«سیاره آگاه - نجات خاک»: جنبشی بزرگ برای احیای خاک

خاستگاه ۹۵ درصد غذای ما از خاک است. اما به گفته سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، جهان ممکن است ظرف ۶۰ سال آینده خاک قابل کشت را تمام کند. جهان در حال حاضر نیمی از خاک سطحی خود را در ۱۵۰ سال گذشته از دست داده و تلفات در حال افزایش است. در هر دقیقه ۲۳ هکتار از زمین‌های زراعی بیابان می‌شوند، این معادل یک زمین فوتبال در هر دو ثانیه است. 

خاک علاوه بر حمایت از کشاورزی، نگهداری از تنوع زیستی غنی قلمروی گیاهی و جذب، فیلتر کردن و تنظیم جریان‌های آب شیرین، نقش حیاتی در کاهش و سازگاری با تغییرات آب و هوایی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ایفا می‌کند. 

تخریب خاک عبارت است از کاهش فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی کیفیت خاک. نیمی از خاک جهان در اثر تخریب بی‌وقفه جنگل‌ها و شهرنشینی، آلودگی صنعتی، چرای بیش از حد دام و شیوه‌های کشاورزی ناپایدار منقرض و به بیابان بدل شده است.

این کاهش کیفیت و عرضه مواد غذایی، امنیت آب و تنوع زیستی را تهدید می‌کند، انتشار کربن و خطرات مربوط به آب و هوا را افزایش می‌دهد و می‌تواند به از دست دادن معیشت، درگیری و مهاجرت‌های کلان بینجامد. لزوم تغییر در شیوه‌های کشاورزی هرگز به این فوریت نبوده است.

افزایش مواد آلی خاک 

سلامت خاک به میزان محتوای ارگانیک و میکروارگانیسم‌های درون خاک بستگی دارد. مواد آلی یا محتوای ارگانیک کافی در خاک برای دسترسی به آب و مواد مغذی، تردد پذیری، ترسیب کربن، سرسختی در مقابل بیماری‌ها و آفات و تولید محصولات زراعی بسیار اهمیت دارد. افزایش محتوای مواد آلی خاک برای مقابله با چالش‌هایی که زمین‌های کشاورزی پرمصرف با آن مواجه هستند عمل می‌کند، چالش‌هایی همچون مقابله با بارش شدید و خشکسالی، که هر دو به دلیل تغییرات آب و هوایی بیشتر رخ می‌دهند.

خاک سالم برای کشاورزی باید بین دست ‌کم ۳ تا ۶ درصد محتوای ارگانیک داشته باشد. اما وضعیت خاک در کشورهای مختلف و قاره‌های مختلف جهان بسیار وخیم است. خاک شمال اروپا که در حال حاضر بهترین وضعیت را دارد، ۱.۴۸ درصد محتوای ارگانیک دارد. رقمی که بسیار کمتر از ۳ درصد حداقل میزان مواد آلی خاک سالم است. 

در حالی که بحران آب بسیاری از کشورها از جمله ایران را درگیر کرده است، به‌طور متوسط هفتاد درصد از آب شیرین و مصرفی به کشاورزی اختصاص داده می‌شود. خاکی که مواد آلی پایینی دارد و تقریبا بیابانی شده، به آب بسیاری نیاز خواهد داشت و در واقع توان نگهداری آب را در خود ندارد. 

هرچه میزان مواد آلی و محتوای ارگانیک خاک بالاتر باشد، خاک به آب کمتری برای تولید محصولات زراعی نیاز خواهد داشت و بنابراین مصرف آب در حوزه کشاورزی پایین می‌آید. یکی از ساده‌ترین راه‌های بالا بردن مواد آلی خاک، کاشتن گیاهان، درختان و حضور حیوانات و فضولات حیوانی در محوطه زمین‌های کشاورزی است. 

بیشتر دولت‌های موجود، برای دوره چهار ساله‌ای که در مسند قدرت هستند برنامه‌ریزی می‌کنند. از  این رو، بسیاری از سیاست‌هایی که طراحی و تصویب می‌کنند آینده‌نگرانه و پایدار نیست. درحالی که تدوین سیاست‌های باززایی خاک به تصویب قوانینی نیازمند است که حدود ۱۰ تا ۱۵ سال به‌طور مداوم اجرا گردد.

آگاهی شهروندان و مطالبه‌گری

جنبش بزرگ زیست محیطی «سیاره آگاه- نجات خاک» از ماه مارس/ فروردین در جریان است. این جنبش به پیشگامی یوگی بزرگ هندی، سادگورو، پایه‌گذار بنیاد ایشا و چندین کنوانسیون در سازمان ملل از جمله کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی (UNCCD) از ۲۱ مارس راه‌اندازی شده است. 

این یوگی ۶۵ ساله به تنهایی ۳۰۰۰۰ کیلومتر از اروپا تا خاورمیانه با موتور سیکلت خود به ده‌ها کشور سفر خواهد کرد تا آگاهی مردم، سیاستمداران، جامعه مدنی و دنیای کسب و کار را درباره اهمیت و ضرورت نجات و احیای خاک افزایش دهد. او در مسیر سفر خود که ۲۱ مارس از لندن آغاز شده، پس از عبور از ۲۴ کشور به هند بازخواهد گشت و در این کشورها با رهبران، سیاستمداران و شهروندان ملاقات می‌کند.  

یکی از اهداف دیگر جنبش محیط زیستی سیاره آگاه، جلب مشارکت بخش بزرگی از جامعه جهانی برای انجام اقدامات قاطع برای نجات خاک است. وقتی شهروندان در مقیاس وسیعی در این جنبش شرکت می‌کنند و از اهمیت خاک و نجات آن برای بقای انسان‌ و دیگر موجودات و مهار بحران اقلیمی آگاه می‌شوند، مسائل زیست محیطی به مسائل انتخاباتی تبدیل می‌شود. 

آگاهی توده‌ها در مقیاس وسیع درباره مسئله خاک سبب می‌شود که با مطالبه‌گری از دولت‌هایشان بخواهند که سیاست‌هایی درازمدت را برای احیای خاک و محیط زیست تدوین و تصویب کنند. مطالبه‌گری رأی دهندگان به نوبه خود تضمین می‌کند که دولت‌ها، سیاست‌ها و بودجه‌هایی را برای اجرای پایدار راه‌حل‌های زیست محیطی تعیین کنند. 

این جنبش در نظر دارد که حدود ٦٠ درصد رأی دهندگان جهان را آگاه کند تا نجات خاک را مهمترین اولويت انتخاب دولت‌ها قرار دهند. اگر چنین شود دولت‌ها درمی‌یابند كه مردم از آنها برای تدوین سياست‌های دراز مدت برای احیای خاک پشتیبانی می‌کنند. از این رو خود را موظف می‌دانند که به مطالبات مردم پاسخگو باشند.  

سادگورو ۲۲ مارس وارد هلند شد و در آمستردام سخنرانی کرد. پس از آن به آلمان و چندین کشور اروپایی دیگر سفر کرد. او در ادامه مسیر خود به ترکیه خواهد رفت و سپس وارد خاورمیانه خواهد شد.

سادگورو و تعدادی از اعضای جنبش «نجات خاک» بنیاد ایشا، ۵ آوریل در سازمان ملل متحد در ژنو حضور یافتند. در این جلسه سادگورو سخنرانی کرد و از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آزمایشگاه توسعه سازمان ملل متحد (SDG) و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت ( IUCN) حمایت شد. بنیاد ایشا عضوی از اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت است. 

پانزدهمین اجلاس کنفرانس اعضا (COP15) کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی (UNCCD) از ۹ تا ۲۰ می در شهر آبیجان (Abidjan)، ساحل عاج برگزار می‌شود. این دوره اجلاس بر مدیریت زمین و سیستم‌های موثر برای توقف و معکوس کردن تخریب و فرسایش خاک تمرکز خواهد کرد. سادگورو در این اجلاس حضور خواهد داشت و با مقامات سیاسی بیش از ۱۷۰ کشور دیدار خواهد کرد و تعهدنامه نجات خاک به آنها ارائه خواهد شد. 

این جنبش پس از ۱۰۰ روز در جنوب هند به پایان خواهد رسید، جایی که پروژه «کووِری فرا می‌خواند» (Cauvery Calling) با پیشگامی سادگورو توانسته تا کنون ۱۲۵ هزار کشاورز را توانمند کند تا ۶۲ میلیون درخت بکارند، خاک آن ناحیه را باززایی کنند و همچنین آب‌ رو به کاهش رودخانه کووِری را افزایش دهد. 

در این کمپین زیست محیطی علاوه بر بزرگسالان اقصی نقاط جهان، کودکان نیز حضور دارند. از روش‌های کنشگری آنان، خواندن و رقصیدن با ترانه «نجات خاک»، نقاشی کشیدن و کاردستی درست کردن و همچنین نوشتن نامه به ریاست جمهوری یا وزیر کشاورزی و محیط زیست کشورهایشان است. این کودکان از مقام‌های مسئول درخواست می‌کنند که سیاست‌هایی درازمدت برای باززایی خاک و افزایش محتوای ارگانیک تدوین کنند. 

هنرمندان و نقاش‌های گرافیتی‌کار نیز در حال آفریدن آثاری هستند که توجه مخاطبان را به این جنبش جلب کنند. این آثار هنری در شبکه‌های اجتماعی گوناگون جنبش نجات خاک منتشر می‌شوند.

کمپین جنبش «نجات خاک» هنوز به نیمه نرسیده اما دستاوردهایی داشته است. برای نمونه تاکنون بیش از ۷۰ کشور جهان تعهدنامه نجات خاک را امضا کرده‌اند. افزون بر هزاران هزار داوطلبی که عضو جنبش هستند، بسیاری از سیاستمداران نیز از این کمپین استقبال کرده‌اند. برای مثال وزیر آموزش آلمان با حمایت از این کمپین از دانش‌آموزان خواسته که درباره نجات خاک و احیای خاک نقاشی بکشند.  

در نهایت این کمپین قصد دارد به انسان‌ها یادآوری کند که خاک منبعی برای استفاده بی‌رویه انسان نيست، خاک سرچشمه ماست. بدون خاک حاصلخيز زندگی برای انسان روی زمين قابل تصور نيست. 

 چرا که خاک میراثی است که از نسل‌های گذشته، زنده به دست ما رسیده  و ما باید این اکوسیستم را به نسل‌های بعدی زنده تحویل بدهیم. 

گرچه در دنیای امروز مرزهای ملی، مذهبی، قومی، ایدئولوژیک و … باعث جدایی مردم جهان از یکدیگر شده است، حفظ و احیای خاک حاصلخیز مسئله‌ای همه‌شمول است، مرز و ملیت و دین ندارد و می‌تواند نقطه عطفی باشد که شهروندان سراسر جهان را برای محافظت از محیط زیست گرد هم آورد، سبب همبستگی شود و بر تفاوت‌ها فائق گردد.