چرا خیزش زنان ایران سرایت‌ناپذیر است؟

کشورهای عرب با آنکه با مسئله حجاب درگیر هستند، اما خیزش زنان ایرانی به آنها سرایت نکرده و به نظر نمی‌رسد ذهن مردم در این کشورها درگیر مسئله ایران شود. چرا؟ دلایل متعددی پشت این قضیه است. چند تایی مطلب در رسانه‌ها و مجلات و یک گردهمایی مقابل مقر مرکز فرهنگی ایران در تونس تمام واکنشی بود که توانستیم ببینیم و هیچ پیامد و پژواک دیگری در کار نبود. ما فاصله زیادی داریم با شکل‌گرفتن موجی از همبستگی در تونس، کشوری که در آن مبارزه فمینیستی به لحاظ تاریخی یکی از بنیادهای جنبش دموکراسی‌خواهی بود. خود این نشان می‌دهد که سرخوردگی از «بهار عربی» تا چه میزان آتش شور و هیجان مردمان را خاموش کرده است: زنان ایرانی‌ای که به پا خاسته‌اند و عصیان کرده‌اند تونسی نیستند. اما مراکشی، الجزایری، مصری، عمانی یا سودانی هم نیستند: در برخی از این کشورها سخت بتوان از زنان ایرانی که خود به تنهایی مبارزه دیگری را پیش می‌برند حمایت کرد، چراکه به لحاظ اقتصادی و آزادی‌های مدنی وضع اسف‌باری دارند، ومسائل و بحران‌های معیشتی و زیستی در درجه اول اهمیت قرار دارند. 

خیزش زنان ایران یادآور شجاعت و دلاوری‌های «بهار عربی» و البته بن‌بست‌های آن است. امروز، انگار همه حس می‌کنند که شورش علیه یک نظم سیاسی یا مذهبی در نهایت به شکست و سلطه دیکتاتوری‌ یا اسلام‌گرایی منجر می‌شود. در مواجهه با این بهارهای پژمرده و شکست‌خورده، افراد راحت‌ترین گزینه را انتخاب کرده و غرب و همبستگی حساب‌شده غرب با این جنبش‌ها را محکوم می‌شمارند، اما هرگز به خودشان زحمتی نمی‌دهند که پیکان انتقاد را به سوی نخبگان ترقی‌خواه کشورهای عربی نشانه روند. هرگز کسی به عقب‌نشینی این نخبگان به محیط امن شهری، عدم مداخله و کنش‌ورزی آنها در محیط‌های روستایی که حوزه عمده فعالیت اسلام‌گرایان است، و مانند آن نمی‌پردازد و آنها را به عنوان شکست‌هایی -که بالاخره باید مسئولیت آنها را پذیرفت- در نظر نمی‌گیرد.

عصیان زنان ایرانی به شکل بی‌حمانه‌ای چیزی را آشکار می‌کند که در جهان مسلمانان نه کسی برای رسیدن به آن تلاش می‌کند و نه کسی به آن امیدی دارد: آزاد کردن خویش. و آشکارکردنِ این واقعیت گاهی دردسرساز می‌شود.

همبستگی با زنان شورشی؟ این اکثر اوقات مأموریتی است که هم به غرب تفویض می‌شود و هم از آن برحذر داشته می‌شود. وقتی خیزش زنان ایرانی علیه حجاب باعث کشته‌شدن عده‌ای از آنان می‌شود، گاهی جهان «عرب» تکرار می‌کند که این مسئولیت غرب - که ما بی‌تفاوتی‌اش را محکوم می‌کنیم- است که همبستگی خود را با این خیزش نشان دهد. اما اگر غرب از خود همبستگی نشان دهد، محکوم به سوءاستفاده می‌شود. تصور غالب این است که یک انقلاب خوب باید یکه و تنها و فارغ از هیچ پیوند و هبستگی‌ای باشد. بنابراین، زنان ایرانی تنها می‌مانند، کما اینکه این به نفعشان هم است.

اما بدبختی بیشتر وقتی است که به مبارزه زنان ایرانی با حجاب از منشور جدل‌های مربوط به حجاب در غرب، و خصوصا در فرانسه، نگاه شود. این موضوع باعث می‌شود نخبگان «عرب» که کمابیش هوادار ایده‌های پسااستعماری و مواضع ضدغرب هستند، فلج شوند. مسئله حجاب که چیزی نواستعماری، فرانسوی و غربی در نظر گرفته می‌شود، آنقدر مورد تفاسیر اغراق‌آمیز واقع شده که این واقعیت که زنان ایرانی دوباره به شکل دیگری به سراغ آن رفته‌اند برخی را آزار می‌دهد. در جهان به‌اصطلاح عرب، حجاب اغلب به عنوان شاخص هویتی‌ای پذیرفته می‌شود که حتی نخبگان چپ‌گرای عرب نیز، که در گذشته به‌شدت لائیک بودند، در برابر آن رواداری می‌کنند یا آن را تعالی می‌بخشند. تا جایی‌که به کشته‌شدن زنان بر سر حجاب مربوط می‌شود هم، استدلال آشکارا مناقشه‌آمیزی را مطرح می‌کنند که می‌گوید: «حجاب در ایران با حجاب در فرانسه فرق دارد.» جوری می‌گویند که انگار هر دوی آنها دنبال همان روابط سلطه نیستند.

مسلماً منصفانه نیست که همه جهان «عرب» را که تاریخ‌های متفاوت و متکثری دارد با هم یک‌کاسه و محکوم کنیم، و نتیجه بگیریم که هیچ اتفاقی در این نقطه از جهان نمی‌افتد. اما با این حال، باید اذعان کرد که در کشورهای عرب خبری از همبستگی با زنان ایران نیست: اگر انقلاب اسلامی آخوندها الهام‌بخش خلیفه‌های اسلام‌گرا بوده ، شجاعت زنان ایرانی نیز تا امروز الهام‌بخش انقلاب‌های لائیک نبوده است.