زنان، انتخابات و تکرار دیدگاه‌ رسمی حاکمیت

دیدگاه‌های هشت نامزد انتخابات ریاست جمهوری در حوزه زنان و برنامه‌ها و وعده‌های آنها در این زمینه، همچنان مهم‌ترین رویداد حوزه زنان در هفته گذشته است.

با وجود اینکه در نبود انتخابات آزاد، نیروهای مخالف یا منتقد سیاست‌های حاکمیت، در این دوره از انتخابات حضور ندارند و انتظار چندانی برای ارائه برنامه‌هایی مبتنی بر برابری جنسیتی نمی‌رود، اما مروری بر دیدگاه‌های هشت نامزد حاضر در انتخابات که دو تن از آنها نزدیک به نیروهای اصلاح‌طلب هستند، حاکی از این است که مسئله زنان و خواسته‌های آنان همچنان یکی از نقاط قابل توجه در رقابت‌های انتخاباتی است؛ به گونه‌ای که برخی نامزدها با ارائه شعارهایی در زمینه مطالبات عمومی زنان جامعه سعی در جلب رای زنان دارند و برخی دیگر با تکرار دیدگاه‌های رسمی حاکمیت و به ویژه سخنان اخیر رهبر جمهوری اسلامی، سعی در اثبات هماهنگی خود با کلیت نظام و رهبر آن در این زمینه دارند.

دومین مناظره: از ظرفیت مادری تا اقتدار در برابر بدحجابان

در آخرین مناظره تلویزیونی هشت نامزد ریاست جمهوری که روز چهارشنبه پانزدهم خردادماه جاری برگزار شد و به ارائه برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی نامزدها اختصاص داشت، هیچکدام از آنها به‌طور مشخص برنامه‌ای در حوزه زنان ارائه ندادند و تنها در انتهای برنامه و در پاسخ به پرسش‌های مجری مناظره بود که بحث زنان مطرح شد.

سعید جلیلی، نامزد اصول‌گرا تنها فردی بود که پیش از پرسش‌های مجری، اشاره‌ای به مسائل زنان داشت و البته این اشاره در راستای دیدگاه‌های پیشین او در خصوص اولویت دادن به نقش مادری بود.

جلیلی با تاکید بر آنچه "ظرفیت مادری" عنوان کرد، گفت: "اگر بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم و سرمایه‌گذاری و کار کنیم و شرایطی فراهم کنیم که آنها به فکر شغل دوم نباشند، بسیاری از مشکلات حل می‌شود."

او همچنین در پاسخ به سئوالی درباره راهکارهایش برای جلوگیری از تهدید تحکیم خانواده در برابر آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی گفت: "در غرب به زن به عنوان یک نیروی کار نگاه می‌کنند که باید اشتغال داشته باشد. وظیفه اصلی زن مادری است و حضور انقلابی. اگر به مادر بها دادیم و در خانواده نقش اصلی دادیم بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را نخواهیم داشت. باید با اقتضائات و الزاماتی که نگاه دینی و ایرانی ما دارد، برنامه‌ریزی کنیم نه بر اساس نگاه دیگران."

سخنان جلیلی واکنش‌های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی مجازی در پی داشت. شماری از فعالان حقوق زنان، جلیلی را به حقوق اندک مادران نسبت به فرزندان‌شان ارجاع دادند و از او خواستند که اگر برای مادری زنان اهمیت قائل است، به دنبال حقوق برابر برای زنان باشد. برخی دیگر نیز با نگرانی از این نوع نگاه جلیلی به زنان، نسبت به خطر روی کار آمدن او هشدار دادند.

سوده راد، فعال حقوق زنان در ارزیابی سخنان سعید جلیلی در مناظره اخیر می‌گوید: "سخنان جلیلی در دومین مناظره انتخاباتی، دقیقاً منطبق بر سخنان اخیر خامنه‌ای درباره زنان بود و اتفاقاً از همان کلمات هم استفاده می کرد که مبنای‌شان منزلت و کرامت زنان و اهمیت نقش مادری آنها بود."

او در پاسخ به اینکه آیا نگاه جلیلی به مسائل زنان در ادامه نگاه محمود احمدی‌نژاد است یا در صورت روی کار آمدن او روزهای سخت‌تری در انتظار زنان ایرانی خواهد بود، ادامه می‌دهد: "اگر جلیلی سرکار بیاید شرایط خیلی سخت‌تری در انتظار زنان است، اما اینطور نیست که اتفاق عجیبی باشد. برنامه‌های او در ادامه همین سیاست‌های فعلی است و اینطور نیست که تحت یک حمله جدید قرار بگیریم. ما سال‌هاست که زیر ضربه این حملات هستیم و حالا جلیلی این سخنان را که منطبق بر سیاست‌های ولی فقیه است بلند تکرار می‌کند."

غلامعلی حدادعادل از دیگر نامزدهایی بود که درپیوند با مسائل حوزه زنان از او پرسش شد. حداد عدال در پاسخ به این سئوال که مهم‌ترین اقدام دولت شما برای گسترش فرهنگ حجاب و عفاف چیست، به طور ضمنی از برنامه خود برای همدستی دولت و نیروی انتظامی برای مبارزه با "بدحجابی" خبر داد.

او راهکار پیشنهادی‌اش را "معتقد کردن نسل آینده و جوان‌ها به حجاب" دانست و ادامه داد: "اگرچه برخی خانم‌ها به قول هواشناسی کمی تا قسمتی بدحجاب هستند، ولی اینطور نیست که زن ایرانی حجاب را نپذیرفته باشد. زن ایرانی به خاطر فطرتش حجاب را پذیرفته و ما باید برای ترویج حجاب، اختلاف نظر در مسئولان را به وحدت نظر تبدیل کنیم. نمی‌شود نیروی انتظامی یک سیاستی را در پیش بگیرد و بعد سخنگوی دولت بگوید این را نمی‌پذیریم. اين رفتارها اقتدار نظام را كاهش می‌دهد."

 او همچنین در بخش پایانی مناظره در سخنانی دوپهلو گفت: "در عین اینکه تحصیل و اشتغال زنان را مهم می‌دانم معتقدم خانه‌دار بودن به معنای بیکار بودن نیست." بیمه زنان خانه‌دار و تلاش برای اجرای آن نیز دیگر نکته طرح شده در سخنان حداد عادل بود.

حسن روحانی نامزد نزدیک به اصلاح‌طلبان نیز در بخش پایانی سخنان خود از دادن "فرصت برابر به زنان و مردان جامعه" سخن گفت و وعده تشکیل وزارت زنان را داد.

چرا اما در این مناظره که به برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی اختصاص داده شد، مسائل حوزه زنان اینقدر کمرنگ بود و با وجود شعارهای فریبنده‌ای که برخی از همین نامزدها درباره وزارت زنان داده بودند شاهد سکوت آنها درباره مشکلات زنان و نابرابری‌های تحمیل شده بر آنها، در روز مناظره بودیم؟

سوده راد در این زمینه چنین می‌گوید: "من فکر می‌کنم همین که موضوع زنان در چنین مناظره‌ای مطرح شده، حتی اگر به صورت شعار باشد، یک نکته مثبت است و نشان می‌دهد که ما پیشرفت داشتیم و نامزدها و برگزارکنندگان مناظره متوجه شده‌اند که مسئله زنان مهم است و می‌توان حداقل بر مبنای آن رای جمع کرد، اما اینکه چرا این موضوع جایگاهی کم داشت، برای این است که تبعیض جنسیتی یکی از نهادهای اصلی جمهوری اسلامی است و کسانی هم که در این شرایط از سوی شورای نگهبان تائید شده‌اند و برای رسیدن به ریاست جمهوری رقابت می‌کنند به همین نظامی که تبعیض جنسیتی را اصل و بنیاد خودش می‌داند اعتقاد دارند. به هر حال می‌بینیم که در این میان هم دو دیدگاه وجود دارد، شماری از نامزدها فکر می‌کنند با راه‌اندازی وزرات زنان می‌توانند جایگاه زنان را ارتقا دهند و عده‌ای دیگر هم می‌گویند با نقش و کرامت زن به عنوان مادر و عنصر اصلی خانواده می‌خواهیم جایگاه زنان را ارتقا دهیم."

نمایندگان نامزدها چه می‌گویند؟

با اینکه برنامه‌های حوزه زنان تا کنون جایگاه پررنگی در سخنان نامزدهای ریاست جمهوری نداشته است، اما مروری بر دیدگاه‌ نمایندگان آنها در حوزه زنان می‌تواند تصویری روشن‌تر از نگاه آنها به این بخش از جامعه ارائه دهد.

نشست نمایندگان "امور بانوان" نامزدهای ریاست جمهوری که به همت پایگاه اطلاع‌رسانی مهرخانه و با حضور نمایندگان سعید جلیلی، غلامعلی حداد عادل، محسن رضایی، محمدرضا عارف و محمدباقر قالیباف برگزار شد، زوایایی دیگر از برنامه‌های آنها در حوزه زنان را مشخص کرد.

در این نشست فرشته روح‌افزا، نماینده امور بانوان سعید جلیلی متناسب کردن حضور اقتصادی و اجتماعی زنان با مادری و همسری، ترویج عفاف و حجاب، عدم اختلاط در محیط کار، دورکاری زنان، ترویج مشاغل خانگی، نقش زنان در اقتصاد مقاومتی، ایجاد بنیاد ملی مد و لباس را از جمله برنامه‌های جلیلی اعلام کرد.

معصومه طاهری، نماینده غلامعلی حدادعادل نیز با افراطی دانستن حضور اجتماعی زنان در دوره اصلاحات، از نگاه حاکم بر جامعه مبنی بر ازدواج زنان پس از اتمام تحصیلات و شاغل شدن آنها انتقاد کرد. او همچنین خواهان کاهش ساعات کاری زنان شاغل شد و گفت باید اشتغال زنان را از نگاه تساوی‌طلبانه غرب دور و تعریف جدید از اشتغال زنان ارائه کنیم.

نماینده حداد عادل با ارائه این توضیح که "درغرب تساوی جنسیتی به معنای نادیده گرفته شدن خانواده مطرح می‌شود"، مدعی شد که آلمان با رسمیت شناختن روسپیگری به عنوان یک شغل، آمار اشتغال زنان در این کشور را افزایش داده است.

او در سخنانی متناقض با برنامه‌های دیگر حداد عادل گفت: "زنان علاوه بر مرکز امور زنان و خانواده، می‌توانند در عرصه‌‌های دیگری نیز حضور یابند و برای ورود ایشان در این عرصه‌ها منع قانونی نداریم، ولی متأسفانه زنان در مجلس خبرگان، شورای نگهبان و شورای عالی قوه قضائیه فعال نیستند."

امیدعلی زمانی که به عنوان نماینده محسن رضایی در امور زنان در این نشست حاضر شده بود نیز همچون نماینده حداد عادل خواهان کاهش ساعت کاری زنان شد و گفت: "از آنجایی که دیه و ارث زنان نصف مردان است، باید زمان اشتغال‌شان نیز نصف مردان باشد."

زهره عالی‌پور، نماینده محمدرضا عارف اما نگاه متفاوت‌تری نسبت به دیگر افراد شرکت‌کننده در این نشست داشت. او ارتقای توانمندی اقتصادی زنان، ارتقای بهره‌وری و سرمایه نیروی انسانی زنان، تحقق مشارکت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زنان، حمایت از سازمان‌های مردم نهاد این حوزه، دسترسی زنان به دادرسی عادلانه و بازنگری در قوانین و مقررات را ازجمله برنامه‌های عارف دانست. عالی‌پور همچنین با اشاره به مسئله امنیت و "ظلم به زنان در خانه" گفت: "زنان باید از حقوق‌شان مطلع باشند و امکان پیگیری حقوق‌شان در محاکم قضائی فراهم باشد."

نماینده عارف با تاکید بر لزوم رفع تبعیض‌های جنسیتی و اجرای برنامه شایسته‌سالاری گفت که دولت عارف در عین حال حمایت از زنان خانه‌دار و تعریف خانه‌داری به یک شغل را نیز در دستور کار قرار خواهد داد و همچنین به دنبال افزایش فرصت سرمایه‌گذاری برای زنان و توسعه تعاونی‌ها خواهد بود.

نکته قابل توجه در سخنان نامزدها و نمایندگان آنها، تاکید اکثریت قریب به اتفاق آنها به حمایت از زنان خانه‌دار و سرپرست خانوار و همچنین تائید نبود امنیت برای زنان و لزوم تدوین برنامه‌هایی برای حمایت از زنان خشونت‌دیده است.

توجه به زنان خانه‌دار از سویی در راستای تبعیت از سیاست‌های کلی نظام است و از سوی دیگر می‌تواند در جلب آرای این بخش از زنان موثر باشد، اما تاکید بر نبود امنیت برای زنان چرا در مرکز توجه برنامه‌های نامزدهای اصولگرا و اصلاح‎طلب قرار گرفته است؟

سوده راد این مسئله را در راستای تلاش‎های آنها برای جلب آرای زنان می‌داند و می‌گوید: "به هر حال در دورانی که اصلاح‌طلبان سر کار بودند وضعیت زنان، جامعه مدنی و جنبش زنان کمی راحت‌تر بود و به جایگاه زنان به عنوان یک انسان برابر بیشتر پرداخته شد."

خشونت علیه زنان نیز یکی از مباحثی است که از همان دوران از سوی دولت اصلاح‌طلب و جنبش زنان در دستور کار قرار گرفت و چنان که سوده راد نیز می‌گوید اکنون نامزدها به عنوان یک "نقطه ضعف" روی آن دست گذاشته‌اند و وعده مبارزه با آن را می‌دهند.

 نامزدهای ریاست جمهوری و کنوانسیون رفع تبعیض

موضوع دیگری که نمایندگان نامزدهای ریاست جمهوری به آن پرداختند، عضویت در کنوانسیون رفع تبعیض از زنان بود. هرچند پیوستن به این کنوانسیون در حوزه اختیارات ریاست جمهوری نیست و در حال حاضر تصمیم‌گیری درباره آن به مجمع تشخیص مصلحت نظام واگذار شده و پرونده آن فعلاً مسکوت مانده است، اما دیدگاه نامزدهای ریاست جمهوری درباره این کنوانسیون می‌تواند به شناخت بهتر موضع آنها در حوزه زنان کمک کند.

محمدرضا عارف تنها نامزدی است که نماینده او در نشست مهرخانه گفت می‌توان با حق تحفظ به این کنوانسیون پیوست. نماینده قالیباف نیز بدون اینکه به صورت صریح از لزوم پیوستن به این کنوانسیون بگوید، آن را ظرفیتی دانست که می‌توانست به یک فرصت تبدیل شود.

نماینده سعید جلیلی اما با نگاهی صریح که کاملاً منطبق بر دیدگاه‌های رهبر جمهوری اسلامی در این زمینه است، گفت که ما "ما باید مشکلات‌مان را در چارچوب قوانین خودمان و با نگاه به اسلام حل نماییم نه با کنوانسیون‌های بین‌المللی".

سایر نامزدها نیز یا در این زمینه سکوت کرده‌اند و یا مخالف پیوستن به کنوانسیون هستند.

سوده راد در پاسخ به اینکه حتی در صورت رای آوردن یکی از کاندیداهای نزدیک به اصلاح‌طلبان چقدر ظرفیت برای طرح خواسته‌های برابرخواهانه جنبش زنان وجود دارد، چنین می‌گوید: "در چهار سال اخیر ضربه محکمی به جامعه مدنی و جنبش زنان خورده است و کنشگرانی که در این حوزه کار می‌کردند یا زندانی شده‌اند یا از ایران خارج شده‌اند یا در داخل ایران شرایط سختی را دارند و نمی‌توانند آنطور که می‌خواهند فعال باشند. اگر اصلاح‌طلبان سر کار بیایند ممکن است فضایی باز ایجاد شود، اما در چهار سال اخیر ضربه‌ها آنقدر شدید بوده است که مشخص نیست چقدر می‌توان این فضا را بازسازی کرد و اصلاً حتی با وجود رای آوردن اصلاح‌طلبان چقدر در فضایی که تحت نظارت ولی فقیه است این بازسازی ممکن خواهد بود. به هر حال باید باور کنیم که چارچوب جمهوری اسلامی یکسری قوانین ضد زن دارد و برای تغییر آنها باید در مرحله اول جامعه را آگاه‌تر کنیم تا خود جامعه به این قوانین نه بگوید."

 در همین زمینه:

خانه‌داری زنان، نقطه تفاهم نامزدهای اصولگرا و اصلاح‌طلب

از حذف مطالعات زنان تا نشست‌های انتخاباتی

مدیریت زنان؛ اختلاف بین رهبر و اصول‌گرایان

حضور کمرنگ زنان ایران در عرصه‌های مدیریتی

سهم‌‌خواهی زنان اصول‌گرا

کارزار انتخابات و همسران شخصیت‌های سیاسی دایره حکومت

محمد یزدی، حقوق زنان و تبعیض‌های فقه‌محور