنند مصرف مازوت وجود ندارد، اما سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت آن را تایید کرده‌اند و حتی بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت نیز به وزرای مرتبط با انرژی در رابطه با مصرف این سوخت فسیلی تذکر داد. وزیر نیرو گفته بود که امسال مصرف مازوت ۳۳ درصد کاهش پیدا کرده؛ که به معنای تایید مصرف مازوت است،

وزارت بهداشت ایران خواستار اجرای مفاد قانون پاک است اما این قانون سال گذشته نیز همچون سال‌های قبل کامل اجرا نشد و مدیرکل محیط زیست استان تهران هم نسبت به بر زمین ماندن این تکالیف انتقاد کرد.

سعید محمودی در این رابطه گفته بود طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین) می‌بایست تا پایان سال ۱۴۰۰ در کلیه جایگاه‌های سوخت تهران اجرا شود اما در حال حاضر تعداد بسیار محدودی از جایگاه‌ها این طرح را انجام داده‌اند.

از رده خارج کردنِ خودروهای قدیمی و فرسوده در شهرها همواره به‌عنوان یکی از راهکارهای مدنظر کارشناسان برای کنترل آلودگی هوا در سال‌های گذشته بوده است. شورای عالی حفاظت محیط زیست در مرداد ماه ۱۳۷۷ طرحی را در جهت اجرای بند ب تبصره ۸۲ قانون برنامه پنج‌ساله دوم و بـه منظـور کـاهش آلودگی هوای تهران به‌تصویب رساند که براساس آن مقرر شد از تردد وسایل نقلیه موتوری فاقد برگ معاینه فنی و وسایل دودزا و همچنین از تردد خودروهای فاقد کیـت (بـسته) و گـاز اسـتاندارد در تهران و سایر شهرستان‌ها جلوگیری شود. در این طرح همچنین رعایت استانداردهای یاد شده برای مینی بوس‌ها و اتوبـوس‌هـای دیزلـی و مینـی‌بـوس‌هـای گازسوز و اتوبوس‌های گازسوز هم مورد تأکید قرار گرفته بود.

همچنین بر اساس آیین‌نامه ماده ۲ قانون هوای پاک از سال ۹۹ می‌بایست تمدید یا صدور مجوز شرکت‌های پیک موتوری مشروط به برقی شدن موتور سیکلت‌ها باشد که این موضوع هم مغفول مانده است.

در قانون هوای پاک همچنین تأکید شده است حمل بار و مسافر و صدور گواهی معاینه فنی، تخصیص بیمه شخص ثالث، خرید و فروش، نقل و انتقال و تردد وسایل نقلیه موتوری فرسوده ممنوع است و پلیس راهنمایی و رانندگی موظف است خودروهای فرسوده را به ازای هر روز تردد وسایل نقلیه غیر مجاز در معابر، محدوده‌ها و مناطقی که ممنوع اعلام شده است، جریمه کند.

موارد یاد شده در قانون هوای پاک و مصوبات پیش از آن اما همچنان اجرا نشده است.