هشتادوهفتمین جلسه دادگاه حمید نوری: تأکید کارشناس دیگری بر اهمیت فتوای خمینی در اعدام‌های ۶۷

«من در حال حاضر پروفسور حقوق بشر هستم و همچنین محقق دانشگاه تورنتو هستم. من یکی از اعضای دادگاه جنایی لاهه بودم و مشاور ویژه بودم برای دادستان‌ها در این دادگاه بین‌المللی و همچنین قبلا هم باز مشاور حقوقی ویژه‌ای برای دادستان‌ها برای دادگاه جنایی یوگسلاوی بودم.»

پیام اخوان: «با من تماس گرفته شد از طرف خانواده‌های قربانیان دهه ۸۰، از سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ تماس گرفتند تا ببینیم آیا می‌توانیم با هم در این زمینه تلاش کنیم، چون من تجربه داشتم به عنوان کارشناس در سازمان ملل در مورد جنایت علیه بشریت و حقوق بشر. سال ۲۰۰۴ نیز در مرکز اسناد ایران شرکت داشتم. بنابراین با توجه به تجربیاتم با من به عنوان متخصص تماس گرفتند.»

پیام اخوان: «الان یادم نیست. ۱۰ سال گذشته اما چندین نفر با من تماس گرفتند. مادرهای خاوران بودند .… این گروهی از مادرها هستند که فرزندانشان را در سال ۱۹۸۸ در جریان اعدام‌های دسته‌جمعی از دست دادند، مثلا خانواده بهکیش. آقای بابک عماد هم با من تماس گرفت. بنابراین اشخاص مختلفی تماس گرفتند.»

پیام اخوان: «آنها به من گفتند هدفشان این است که یک تریبونال برای گرفتن حق و حقوق مردم تشکیل شود که قابل اعتماد و باور کردن باشد و حقایق سال ۱۹۸۸ را نشان بدهد. من هم یک گروه کاری در سطح جهانی جمع‌آوری کردم که بتوانند رسیدگی به این امور را پیش ببرند.»

پیام اخوان: «بله! یک کمیته مدیریت وجود داشت و رئیس آن هم جان بری کوپر بود و دیگران هم بودند که سوال از آنها پرسیده شد که گروهی از دادستان‌ها را تشکیل بدهند. همچنین این گروه مدیریت افرادی را به عنوان قاضی و نماینده انتخاب می‌کرد چون این پروسه دو مرحله بود: مرحله اول این بود که یک کمیسیون حقیقت‌یابی تشکیل شود. مرحله دوم این بود که بیشتر در قسمت حقوقی و امور حقوقی بود .…»

پیام اخوان: «اولین بار ژوئن ۲۰۱۲ در مرکز بین‌المللی صلح بود که به مدت پنج روز بازپرسی انجام شد. ۷۵ شاهد شهادت خودشان را بیان کردند. ۱۷ نفر از آنها از طریق اسکایپ بود و بقیه حضوری.»

پیام اخوان: «۳۸ نفر زندانیان سیاسی بودند که جان به در برده بودند و بقیه اعضای خانواده اعدام‌شده‌ها بودند و قبل از اینکه در بازپرسی شرکت بکنند همگی کتبی شهادت خودشان را نوشته بودند و افراد این کمیسیون همه این‌ها را از قبل خوانده بودند و هدف از این بازپرسی، تأیید و تثبیت حقیقت بود.»

پیام اخوان: «یک گروهی بود که داوطلبانه این کار را انجام دادند و با این گروه قربانیان تماس گرفتند. همچنین نماینده‌هایی وجود داشت برای گروه‌های سیاسی و نژادهای مختلف. همچنین وجود داشت در آن زمان کسانی که در زندان بودند و نمایندگانی داشتند که متعلق به مجاهدین و فدائیان که یک گروه چپ هستند و حزب توده که آن هم چپگرا است. همچنین گروه‌های سیاسی کوچک‌تر از این‌ها. کمیته به زمان قبل‌تر نگاه کرد و اتفاقاتی که در دهه ۸۰ افتاده بود از جمله در مورد اقلیت‌های کُرد و عرب.»

پیام اخوان: «بله درست است، همه آنها .…»

پیام اخوان: «ما یک گروه کوچک داشتیم که داوطلبان حقوقدان بودند و رئیس آنها حمید صبی، یک وکیل از لندن است و همچنین دو وکیل انگلیسی و این شهادت‌نامه‌ها را طرف آنها یادداشت و جمع‌آوری شد و معرفی شد به کمیسیون.»

پیام اخوان: «جولای ۲۰۱۲ این‌ها یک گزارش تهیه کردند. من مختصر چند نفر از این نماینده‌ها را اسم می‌برم: رئیس آنجا کاپریفورم بود و کانادایی بود و گزارشگر سازمان ملل در زمینه حقوق بشر در ایران. کسان دیگری هم بودند از جمله ویلیام شیمیرز که یک پروفسور مشهور در زمینه حقوق بشر و حقوق بین‌الملل بود. یک حقوقدان دیگر هم به اسم امبر لی از طرف عفو بین‌الملل بود که به همه این اتفاقات آشنایی داشت. با توجه به تمام تجربیات این افراد این ۷۵ پرونده تشکیل شد و آنها در جولای ۲۰۱۲ این گزارش را جمع‌آوری کردند و نتایج خودشان را نوشتند.»

پیام اخوان: «بله، اکتبر ۲۰۱۲ در لاهه جلسه شفاهی در مورد این مسائل برگزار شد و این گزارشی که این کمیسیون تهیه کرده بود یکی از مدارک و اسنادی بود که معرفی شد. ما آنجا ۱۹ شاهد دیگر هم داشتیم که در مجموع تقریبا ۱۰۰ شاهد می‌شود. این جلسه در یک قصر در لاهه بود که نزدیک دادگاه بین‌المللی بود و شش قاضی برجسته حضور داشتند. یکی از آنها تیو لاو اسمش است که یکی از دادگاه‌های آفریقای جنوبی است و سمت رئیس اینجا را داشت. من رئیس گروه دادستان‌ها بودم. در این گروه یک وکیل بسیار مشهور انگلیسی هم بود به اسم جفری نایس، همکار من و رئیس تریبونال یوگوسلاوی. در پایان هم یک نامه‌ای به سفارت جمهوری اسلامی فرستادیم ولی هیچ‌وقت شرکت نکردند.»

پیام اخوان: «قضاوت داخلی وجود داشت و گزارش کاملی در سال ۲۰۱۳ منتشر شد و حکم هم ۲۵۰ صفحه است. آن زمان این‌گونه بود که در سال ۱۹۸۸ رژیم جمهوری اسلامی ایران جرم‌های سنگین سوءاستفاده‌ها از قدرت را برای جنایت علیه بشریت انجام داده بود و تعداد زیادی اعدام شدند در زندان‌ها به خاطر ایده‌های مذهبی یا سیاسی‌شان و این اعدام گروهی آنها از طرف بالاترین رهبر طی دستوری به نام فتوا صادر شد. سپس یک هیأت مرگی وجود داشته که به زندان‌های مختلف می‌رفتند و تصمیم می‌گرفتند چه کسانی باید اعدام شوند. در خاتمه مشخص شد که این جرم جنایت علیه بشریت است .…»

پیام اخوان: «تمرکز ما روی قدرت و مسئولیت دولت بود اما چندین نفر هم اسامی آنها برده شد به عنوان مسئولیت شخصی و کسانی که آشکارا اسم آنها برده شد که در فتوای خمینی نوشته شده بود، نیری، مرتضی اشراقی، ابراهیم رئیسی که الان رئیس جمهور در جمهوری اسلامی است. همچنین اسم مصطفی پورمحمدی که از طرف وزارت اطلاعات بود آورده شد. البته این‌ها اسم‌هایی بود که خیلی زیاد تکرار می‌شد ولی ما اسامی دیگر هم شنیدیم.»

پیام اخوان: «همان‌طور که قبلا گفتم ما ۱۰۰ شاهد داشتیم. صحبت سر این نبود که فقط دو سه نفر باشند که خودشان از قبل به نتایجی رسیده باشند که روی قضاوت ما تأثیر گذاشته باشد. شاهدها بسیار عقاید متفاوت داشتند مخصوصا از لحاظ سیاسی و به عنوان شخص با تجربه‌ای که وکیل هستیم و قاضی می‌دانیم روند کار باید چگونه باشد تا آدم بتواند به نتیجه برسد که آیا باورکردنی است یا نه و اینکه چقدر حرف‌ها با هم جور است و جزئیات، تاریخ، روز، اشخاص و غیره. در کل همه این‌ها را که کنار هم گذاشتیم ما به یک الگوی خاص رسیدیم که وجود داشت. این را هم اضافه کنم که در مورد این الگو که گفتم در مورد زندان اوین در تهران و گوهردشت در کرج بوده و هم‌زمان اسناد و مدارکی وجود داشت که شبیه همین اتفاق در تمام کشور افتاده است.»

پیام اخوان: «بله داشتم. به نظر من این شاهدها حقیقت را می‌گفتند و تراما داشتند و دچار بحران روحی شده بودند و آنها شکنجه‌ها، تجاوزها و بازجویی‌ها را توصیف می‌کردند و همچنین روش‌های خاص شکنجه دادن و سوالاتی که از طرف هیأت مرگ از این زندانیان پرسیده ‌شده بود. همچنین این روشی که انتخاب می‌کردند چه اشخاصی برای اعدام برده شوند و این جزئیات بود که من را قانع کرد و جزئیات بدون تناقض بود. مخصوصا در میان این همه از شاهدین. علاوه بر این کلی مستندات و شواهد دیگری هم موجود است، از جمله تمام مستنداتی که سازمان ملل در گزارش‌های خود رد کرده بود و رینالدو که اهل السالوادور بود که این را نوشته بود و در سال ۱۹۸۹ گزارشی نوشته بود که اسامی هزاران نفر را نوشته بود که همان موقع اعدام شدند و این گزارش حتی در محتویاتش نامه وجود دارد. مستنداتی که از طرف آیت‌الله منتظری، جانشین خمینی نوشته شده که مخالف اعدام‌ها بوده است. مهم‌تر از همه این مدارک و اسناد، فتوای خمینی بود .…»

پیام اخوان: «این فتوا به احتمال ۲۸ جولای صادر شده است و نوشته شده منافقین که همه می‌دانستند که آنها منظورشان سازمان مجاهدین بود که آن زمان در درگیری‌های مسلحانه دخالت داشت در جنگ بین ایران و عراق، و این برخلاف قطعنامه ۹۵۱ سازمان ملل بود که صادر شده بود، رابطه نزدیکی بین فتوای خمینی و این حمله مسلحانه وجود داشت. ادعا شده که یک فتوای دوم هم وجود دارد، می‌گویند کپی آن وجود دارد ولی من فکر نمی‌کنم در دسترس باشد که در رابطه با اعدام چپ‌گراهاست که مسلمان نبودند، به آنها هم می‌گویند مرتد، یعنی کسی که خدا را باور ندارد.»

پیام اخوان: «بله، اما کمی پیچیده است. خیلی اشخاص بودند که برای جرایم سبک مثل شرکت در اعتراض‌ها یا اعلامیه پخش کردن بازداشت شدند، آنها مجازات شدند به خاطر کارهای مجاهدین دیگر که حمله کرده بودند، یعنی این مجازات یک مجازات دسته‌جمعی بودند.»

پیام اخوان: «طبق گفته آیت‌الله منتظری بین ۲۸۰۰ تا ۳۸۰۰ نفر اعدام شدند، دیگران ولی ارقام بالاتری گفته‌اند. اما چون دولت همکاری نمی‌کرد و انکار می‌کرد این کار را اطلاعات دقیق به دست آوردن سخت بود، مخصوصا مناطقی که خارج از ایران بود.»

پیام اخوان: «چیزی که جالب است این است که کار ایران تریبونال بسیار مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و بالاخره در آخر رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران اعتراف کردند به کار تریبونال. سایتی وجود دارد به نام برهان که آنجا در مورد این اعدام‌ها صحبت کردن و استدلالشان این است که آنها جزو دشمنان بودند و آنجا ادعا شد که می‌توان زندانی‌ها را بدون دادگاه اعدام کرد و بعد از جنگ این بود که پسر آیت‌الله منتظری یک فایل صوتی پخش کرد که منتظری به هیات مرگ می‌گوید این کار شما اشتباه تاریخی است. این‌ها بعد از ۲۵ سال انکار رژیم نقطه پایان گذاشت.»

پیام اخوان: «البته این مقاله متعلق به اکتبر ۲۰۱۳ است و یک نفر از کمیته حقوق بشر و انستیتوی راهبردی آن را نوشته. منظور این است که همه رسانه‌ها توسط ایران کاملا کنترل می‌شوند و آنجا اصلا رسانه آزاد وجود ندارد.»

پیام اخوان: «من می‌گویم نظر و سیاست کلی آنها را منعکس می‌کند و اضافه کنم که بعد از اینکه این جنایات افشا شد این اعضای هیات مرگ حتی به مقام‌های خیلی بالا ارتقا پیدا کردند. مثلا پورمحمدی یک قاضی ارشد شد، نیری معاون قاضی دیوان عالی کشور شد، ابراهیم رئیسی هم ریئس قوه قضائیه شد و الان هم که رئیس جمهور است. یعنی خط مشی رژیم این است به کسانی که این جنایت را کرده‌اند مقام بدهد.»

پیام اخوان: «بله درست است.»

پیام اخوان: «من باید کمی توضیح بدهم، از زمانی که خمینی به ایران برگشت در فوریه ۷۹ بلافاصله دادگاه‌های انقلاب را تاسیس و برپا کرد، بعد اعدام‌های سیستماتیک بر اساس جرم‌های اسلامی خیلی پیش پاافتاده و مبهم شروع شد، مثل مبازره با خدا یا همان محارب. دادگاه‌های انقلاب که هنوز هم دارند کار می‌کنند با قانون اساسی مطابقت ندارند، این‌ها مشهورند که نمی‌گذارند کسی از خود دفاع کند و بابت هیچ به اعدام محکوم می‌کنند، تازه کمیته مرگ از آنها هم بدتر بود، آنها که روند و فرایند حقوقی و قضایی نداشتند، تفتیش عقاید مذهبی بوده. شما الان تاریخ اروپا را نگاه کنید، تفتیش عقاید در اسپانیا دقیقا همین کار را کردند. از زندانی سوال می‌شدآیا مذهبی هستی، مسلمان هستی یا نه و همین سوال تعیین می‌کرد زنده بمانند یا اعدام شوند. نمی‌توانیم بگوییم هیات مرگ بخشی از سیستم قضایی ایران بوده است.»

پیام اخوان: «سوال خوبی است، چون ایران خیلی از اعدام‌ها در دهه ۶۰ را انکار نکرد، فرض من بر این است که [این اقدام‌های وحشتناک با هیچ معیار حقوق بشری هم‌خوانی نداشت] و افکار عمومی قبول نمی‌کرد که به خاطر یک جرم کوچک کسی را اعدام کنند. این انتقام دسته‌جمعی و در خفا بود، این‌ها اجساد را یواشکی و شبانه خاک کردند و اجازه نداند کسی سوگواری کند.»

پیام اخوان: «من می‌توانم از روی وبسایت برهان بخوانم و شما کاملا متوجه می‌شوید.»

پیام اخوان: «جواب ساده این است که ارتباطی داده شد بین زندانیان سیاسی و عقیدتی و نیروهایی که در درگیری نظامی شرکت کرده بودند و این‌گونه می‌خواستند اعدام‌های دسته جمعی را توجیه کنند و در واقع ما اصلا لازم نیست مقاله برهان را بخوانیم، خود فتوای اصلی خمینی در مورد همین است و مشخصا گفته شده این گروه در مقاومت مسلحانه شرکت کردند پس باید اعدام شوند.»

پیام اخوان: «به نظر من در منظر عمومی خیلی موضع‌شان عوض نشده، هیچکس الان در حکومت نمی‌گوید که این جنایت علیه حقوق بشر است، می‌گویند حقوق بشر ربطی به این ندارد، رژیم ساده توجیه کرده که آنها این کارها را انجام دادند ماهم اعدام کردیم.»

پیام اخوان: «بله فکر کنم در حال حاضر اینگونه است، البته نسبت به این که رسانه‌ها صدای دولت هستند الان می‌گویند.»

پیام اخوان: «وقتی از جنگ ایران و عراق صحبت می‌کنیم بله بین‌المللی بود.»

پیام اخوان: «با تشکر از سوال شما، اگر بخواهم [بی‌طرفانه] پاسخ شما را بدهم بله؛ به موازات هم درگیری بین‌المللی در جریان بود و هم غیر بین‌المللی، ولی باید اعتراف کنم من در این دادگاه زیاد روی آن تحقیق نکرده‌ام تا بین‌المللی بودن یا محلی بودن آن را در نظر بگیرم.»

پیام اخوان: «همانطور که می‌دانید ماده ۳ کنواسیون ژنو از سال ۱۹۴۹ به درگیری غیر بین‌المللی اشاره می‌کند. سال ۱۹۸۶ که دادگاه نیکاراگوئه برگزار شد که باید حداقل استاندارد رفتار با اسرا و مردم باید رعایت شود و سال ۱۹۹۵ هم مسئولیت شخصی در رفتار غیرانسانی با اسرا و مردم در دادگاه یوگسلاوی تصریح شده است.»

پیام اخوان: «تا جایی که ارتباط اساسی بین درگیری مسلحانه و زندانیان وجود داشته باید آنها حفاظت می‌شدند. از طرف دیگر بسیاری از اشخاصی که زندانی شده بودند جرم‌های خیلی کوچکی انجام داده بودند که مجازات شدند، و بنابراین سوال سر این است که تا چه حدی رابطه بین این دو تا دیدگاه وجود دارد و در این قسمت من آماده نیستم که بیشتر اظهارنظر کنم. یک مسئله دیگر هم هست، یک اصل عمومی وجود دارد و آن این اصل حقوق بشر ارجحیت دارد و باید اعمال بشود در جاهایی که رزمنده نیستند و یک قاعده کلی وجود دارد که می‌گوید حقوق بشر باید بسیار عمیق و گسترده باشد و نباید هیچ کجا بر خلاف آن رفتار کرد… آشکار است که فتوا بسیار مهم بوده.»