نشست ادبیِ بزرگداشت حسین آتش‌پرور: جغرافیای شرق ایران در ادبیات داستانی

شماری از علاقمندان به ادبیات داستانی معاصر ایران در همایشی به نقد و بررسی آثار حسین آتش‌پرور، نویسنده و پژوهشگر ادبی، نشستند. این برنامه که در محل کافه کتاب فرهنگان قریب و با همراهی سایت آوانگاردها برگزار شد، اولین نشست از سری نشست‌های عصر آوانگاردها بود که رونمایی مجله نوشتا نیز با آن همراه شد.

سال‌هاست که حسین آتش‌پرور مجله نوشتا ( به مدیریت محمد حسین مدل) را منتشر می‌کند و در این مدت آرشیوی غنی از داستان‌های کوتاه معاصر فارسی گرد آورده است. چند نسل از نویسندگان داخل و خارج ایران داستان‌هایشان در نوشتا منتشر شده است و به جامعه‌ی ادبی ایران معرفی شده‌اند. شماره پنجاه و چهارم نوشتا ویژه حسین آتش‌پرور اختصاص به نقد آثار داستانی این نویسنده و نیز کارنامه‌ی ادبی او دارد که در ۱۱۵ صفحه با ۲۶ عنوان مقاله منتشر شده است که برخی از نویسندگان آن عبارتند از رضا عابد، کوشیار پارسی، فرهاد کشوری، نسیم خاکسار، حسین ورجانی و دیگران.

از حسین آتش‌پرور تاکنون دو مجموعه داستان «اندوه» و «ماهی در باد» به ترتیب در سال‌های ۱۳۷۲و ۱۳۸۵ و رمان‌های «چهاده سالگی بر برف» و «خیابان بهار آبی بود» در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۹۸ و در سال‌های اخیر نیز داستان بلند «ماه تا چاه» منتشر شده است. گذشته از آن، از این نویسنده کتاب «من و کوزه»، پژوهشی در بررسی شکل و ساخت ترانه‌های خیام و نیز جلد اول «خانه سوم داستان» در نقد نسل سوم داستان‌نویسان ایرانی منتشر شده است.

در این نشست، ابتدا حسین آتش‌پرور بخشی از رمان خود به نام «خیابان بهار آبی بود» را برای حاضران خواند. و حبیب پیریاری، مجری برنامه، به معرفی داستان کوتاه «اندوه» این نویسنده پرداخت. پروین سلاجقه، نویسنده، منتقد و استاد دانشگاه، به عنوان اولین منتقد، به بررسی و نقد داستان «ماه تا چاه» پرداخت و یادآور شد که زبان آتش‌پرور در این داستان بین شکل گزارشی و شاعرانه در نوسان است و از این رو دارای سیالیت زبانی است. این منتقد و مدرس دانشگاه در ادامه به رمان «سلاخ‌خانه‌ی شماره پنج» کورت ونه‌گات اشاره کرد و اهمیت آن را یادآور شد.

سپس مجری برنامه به معرفی کتاب پژوهشی این نویسنده به نام «خانه سوم داستان» پرداخت و آنگاه پیام ویدئویی، نسیم خاکسار، نویسنده‌ی تبعیدی مقیم هلند، برای حاضران پخش شد. نسیم خاکسار در فرازی از این پیام با اشاره به کتاب «ماه تا چاه» می‌گوید:

نسیم خاکسار در ادامه متذکر شد:

نسیم خاکسار در این پیام یادآور شد که تمام عناصر و حرف‌هایی که در این داستان آورده شده است، به‌خوبی در ساخت و پرداخت حادثه‌ی تراژیکی که راوی /نویسنده در آن افتاده است به کار رفته است. چیزهایی مثل نماد و نمود شهر دوست داشتنی، خیابان‌ها و اشیا و آدم‌های آشنایش و حتی آن آگهی یک سطری قصابی در پایان رمان. او سپس به نقد روزبه جورکش، نویسنده و منتقد، بر این کتاب که پیشتر در سایت رادیو زمانه منتشر شده بود، اشاره کرد و گفت که خود را با این نقد هم‌نظر می‌داند.

پس از آن رضا عابد، شاعر و منتقد ادبی، به بررسی رمان «خیابان بهار آبی بود» و دیگر رمان‌های آتش‌پرور پرداخت. عابد ضمن تأکید بر ویژگی ساختارشکنانه در آثار حسین آتش‌پرور و بازسازی مبتکرانه‌ی تاریخ به‌خصوص در کتاب «ماه تا چاه» گفت:

او داستان‌های این نویسنده را داستان‌هایی «مکان‌مند» نامید که بر بستر جغرافیا و بوم مشخصی اتفاق افتاده است که این مکان جغرافیایی شرق کشور است با مرکزیت بخشیدن به شهر مشهد و دیگر نقاطی از خراسان مثل دیسفان، خانیک و گناباد و... عابد یادآور شد:

  نوشته‌های نویسنده سفری ذهنی و عینی است اما نوشتن او هیچ‌گاه گزارشی سردستی و خام دستانه نیست.

 این منتقد در ادامه با اشاره به رمان «خیابان بهار آبی بود» گفت که شخصیت‌ها در این اثر فقط انسان نیستند و در واقع یکی از نوآوری‌های این رمان همین است که یک خیابان خود دارای شخصیتی مستقل است. خیابانی به نام مَلِک‌آباد که در بخشی از داستان انگار آینه‌ای به دست گرفته است و مردم خود را درون آن می‌بینند یا ملک‌آباد است که به آن‌ها نگاه می‌کند و هر دو، مردم و خیابان، در نسبتی برابر با هم در داستان کنش‌مندند.

نمود بحران آب در «ماهی در باد»

در ادامه‌ی این نشست، مجری برنامه کتاب دیگری از نویسنده به نام «من و کوزه» را به حاضران معرفی کرد و سپس محبوبه موسوی، داستان‌نویس و پژوهشگر ادبی، به بررسی داستان کوتاه «ماهی در باد» از منظر زیست‌محیطی و بحران آب پرداخت. موسوی ضمن اشاره به اهمیت اساطیری این داستان، متذکر شد که قصد او بررسی این داستان از دیدگاه زیست‌محیطی و بحران خشکسالی است. سپس با اشاره به اینکه داستان ماهی در باد را می‌توان در رده‌ی داستان‌های بوم‌گرا تقسیم‌بندی کرد، توضیح داد:

موسوی با اشاره به مفهوم ترمودینامیک فیزیک که می‌گوید همه‌ی انرژی‌ها در جهان مادی به طور مداوم به سوی بی‌نظمی بیشتر در حال تغییرند، بی‌نظمی داستان «ماهی در باد» را ماحصل آشوب خاک و باد در فضای این داستان دانست و از آنجا به این نتیجه رسید که خشکسالی گریبانگیر در فضای داستان که منجر به طلب آب به درگاه الهه آب (ناهید) می‌شود بیانگر کشمکش بین حال و گذشته است، زیرا به تعبیر او «گذشته دیگر پاسخگوی حال نیست و ماهی در باد هم در گره‌گاه جدال حال با گذشته‌ای ناکارآمد و از رمق افتاده شکل می‌گیرد.»

موسوی در ادامه تأکید کرد که داستان بر برابری زمین با زن (مادر) که هر دو در اینجا قربانی شده‌اند استوار است و نمود آن را قربانی کردن شتر در پای الهه همراه دانست.

در ادامه‌ی نشست، به نشان سپاس و قدردانی از یک عمر فعالیت ادبی نویسنده، لوح تقدیری از سوی سایت آوانگاردها به حسین آتش‌پرور اهدا شد که دکتر احمد بیرانوند، مدیر سایت، و محمد حسین مدل، سردبیر مجله‌ی نوشتا، این لوح را تقدیم نویسنده کردند. در بخشی از پیام تقدیر این لوح چنین آمده است:

سلسله نشست‌های عصر آوانگاردها، هر ماه به بررسی آثار یک نویسنده نظر دارد و این برنامه، اولین نشست از سری نشست‌های عصرگاهی آوانگاردها بود.