باغ‌های معلق بابل، یا نینوا؟

باغ‌های معلق افسانه‌ای بابل، دقیقاً همین‌طورند: یعنی افسانه‌ای. ولی خب احتمالاً در بابل نبوده‌اند.

به‌ گفته استفانی دالی (Stephanie Dalley)، آشورشناس دانشگاه آکسفورد انگلستان، این باغ‌ها که به عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه جهان باستان شناخته می‌شوند، نه در شهر کهن بابل، که در ۵۴۷ کیلومتری شمال این شهر، و در نینوا واقع بوده‌اند؛ جایی هم‌جوار رود دجله، در شهر کنونی موصل.

دالی، که به زودی کتاب «راز باغ معلق بابل» را منتشر خواهد کرد، علت این سؤتعبیر تاریخی را ترجمه غلط متون کهن می‌داند؛ سؤتعبیری که شکست سال‌ها کاوش باستان‌شناختی در حوزه آبریز رود فرات، که سابقاً مقرّ شهر بابل بوده را توجیه می‌کند. بعضاً حتی موّرخان به وجود این باغ‌ها هم شک کرده بودند. ایروینگ فینکل (Irving Finkel)، متصدّی کتیبه‌های میخی موزه بریتانیا، در سال ۱۹۸۸ نوشته بود: «نخست باید اذعان داشت که باغ‌های معلق بابل [...] هرگز نه شناسایی شده‌اند و نه راستش وجودشان به اثبات قطعی رسیده».

دالی، بنای این باغ‌ها را به سناخریب، پادشاه مقتدر آشوری نسبت داده، که نینوا را پایتخت خودش اعلام کرد و نظام آبیاری کلانی را هم پی ریخت که به عنوان نمونه، به یاری یک رشته قنات، آب را از تپه‌ای واقع در ۶۴ کیلومتری شهر، به نینوا انتقال می‌داد. وی همچنین کتیبه‌های فراوانی را هم از خودش به یادگار گذاشته که در آن‌ها از باغات تازه‌ساز و نظام آبخیزداری نینوا به افتخار یاد می‌کند. جیسور اور (Jason Ur)، از باستان‌شناسان مردم‌شناختی دانشگاه هاروارد، در این‌باره می‌گوید: «کتیبه‌های سناخریب، خاصه به افتخار از شبکه عظیم آبراهه‌هایش یاد می‌کنند و غالباً آن‌ها را در بافتی از باغات و تفرجگاه‌های مجلل وصف کرده‌اند».

از طرفی هم علی‌رغم تعدّد کتیبه‌های منتسب به «بخت‌النصر»، پادشاه بابلی‌ای که سابقاً تصور می‌رفته او دستور ساخت باغ‌ها را داده، هیچ کدامشان نامی از این باغ‌ها نبرده‌اند.

باغ‌های مدفون بین‌النهرین

البته این‌طور هم نیست که جملگی باستان‌شناسان حوزه بین‌النهرین، به باغ‌های معلق نینوا معتقد باشند؛ چرا که به گفتهٔ آن‌ها، نبود شواهدی که نشان از باغ‌های معلق بابل بدهد، الزاماً به معنی این نیست که چنین باغ‌هایی، در بابل اصلاً وجود خارجی نداشته‌اند. به‌گفته مک‌گوایر گیبسون (McGuire Gibson)، استاد باستان‌شناسی حوزه بین‌النهرین مؤسسه مطالعات شرقی دانشگاه شیکاگو، ناحیه‌ای در بابل وجود داشته که می‌توانسته محل مساعدی برای احداث چنین باغ‌هایی باشد: ارگ جنوبی بابل. گیبسون این ارگ را «مجموعهٔ عظیمی از دیوارهای رو-به-رودخانه» توصیف می‌کند و می‌افزاید: «این، تنها جایی بوده که به راحتی می‌شده به آب دسترسی پیدا کرد». به گفته او، سکونتگاه خاندان سلطنتی، برای احداث هر باغی مناسب بوده؛ و «حتی فناوری آن زمان هم امکان انتقال آب به ارتفاعات را فراهم می‌کرده».

ولی دالی هم از طرفی شروع هرگونه کاوش قریب‌الوقوعی در نینوا، و حتی احتمال ثمردهی این کاوش‌ها را به همین زودی‌ها، بعید می‌داند. اراضی فعلی این شهر باستانی، هم‌اینک همجوار شهر متشنّج موصل است؛ که سال‌هاست محل درگیری بی‌وقفه اقلیت سنّی با دولت شیعی عراق بوده. از آنجا که بارها و بارها هم حفاری‌های غیرقانونی‌ای در این منطقه صورت می‌پذیرفته، قبلاً نیز از پایگاه‌های ارتش صدام حسین به شمار می‌رفته. با این حساب، انگار باید رؤیای کشف بقایای باغ‌های معلق نینوا را فعلاً به فراموشی سپرد.

توضیح تصاویر:

۱-         دیوارهای عظیم به جامانده از تمدن نینوا / منبع: نشنال‌جئوگرافیک.

۲-         طرحی از باغ‌های معلق بابل؛ از کتاب Wonders of The Past، مربوط به سال ۱۹۲۰ / منبع: Corbis