زنان افغانستان و مبارزه با آپارتاید جنسیتی

کابل ــ امروز هشتم مارس، روز جهانی زن است، روزی که در آن برای برابری جنسیتی تلاش می‌شود و از دستاوردهای زنان در عرصه‌‎های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، تجلیل می‌‎شود.

اما در افغانستان، یک گوشه‌ای از این جهان پهناور، زنان و دختران با آنچه که «آپارتاید جنسیتی» می‌خوانند، مواجه هستند و مبارزه می‌کنند و حتی نمی‏‌توانند چنین روزی را آزادانه تجلیل کنند. زنان افغانستان در عوض هشت مارس امسال در چند ولایت به مناسبت روز زن دست به اعتراض زده اند. در ولایت غور اعتراض خیابانی آن‌ها سرکوب شد.

مبارزه زنان افغانستان با آنچه که اکنون آپارتاید جنیستی می‏‌گویند، از اولین روزهای تسلط دوباره طالبان بر این کشور در ۱۵ اوت ۲۰۲۱ میلادی و با شعار «نان، کار، آزادی» و از خیابان‏های کابل، پایتخت، شروع شد.

این مبارزه، اما تنها تقابل با مفکوره زن‏‌ستیزانه و تندروانه یک گروه تندرو اسلام‏گرا نبوده است، بلکه رو در رو ایستادن با تفنگ و شلاق و تحمل شکنجه در زندان نیز بوده است.

بر اساس گزارش ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان، گروه طالبان «عمدا» و با «سیاستی حساب‌شده» زنان افغانستان را از جامعه حذف کرده‌اند.

اما حذف کامل زنان از جامعه افغانستان و محرومیت آنها از تمام حقوق اساسی و بشری شان چگونه انجام شد؟ چرا زنان افغانستان این سیاست را «آپارتاید جنیستی» می‎خوانند؟ و مبارزه زنان با سلطه گروه طالبان چگونه جریان دارد؟

سیاستی که مرحله به مرحله اجرا شد

گروه طالبان پس از تسلط بر افغانستان، سیاست «زن‌ستیزانه» خود را به صورت تدریجی و مرحله به مرحله اجرایی کردند و بر خلاف دور اول حاکمیت خود بر این کشور، در اولین گام، زنان را در خانه‌ها زندانی نکردند.

آن‌ها اولین گام را در راستای حذف زنان، حدود سه هفته بعد از اشغال ارگ ریاست جمهوری افغانستان برداشتند؛ اعلام کابینه تک جنیستی و کاملا مردانه و حذف وزارت امور زنان از ساختار تشکیلاتی.

پس از آن، ساختارهای تشکیلاتی که برای حمایت از حقوق زنان ایجاد شده بود، همانند محاکم ویژه رسیدگی به خشونت علیه زنان و کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز حذف شد و اکنون هیچ‌گونه ساختار حقوقی برای حمایت از زنان و رسیدگی به شکایت‌ها و مشکلات آن‌ها در این کشور وجود ندارد.

در گام‌های بعدی، گروه طالبان زنان را از حق آموزش، کار، تفریح، سفر، ورزش و دسترسی به عدالت محروم کردند، آن‌ها را از رفتن به حمام‌های عمومی، مراجعه بدون محرم مرد به بیمارستان و مراکز بهداشتی، ورود به مساجد، صرف غذا در رستورانت و رانندگی منع کردند و پوشیدن حجاب مورد نظر خود را برای تمام زنان، به ویژه مجریان زن در تلویزیون‌ها، اجباری کردند.

اجرایی کردن این سیاست، بیش از ۱۹ ماه برای گروه طالبان زمان گرفت و آخرین مورد از این دست سیاست‌ها، ممنوعیت کار زنان در سازمان‌های غیردولتی داخلی و بین‌المللی و آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌های مناطق سردسیر این کشور بدون حضور دانشجویان دختر و استادان زن بود.

آیا سیاست طالبان آپارتاید جنسیتی است؟

فعالان جنبش‌های اعتراضی زنان افغانستان، سیاست گروه طالبان در قبال زنان را «آپارتاید جنسیتی» می‌خوانند و خواستار به رسمیت شناختن آن هستند.

اولین بار زنان افغانستان در ۳۰ ماه سنبله(شهریور) سال جاری خورشیدی با امضای یک دادخواست و ارسال آن به سازمان ملل متحد، خواستار به رسمیت شناختن وضعیت افغانستان به عنوان آپارتاید جنسیتی شدند.

در این دادخواست که بیش از ۵۰ تن از فعالان حقوق زن افغانستان آن را امضا کرده بودند، از سازمان ملل متحد، به ویژه شورای امنیت، خواسته شده بود که یک قطعنامه مستقل صادر کنند و رژیم طالبان را «به عنوان عامل آپارتاید جنسیتی بشناسند» تا مسئله زنان افغانستان به عنوان یک اولویت جهانی باقی بماند.

پس از آن، فعالان زنان افغانستان و زنانی که عضو جنبش‌های اعتراضی علیه گروه طالبان هستند، بارها بر این موضوع تأکید کردند و آخرین بار آن، همین دیروز(هفتم مارس) بود که گروهی از زنان در مقابل دفتر سازمان ملل متحد، با شعار «نه به آپارتاید جنسیتی» تظاهرات کردند.

مقامات کشورهای جهان و نهادهای حقوق بشری بین‌المللی نیز بارها گفته‌اند که آنچه که گروه طالبان علیه زنان افغانستان انجام می‌دهند «مصداق آپارتاید جنسیتی» است.

به عنوان مثال، جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ۲۳ فوریه در یک کنفرانس خبری در نیویورک گفت که «ما آپارتاید جنسیتی را که گروه طالبان در افغانستان حاکم کرده‌اند، تحمل نخواهیم کرد، این یک آپارتاید جنسیتی واقعی است.»

با وجود اینکه مقامات کشورهای اروپایی و نهادهای حقوق بشری بارها سیاست طالبان علیه زنان افغانستان را آپارتاید جنسیتی خوانده‌اند، اما تاکنون هیچ کشور و سازمانی، رسما به شناسایی رژیم طالبان به عنوان رژیمی که عامل آپارتاید جنسیتی است، اقدام نکرده است.

مبارزات زنان افغانستان چگونه جریان دارد؟

زنان افغانستان مبارزات خود را علیه سیاست‎‏های گروه طالبان از خیابان شروع کردند و چشم در چشم جنگجویان این گروه ایستادند و شعار دادند.

اما این اعتراضات در شهرهای مختلف، با شلیک هوایی و گاهی مستقیم به سمت معترضان، ضرب و شتم با قنداق تفنگ و شلاق، ماشین‌های آبپاش و بازداشت زنان معترض، سرکوب شد.

سرکوب اعتراضات خیابانی اما نتوانست زنان و دختران افغانستان را ساکت بسازد و آنها این بار شیوه اعتراض خود را تغییر دادند.

اکنون بسیاری از اعتراضات زنان علیه فرامین و دستورات گروه طالبان، در مکان‌های سربسته برگزار می‌شود و زنان و دختران معترض، با نشر ویدیو و بیانیه در شبکه‌های اجتماعی، صدای خود را بلند می‌کنند.

مدت‌ها بود که اعتراضات خیابانی زنان متوقف شده بود و آن‌ها تمام اعتراضات خود را علیه گروه طالبان در فضاهای سربسته سازماندهی می‌کردند.

اما پس از آغاز سال تحصیلی جدید، زنان یکبار دیگر دست به یک اقدام اعتراضی علنی زدند و پشت دروازه‌های بسته دانشگاه‌ها، تجمع کردند و به صورت نمادین شروع به درس خواندن کردند.

در پی آن، روز گذشته برای اولین‌بار پس از چندین ماه، اولین اعتراض خیابانی زنان در مقابل دفتر سازمان ملل متحد در کابل و با شعارهای «زن، عدالت، آزادی» و «نه به آپارتاید جنسیتی» شکل گرفت. در این روز در یک منطقه از غرب کابل نیز  شماری از زنان معترض روی یک «پل هوایی» با شعارهای «طالبان را تحریم کنید» و «تحصیل، کار، آزادی» ایستادند و علیه طالبان اعتراض کردند.

یک جنبش اعتراضی موسوم به «جنبش زنان متقدر افغانستان» در آستانه هشت مارس، به مردم در خیابان‌های کابل، گل اهدا کرد.

امروز هشتم مارس نیز زنان در چند ولایت از جمله در کابل و غور دست به اعتراض زدند. به گزارش اطلاعات روز، طالبان در شهر فیروزکوه، مرکز ولایت غور، به اعتراض زنان حمله بردند و یکی از معترضان را همراه با پدرش بازداشت کردند.

تاکنون تلاش گروه طالبان برای ساکت کردن زنان افغانستان ناموفق بوده است و سیاست خشنی را که آن‌ها در برابر معترضان در پیش گرفته‌ بودند، کارساز نبوده است.

مبارزات زنان افغانستان علیه گروه طالبان، از زمان تسلط این گروه بر افغانستان، تقریبا به صورت پیوسته ادامه داشته است و به اشکال مختلف، بیان شده است؛ از اعتراض خیابانی گرفته تا کمپاین در شبکه‌های اجتماعی، دیوار نگاری و نشر آهنگ‌های اعتراضی.

اما چالش‌ها نیز در برابر آن‌ها کم نبوده است، از مبارزه با خانواده‌ها برای حضور در خیابان گرفته تا برچسب کیس‌سازی برای پناهندگی توسط طالبان و ده‌ها برچسب دیگر.

با همه این چالش‌ها، مبارزات زنان افغانستان اکنون شکل آگاهانه به خود گرفته است و آن‌ها رویکرد تعامل با گروه طالبان را مطلقا رد می‌کنند و هدفی جز سرنگونی این گروه و حاکمیت یک نظام دموکرات و مردم سالار را دنبال نمی‌کنند.