آزادی بیان و نقاشیهای میرحسین موسوی
محسن کاکارش - نمایشگاه نقاشیهای میرحسین موسوی با نام «اندیشه آزادی» در برلین گشایش یافت. در این نمایشگاه ۲۸ اثر از نقاشیهای میرحسین موسوی به نمایش گذاشته شد.
در آستانه برگزاری یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، نمایشگاه نقاشیهای میرحسین موسوی، یکی از رهبران منتقدان حکومت ایران در شهر برلین گشایش یافت. در این نمایشگاه که «اندیشه آزادی» نام دارد، ۲۸ اثر از نقاشیهای میرحسین موسوی به نمایش گذاشته شده است. علاقمندان میتوانند تا ۲۳ ماه ژوئن از این نمایشگاه دیدن کنند.
در مراسم افتتاحیه نمایشگاه «اندیشه آزادی» میزگردی با شرکت کلاوس اشتیک (Klaus Staeck)، رئیس آکادمی هنر آلمان، شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل، مرتضی کاظمی، روزنامهنگار و نایکا فروتن، جامعهشناس برگزار شد. همچنین اردشیر امیرارجمند، سخنگوی شورای هماهنگی راه سبز امید از طریق تلفن در این مراسم شرکت کرد. میرحسین موسوی و مهدی کروبی کاندیداهای دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری همراه با همسرانشان زهرا رهنورد و فاطمه کروبی در حبس خانگی بهسر میبرند.
هنرمند سیاسی یا سیاستورز هنرمند
میرحسین موسوی در دو حوزه سیاست و هنر در ایران شناخته شده است. در عرصه سیاست عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، نخست وزیر ایران به مدت هشت سال، وزیر امور خارجه در دولت محمد علی رجایی، محمد باهنر و محمدرضا مهدوی کنی و عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی بوده است. در حوزه هنر نیز پس از سال ۱۳۶۸ و حذف پست نخستوزیری در ایران و کنارهگیریاش از این پست تا سال ۱۳۸۸ و تقریباً به مدت ۲۰ سال ریاست فرهنگستان هنر را به عهده داشته است. او همچنین سردبیری روزنامههای جمهوری اسلامی و عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی را در کارنامهاش دارد.
اردشیر امیر ارجمند در میزگرد نمایشگاه «اندیشه آزادی» در برلین گفت: « تاریخ زندگی مهندس موسوی نشان میدهد که از دوران جوانی، هم به هنر علاقه داشته و هم به سیاست. به یک معنا: یک هنرمند سیاسی بوده و یک سیاستورز هنرمند. در همه اینسالها، چه در دوران دانشجویی و چه در سالهایی که مسئولیتهای سنگینی مانند نخستوزیری را بر عهده داشته، علاقه به هنر و سیاست را از دست ننهاده. گاهی اوقات سویه سیاسی بر سویه هنری زندگیاش غلبه داشته و گاهی هم برعکس، سویه هنری بر سویه سیاسی مسلط بوده است. بعد از اینکه ایشان از نخستوزیری کناره گرفتند، تا سال سال ۲۰۰۹ بیشتر به فعالیتهای هنری و فرهنگی میپرداختند. از آن پس فعالیتهای او بیشتر جنبه سیاسی داشت. در حال حاضر که در زندان هستند بیشتر وقتشان را صرف کارهای هنری و فرهنگی میکنند.»
به گفته اردشیر امیر ارجمند آثاری که در برلین به نمایش گذاشته شدهاند، محصول دوران پیش از حصر خانگی موسوی است.
سخنگوی شورای هماهنگی راه سبز امید گفت، این آثار بهتدریج و با فداکاری همکاران جنبش سبز از ایران خارج شدهاند.
پیش از برگزاری میزگرد، نقاشیهای میرحسین موسوی در سالنی جداگانه به نمایش درآمد. زمینه سفید، کار با رنگ، خط و آتش وجه مشترک ۲۸ اثر نقاشی موسوی است. در مراسم افتتاحیه ویدئویی از میرحسین موسوی و کارگاه نقاشیاش پخش شد که چگونگی کار او بر روی آثارش را نشان میداد.
جلال سرافراز نقاش و شاعر ایرانی که در نمایشگاه حضور داشت، درباره آثار میرحسین موسوی به زمانه گفت: «موسوی فضاهایی همگون میسازد که در مجموع دارای تشخص است در فرم و در تکنیک. به طوریکه در بین صد تا کار نقاشی میتوان تشخیص داد این کار مال موسوی است. با رنگ و آتش کار کرده است. سطوح فلز را روی کاغذ قرار داده و سعی کرده دور و بر این سطوح فلزی اتفاقات جدیدی بهوجود بیاورد. با خط، کلمه و فرم کار کرده است. در کارش رنگ زیاد اهمیت ندارد. ضمن اینکه رنگ در آثار او خودش را نشان میدهد. ولی المانهای مخصوصی در کارهایش هست که به لحاظ فرم، کارش را تکمیل میکند. به نظرم چند تا از کارهایش خیلی جالب است و بعضی از آنها هنوز کامل نیستند. ایشان مینیمال کار میکند، سعی میکند رنگهایی را به کار ببرد که روی کاغذ سفید بیشتر جلب نظر میکنند. ولی در کارش خطوط بیشتر نقش دارند، بهویژه خط فارسی.»
جلال سرفراز: موسوی فضاهایی همگون میسازد که در مجموع به لحاظ فرم و تکنیک دارای تشخص است.
در این نمایشگاه شمار چشمگیری از شهروندان آلمانی و ایرانی و شخصیتها شرکت کرده بودند.
کلاوس اشتیک در مورد برگزاری نمایشگاه «اندیشه آزادی» گفت، آثار را از دید هنری نگاه کردهایم و اگر تنها یک کار سیاسی بود، نمایشگاه برگزار نمیشد. پیشتر هم آثار نویسندگان و هنرمندان تحت تعقیب را به نمایش گذاشتهایم. آکادمی هنر معتقد است وقتی به اثری در کشورش اجازه نمایش داده نمیشود، این امر با آزادی بیان و هنر مغایرت دارد و وظیفه ماست که از این هنرمندان حمایت کنیم.
یکی از بازدیدکنندگان طرفدار میرحسین موسوی در انتخابات سال ۸۸ که نخواست نامش ذکر شود، درباره نمایشگاه به زمانه گفت: «به محض ورود یاد آخرین دیدارم با موسوی افتادم. نقاشیها را دیدم، قلبم گرفت. موسوی با مردم بود و با مردم حرکت کرد. حس شرمندگی به من دست داد. یک لحظه با خودم فکر کردم ما شعار میدادیم: موسوی سکوت کنی، خائنی. او با ما آمد. اما بعد ما سکوت کردیم. ما از موسوی خواستیم بماند، ماند. گفتیم اگر نماند، خائن است. موسوی در حصر رفت، ما نتوانستیم کاری کنیم.»
هنر و آزادی بیان
بخشی از مراسم افتتاحیه نمایشگاه «اندیشه آزادی» به بحث آزادی بیان و هنر در ایران اختصاص یافت. شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل در سخنانش به نقض حقوق بشر و برخورد حکومت با هنرمندان در سالهای گذشته پرداخت.
شیرین عبادی گفت: «آزادی مطبوعات و آزادی هنر یکی از مبانی اصلی حقوق بشر است. در مورد آزادی بیان کنوانسیون بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی که در حقیقت پایه حقوق بشر است، میگوید همه حق آزادی بیان دارند. اما در دو مورد آزادی بیان را محدود میکند: نخست، تبلیغ برای جنگ. دو، ایجاد نفرت بر اساس مذهب، نژاد و قوم یا هر نوع مسئلهای که ایجاد تنفر کند.»
پس از انتخابات سال ۸۸، فشارها بر هنرمندان ایران بیشتر شد، بهطوریکه هنرمندانی چون جعفر پناهی، محمد رسولاف، کتایون شهابی، مجتبی میرطهماسب که از سینماگران نامآشنای ایران هستند و همچنین مرضیه وفامهر، بازیگر، آریا آرامنژاد، خواننده و پگاه آهنگرانی، بازیگر بازداشت و یا به زندان محکوم شدند.
اگرچه علت حبس خانگی زهرا رهنورد و میرحسین موسوی به دلیل فعالیتهای هنریشان نبود، اما آنان نیز از هنرمندانی محسوب میشوند که پس از انتخابات سال ۸۸ از سوی دولت تحت فشار قرار گرفتند.
هنر و تصویر ایران در جهان
محدود کردن عرصه آزادی بیان در ایران تا جایی پیش رفته که ایران در قعر جدول شاخصهای آزادی مطبوعات قرار گرفته است. سازمان گزارشگران بدون مرز اعلام کرده، ایران در میان ۱۷۹ کشور جهان از نظر آزادی مطبوعات در رتبه ۱۷۵ام قرار دارد. به لحاظ وضعیت آزادی بیان، از میان ۱۷۹ کشور تنها چهار کشور ترکمنستان، سوریه، کره شمالی و اریتره وضعیت وخیمتری از ایران دارند.
در نمایشگاه «اندیشه آزادی»، شیرین عبادی به شماری از هنرمندان شناختهشده ایرانی اشاره کرد که آثارشان در جامعه جهانی مورد استقبال قرار میگیرد، اما در ایران به آنان اجازه کار و فعالیت داده نمیشود یا با سانسور و فشار مواجه میشوند. برای نمونه او به کتاب «کلنل» نوشته محمود دولتآبادی نویسنده سرشناس ایرانی اشاره کرد که در ایران مجوز چاپ نگرفت، اما در آلمان به زبان آلمانی ترجمه و چاپ شد. برنده جایزه صلح نوبل به خاطر برگزاری نمایشگاه نقاشیهای میرحسین موسوی از جامعه روشنفکری آلمان تشکر کرد.
بخشی دیگری از سخنان شیرین عبادی در افتتاحیه نمایشگاه نقاشیهای میرحسین موسوی به تصویر ایران در دید جهانیان اختصاص یافت.
خانم عبادی گفت: «هر وقت بحث ایران میشود، فقط از انرژی هستهای صحبت میکنند، یا هر وقت که میخواهند زن ایرانی را نشان دهند، زنان سیاهپوشی را نشان میدهند که با مشتهای گرهکرده دائماً شعار مرگ بر این و آن را سر میدهند، یا جوانهایی را نشان میدهند که ریش انبوه دارند و به سفارتخانهها حمله میکنند.»
برنده جایزه صلح نوبل گفت: «برخلاف تصوری که هست، ۶۰ درصد دانشجویان ایرانی را زنان تشکیل میدهند و زنان در بیشتر مشاغل اجتماعی حضور دارند.»
وی اشاره کرد که هنر و ادبیات نزد ایرانیان اعتبار بالایی دارد و از چهرههایی مانند شیرین نشاط، پرستو فروهر، عباس کیارستی و اصغر فرهادی نام برد که در جامعه فرهنگی آلمان شناختهشدهاند.
خانم عبادی گفت: «فرهنگ ما یک فرهنگ هنری است نه مذهبی. حتی مذهب را هم با هنر میبینیم. از نظر هنر تذهیب، قرآنهایی که در ایران نوشته میشود، به یک تابلو زیبا تبدیل شده است.»
رضا علیجانی فعال سیاسی و عضو شورای فعالان ملی مذهبی به زمانه گفت: «سخنان خانم عبادی و نمایشگاه آثار مهندس موسوی در برلین پیامی برای جامعه جهانی خواهد داشت. آن هم این است، وقتی به ایران نگاه میشود تنها انرژی هستهای دیده نشود. وضعیت هنر، ادبیات، سینما و وضعیت فعالان سیاسی در ایران دیده شود. همه اینها در یک مجموعه میتواند ایران را تصویر کند و اصلاحش کند.»
یادآوری انتخابات ۸۸
به نظر میرسد برگزاری نمایشگاه آثار میرحسین موسوی در برلین، آن هم در آستانه انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری در ایران برای بازدیدکنندگان از این نمایشگاه، انتخابات ریاست جمهوری چهار سال گذشته را یادآوری میکند. در انتخابات دوره دهم به دلیل آنچه تقلب و کودتای انتخاباتی خوانده شد، معترضان در خیابانها حضور پیدا کردند و دیری نپایید که با سرکوب نیروهای دولتی مواجه شدند. در آن زمان چندین نفر کشته و صدها نفر زندانی یا ناچار به ترک کشور شدند. گروه زیادی از روزنامهنگاران به زندان افتادند و عرصه جامعه مدنی ایران تنگتر شد.
رضا علیجانی: آیا بهراستی از انتخابات قبل تا این انتخابات در حاکمیت ایران تغییر و تحولی اتفاق افتاده است؟ در وضعیت جامعه مدنی و در سرنوشت کلی کشور چه تغییراتی پیش آمده؟
رضا علیجانی درباره این موضوع گفت: «این نمایشگاه، انتخابات دوره قبل در ایران را یادآوری میکند. آیا بهراستی از انتخابات قبل تا این انتخابات در حاکمیت ایران تغییر و تحولی اتفاق افتاده است؟ در وضعیت جامعه مدنی و در سرنوشت کلی کشور چه تغییراتی پیش آمده؟ به نظرم در این مثلث است که میتوان رو به آینده نگاه کرد و پیام این نمایشگاه را درک کرد.»
او درباره وضع جامعه مدنی و وضع معیشتی مردم در سایه تحریمها گفت: «وضعیت ایران و مردم نسبت به انتخابات قبل بسیار بحرانی و بدتر شده است. فشار بر جامعه مدنی بیشتر شده، فشار تحریمها زندگی و زیست روزمره مردم را تحت فشار قرار داده است. زندانی بودن آقای موسوی و دهها نفر دیگر نشان میدهد حکومت ایران حاضر به عقبنشینی نیست. در این میان نمایشگاه "اندیشه آزادی" صدای وجدان جامعه ایران است.»
مرتضی کاظمیان، روزنامهنگار برای درک چنین شرایطی و سرکوب دگراندیشان در ایران، بازدیدکنندگان آلمانی از نمایشگاه «اندیشه آزادی» را مخاطب قرار داد و به دو ویژگی دولت جمهوری اسلامی اشاره کرد و گفت: «یکی از این ویژگیها، دولت رانتی است که بر درآمدهای نفتی اتکا دارد و دوم، دولت ایدئولوژیک است. این دو، یعنی هم رانتخواری و هم ایدئولوژی با رویکرد اقتدارگرایانه در حاکمیت جمهوری اسلامی گره خورده است. اقتدارگرایانی که در حاکمیت مستقر هستند از درآمد نفتی برخوردارند و به ابزار ایدئولوژی برای سرکوب مخالفان خودشان مسلحاند. طبیعتاً در چنین فضایی و با وجود چنین دولتی، دگراندیشان هدف سرکوب قرار میگیرند. فرقی هم نمیکند که دگراندیشی در حوزه سیاسی باشد یا اندیشه، هنر، نویسندگی یا روزنامهنگاری. وقتی دگراندیشی در ایران ممنوع است، روزنامهها توقیف میشوند، کارگردانها دچار ممیزی میشوند، کتابها اجازه انتشار پیدا نمیکنند، بهترین سناریوها امکان اجرا پیدا نمیکند و همچنین نقاشان و هنرمندان و موسیقیدانان از امکان عرضه آثارشان محروم میشوند.»
نظرها
نظری وجود ندارد.